Waldsterben—Problema Usab Nimo Kini!

MAAYO ka ba sa tigmo? Sulayi kini. Mas tigulang ako ug gatosan ka tuig kay kanimo apan ako nameligrong mamatay nga wala sa panahon. Bisag usa, gilangkoban kami ug daghan nga, ikasubong isulti, nagakadiyutay na. Ug bisan pa sa pagkalunhaw, gitawag akong itom. Unsa ako?

Kon ang imong tubag mao ang Black Forest o Itom nga Lasang sa Alemanya, husto ka. Pagkamakapasubo nga ang dagtomong kahoyng fir ug spruce nga labong kaayong mitabon niadto sa mga bakilid ug nga nakahatag niining ngalana gidaot sa hilom nga mamumuno. Apan hulat una! Dili lang kay kana ra.

“Gikan sa Italya ngadto sa Denmark, oo, sa tibuok Uropa, ang mga lasang nagakamatay,” matud pa sa eksperto sa lasang sa University of Munich si Propesor Peter Schütt sa 1983. Sukad niadto, sumala sa kahayag sa malig-ong ebidensiya nga mipaingon kining problemaha ngadto sa amihanan sa Scandinavia, ang iyang mga pulong labi pang nahimong dinalian.

Ang Amihanang Amerika, ilabina sa Canada, may problema usab, apan dili sama kini ka grabe kay sa Uropa. Ug sanglit ang mga lasang may dakong bahin sa kasaysayan ug mitolohiya sa Alemanya, nga mikobre ug 29 porsiento sa luna sa yuta niini, daw tukma ang pulong sa Aleman—Waldsterben—kaylap nga gidawat sa pagbatbat niining problema sa “nagakamatay nga lasang.”

Kon sa Unsang Paagi Apektado Ka sa Nagakamatay nga Lasang

Malipay ka bang mopasiyo panagsa sa mga kakahoyan? Dili ba mahimuot kang motan-aw sa mga bata nga nalingaw sa pagkakitag usa ug ubang ihalas nga mga mananap nga anaa sa ilang natural nga puloy-anan? Hinumdomi, kon walay lasang, walay mahimong mga pasiyo, walay ihalas nga mga mananap, wala nay makapapreskong hangin sa lasang.

Ug, kon magpadayon sa pagkamatay ang mga lasang, hunahunaa lang ang daotang epekto niini diha sa ekonomiya sa mga nasod nga namaligyag tabla o kahoy sama sa Canada ug Sweden. Sa pagkatinuod, ang ekonomiya sa tibuok kalibotan maapektohan. Palandonga lang kon unsa unya ka mahal sa kahoy ug sa mga produkto sa kahoy, lakip sa papel, nianang panahona.

Gawas pa, ang pagkawalay kahoy sa mga bukid nanapit ug katalagman. Usa ka pagtuon nga dili pa dugayng gipatik sa Munich miingon nga katunga sa mga balangay sa mga tiilan sa bukid sa Alpine ug sa Bavaria nameligro tungod sa “nangahulog nga mga bato, mga pagdahili, ug mga baha” nga nakahimo sa “mga dalan paingon sa mga balangay nga dili-maagian.” Ginaingon nga sama usab ang kahimtang diha sa ubang mga dapit sa Alpine.

Apan ang labing dakong hulga niining tanan mao ang kamatuoran nga gawas kon adunay buhaton dayon, sama sa gipasidaan ni Propesor Schütt, “ang ecosystems sa atong lasang madaot sa sunod nga napulo o kawhaan ka tuig.” Ang maong kadaot motultol ug pagkunhod sa gidaghanon sa mga espisye sa daghang tanom ug mga mananap. Kini makaapekto usab sa klima, makausab sa mga temperatura sa globo. Mahimong bag-ohon usab niini ang panahon sa pag-ulan, nga makapameligro sa mga reserbang tubig ug mga pananom.

Ug komusta ang panglawas? Makalaom ba kita nga makabaton ug mahimsog nga panglawas ang mga tawo samtang ginahingos ang samang hugawng hangin nga maoy nakapatay sa atong mga kahoy? Ang usa ka pagtuon sa Aleman nag-ingon nga nadiskobrehang may kalabotan ang pagkaylap ug ang sukod sa Waldsterben ug ang ang-ang ug sukod sa mga sakit sa sistema sa pagginhawa sa tawo. Gikutlo ang doktor sa University of California nga nag-ingon ‘nga kon walay tambal ang makita alang sa kanser sulod sa sunod nga 75 ka tuig, daghang tawo ang mag-antos, apan gawas nga atong makita ang usa ka paagi sa pagluwas sa kinaiyahan sulod sa 15 ka tuig, ang tanan mag-antos.’

Si Dr. Albert Hofmann sa Switzerland miingon nga “kon walay kausaban sa paagi sa pagsuyop sa mga kahoy sa lasang ug nagapamungang kahoy o ubang makaon nga mga tanom, mga lugas, ubp., sa carbon dioxide,” nga dayag nga wala, “nan isipong usa ka tinuod nga posibilidad nga sa haduol nga umaabot ang mga tanom nga gigamit sa tawo ingong kalan-on mangamatay usab.” Ang konklusyon, siya miingon: “Uban sa pagkamatay sa atong lasang ang mismong pundasyon sa tanang kinabuhi sa yuta mameligro kaayog dako.”

Tungod sa pagkagrabe sa kahimtang, dili usa ka pasulabi dihang ang librong Unser Wald Muss Leben (Ang Atong Lasang Kinahanglang Mabuhi) miingon nga gihatagan kita sa atong nagakamatay nga lasang ug “dakong hagit sa atong panahon.”

May katarongan nga kini ang giingon: “Una mamatay ang lasang, dayon ang mga tawo.” Wala na ba gayoy mahimo?

[Kahon sa panid 3]

Dili Lang Kay Problemang Aleman

Switzerland: Gibanabana sa usa ka kompletong pagtuon dili pa dugay ang gidaghanon sa may sakit nga mga kahoy nga mitubo ngadto sa 46 porsiento, usa ka 10-porsientong pagtubo sulod sa miaging tuig.

Austria: Ang direktor sa Institute for Forestry sa University of Soil Cultivation sa Vienna miingon nga ang katunga sa mga kahoy sa nasod nagpakitag mga timailhan sa sakit. Siya miingon: “Walay bisan usa ka kahoy sa tibuok Austria nga wala maapektohi sa natagong kadaot.”

Yugoslavia: Ang makitang mga timailhan sa sakit nakita diha sa mga kahoyng spruce ug fir.

Pransiya: Ang paglungtad sa nagakamatay nga mga lasang gitago hangtod sa 1983, apan ang mga timailhan nga may sakit ang mga kahoy karon namatikdan na.

Luxembourg: Sa 1984 ang nangadaot nga mga lasang gitaho sa unang higayon.

Czechoslovakia: Diha sa Ore Mountains sa utlanan sa German Democratic Republic ug sa Czechoslovakia, kapin sa 120,000 ka akre (50, ha) sa lasang gitaho nga namatay na.

Belgium: Duolan sa 70 porsiento sa lasang sa sidlakang dapit sa nasod giingon nga may sakit.

Inglatera ug Scotland: Ang United Kingdom Forestry Commission mitaho sa 1984 nga ang kahoyng nangadaot sa sidlakan ug kasadpan sa Scotland ug sa amihanan-kasadpan sa Inglatera “bag-o ug kaylap kaayo diha sa ubay-ubayng mga espisye.”