Pagpaniid sa Kalibotan
Huot nga mga Siyudad
Ang pag-uswag sa populasyon sa ubay-ubayng siyudad mahimong magpahinabog grabeng ekonomikanhon ug sosyal nga kalisod ug motultol sa kagubot sa politika ug sa silinganan, nagpasidaan ang mga eksperto nga nagtigom sa usa ka komperensiya sa Hiniusang Kanasoran sa miaging Pebrero. Ang HK nagbanabana nga sa pagkatuig 2000, ang siyudad sa Cairo mouswag gikan sa presenteng 9 milyong tawo ngadto sa 13 milyon, ang siyudad sa Manila gikan sa 8.6 milyon ngadto sa 11.1 milyon, ug ang Mexico City gikan sa 19 milyon ngadto sa 26 milyon. “Kining labihan ka dagkong siyudad nagakahimong bumubuto sa sosyal nga paagi—ang mga sanayanan sa sosyal rebolusyon, sibil nga away ug kagubot,” matud ni Werner Fornos, presidente sa Population Institute, diha sa The New York Times. “Duyog sa daghan kaayong tawo moabot ang mga suliran, busa mosamot ang mga suliran.” Ugaling, dili tanang eksperto nagatagna nga ang pagdagko sa mga siyudad mosangpot sa katalagman. “Kini komplikado kaayong isyu—walay malangkobong mga pagpahayag ang mahimo bahin sa sosyal nga kalig-on,” matud ni Ellen Brennan, usa ka opisyal bahin sa kahikayan sa populasyon sa HK.
Mga Italyano Nagsaway sa Pagpangayam
Ang gibanabanang 1.5 milyong mangangayam sa Italya wala na mauyoni sa publiko, kana ang kaplag sa usa ka surbing gipatik sa mantalaan sa Roma nga La Repubblica. Sumala sa surbi, 62.5 porsiento sa 1,200 ka tawo sa tanang sosyal nga hut-ong nga giinterbiyo wala mag-isip sa pagpangayam nga usa ka dula ug gustong kana mapapas. Ang tinuod nga dula, sa ilang panan-aw, maoy sa dihang ang mga kaatbang mag-atubang sa usag usa pinasukad sa managsamang kahimtangan. “Ang mga Italyano dili na makatugot sa pagpangayam, sa mga mangangayam, sa ilang mga organisasyon, sa ilang mga pribilehiyo,” matud sa taho.
Ang Bili sa Lawas
Kausa giingong ang lawas sa tawo, nga gipasukad sa bili sa kemikal nga mga sangkap niini, nagbili lamag $1.98 (U.S.). Kana nausab ug dako. Ang bili sa lawas sa tawo karon giingong mokapin sa $200,000 (U.S.) ug nagauswag pa. Unsay hinungdan sa kalainan? “Ang tisyu ginaani alang sa pag-transplant, panukiduki ug sa diagnostiko ug terapeutikanhong mga produkto,” nag-ingon ang The New York Times. “Sa 1985, halos 8,000 ka rinyon ug 20,000 ka cornea ang gitransplant; ang mga transplant sa kasingkasing ginabuhat sa gidaghanon nga 1,200 kada tuig.”
Bag-ong Gamit sa mga Ikog sa Kangaroo
Kada tuig ang libolibong tawo makaagom sa seryosong kadaot sa tuhod gumikan sa mga aksidente sa kotse, pagkatumba sa pagka-ski, o mga aksidente sa ubang dula. Ang operasyon kadaghanan gikinahanglan sa pagpuli sa nabugtong mga ligamento kon kana dili maalim. Hangtod sa dili pa dugay, ang mga tendon sa baka maoy epektibong kapuli sa maong nadaot nga mga ligamento. Ugaling, karon ang mga tigdukiduki sa Sydney, Australia, nagaangkong ang mga tendon sa ikog sa kangaroo “labi pang mainat-inat kay sa mga tendon sa baka” ug “gahi nga igo sa pag-agwanta sa mga pagkainat.” Sumala sa The Australian, adunay potensiyal nga “40 ka tuhod sa tawo diha sa matag ikog sa kangaroo.” Bisan tuod ang sabaw sa ikog sa kangaroo giisip nga lamian sa pipila, mahimong may diyutay nga ikog aron gamiton sa pangluto ug mas daghan alang sa mga panginahanglan sa operasyon kon ugaling molampos ang umaabot nga mga operasyon sa tuhod.
Maayong Pagrekonosir
Ang mga doktor sa Safdarjung nga hospital sa New Delhi, India, makarekonosir sa mga bali sa bukog pinaagi sa paggamit lamang sa stethoscope ug tuning fork, nagtaho ang The Times sa London. Kining dali, walay-sakit nga paagi nagasalig sa transmisyon sa mga balod sa paningog sulod sa mga bukog. Pananglitan, ang bali sa femur (bukog sa paa) mobalda sa transmisyon sa tingog gikan sa usa ka tuning fork nga ihapak ug iduot sa tuwaytuway. Ang doktor, sa pagpamati pinaagi sa iyang stethoscope nga ibutang ibabaw sa bat-ang, makadungog sa hinay nga tingog o usahay wala gayod. Sa mga pagsulay diha sa mga pasyenteng nagaantos sa mga bali sa bukog sa paa o sa batiis, kining “osteophonic” nga teknik maoy tukma sa 94 porsiento sa mga kaso, kon itandi sa 88 porsiento diin gigamit ang kasagarang klinikal nga mga paagi sa pagrekonosir.
Makapatayng mga Kasuko sa Trapiko
Nga mipagawas sa ulo sa bentana sa iyang kotse, ang usa ka drayber sa California mipabuto sa 9mm semiawtomatiko sa lima ka batan-on, nga nagpusil sa usa ka batan-on sa batiis ug nakaangol sa lain nga nakapatay. Ang hinungdan? Ang misilaob nga kasuko, nag-ingon ang kapolisan, nga gihaling sa huot nga trapiko. Ang mga awtoridad sa Habagatang California mausbawong nabalaka sa pagkadaot sa kagawian sa drayber, nag-ingon ang The Herald, usa ka mantalaan sa California. Sa usa ka panaglalis mahitungod sa usa ka fender bender sa usa ka dalan sa Hollywood, ang usa ka lalaki nagkuhag pusil gikan sa kargahan sa iyang kotse ug nagpusil sa mga pasahero sa laing sakyanan. Usa ka lalaki napatay ug ang lain nasamdan. Ang kapolisan nagasitar sa ginagmay inay dagkong mga aksidente ingon nga hinungdan sa daghang away maylabot sa trapiko. Ang opisyales nagapasidaan sa mga motorista sa “paglikay sa mga pagsukmatay, ilabina sa huot nga mga kalye diin labing init ang pagsilaob sa kasuko.”
Rekord sa Kalibotan sa Pi
Ang idlas nga bili sa pi, ang proporsiyon o ratio sa liyo sa usa ka sirkulo ngadto sa diametro niini, karon nasubay na ngadto sa 133,554,000 decimal nga mga dapit! Kini pag-uswag nga 100,000,000 ka dapit kay sa nangaging rekord, nga gitino sa miaging Septiyembre. Bisan tuod ang mga matematisyan nasayod nga imposible ang paghawas sa eksaktong bili sa pi diha sa mga decimal, ang mga tigdukiduki nangitag labi pang tukmang bili sa tabang sa mga kompiyutir. Naghupot na sa rekord sa kalibotan mismo, si Yasumasa Kaneda sa Tokyo University sa Hapon migamit ug superkompiyutir ug migamit ug 37 oras sa pagdugang sa rekord. Sa pagpatik sa numero, 19,000 ka pliegong papel ang gigamit. Nganong iyang gihimo ang maong proyekto? “Kini sama sa pagkatkat sa usa ka bukid,” matud ni Kaneda, “tungod lamang kay kana atua didto.”
Bino sa Goma
Ang paggamag bino gikan sa biya sa goma tingali maoy pagpasobra alang sa eksperto sa maayong mga bino, apan kini nahimo, ug ang bino giingong may lami “nga sama sa bino sa humay sa Hapon.” Sumala sa gitaho sa Canadianong mantalaang The Globe and Mail, ang usa ka kasabotan gipirmahan tali sa Malaysian Rubber Research and Development Board ug sa Yokohama Rubber Co., Ltd., sa Hapon “aron sa pagtuon sa mga paagi sa paggamit sa biya gikan sa mga pabrika sa goma niini aron magama ang tanang butang gikan sa bino ngadto sa abono.” Gidahom ang komersiyal nga produksiyon sulod sa duha ka tuig. Sila nagalaom nga kini mao unyay usa ka paagi sa pagsulbad sa mga suliran sa polusyon ug kabaho nga ipatungha dihang ang mga biya ipaanod sa suba.
Pagkasobra sa Pagkaaktibo ug Asukar
Sa daghang tuig maoy pagtuo sa daghan nga ang sobrang pagkaon ug asukar magpahinabog pagkasobra sa pagkaaktibo diha sa kabataan. Apan tinuod ba? Sumala sa usa ka tahong gipatik sa Massachusetts General Hospital Newsletter, ang medikal nga mga propesyonal karon nagalantaw pag-usab. Sa usa ka pagtuon nga naglangkit sa mga bata kansang mga pamilya nagpaila nga sila may “daotang mga reaksiyon sa gawi ngadto sa asukar,” tapos sa serye sa mga eksperimentong gihimo, walay napanid-ang kausaban sa kagawian. Ang susamang mga pagsusi sa mga tigdukiduki nga nagtuon sa ubang kabataan nagahatag sa susamang mga resulta. “Ang pila ka kausaban sa kalihokan nga nakaplagan,” matud sa Newsletter, “nagpaila sa mikunhod nga kalihokan—inay miuswag—tapos sa asukar.”
Mga Dulaan Alang sa mga Emosyon
Ang mga hamtong sa Tokyo nagapalit ug mga monyeka nga mosulti alang sa ilang kaugalingon, nagtaho ang Asahi Evening News. Ang hinungdan? Kamingaw, nag-ingon ang mga negosyante sa dulaan. Bisan tuod ang kadaghanang monyeka sa sinugdan gibaligya alang sa mga batang babaye tali sa mga edad nga tres ug diyes, ang mga estudyante, mga trabahante sa opisina, ug bisan mga lola nagadala kanila sa balay ingong mga kauban. Ang usa ka popular nga monyeka nagaingon, “Ayaw kabalaka sa ginagmayng mga butang” ug, “Batoni ang kaisipan nga sama sa Dagat Pasipiko.” Ang laing monyeka, nga walay bukton o batiis, nagaingon, “Ako kinahanglan gayong modaog.” Ang mga tiggama ug mga negosyanteg dulaan nag-ingong ang katingalahang hitabo maoy dayag nga paningkamot sa pagtak-op sa kal-ang sa komunikasyon nga gibati sa mga molupyo sa siyudad. Sumala sa gisaysay sa usa ka pumapalit, ang “iyang mga apo halayo kaayo nga dili kanunayng makaduaw.”