Mga Pulong nga Dili Kanunay Makahupay
KON ikaw sukad mibatig dakong kaguol, diha bay panahong nasakit ka sa mga komentong gipahayag sa uban? Samtang ang kadaghanang tawo daw nahibalo kon unsay isulti aron sa paglipay, daghang nagbangotang mga tawo makahinumdom sa mga sinultihang wala makatabang. Si Ursula Mommsen-Henneberger, sa pagsulat diha sa Alemang Kieler Nachrichten, miingon nga ang pila ka ginikanan “dulot masakit kon moingon ang mga tagagawas: ‘Apan ikaw duna pay ubang mga anak, dili ba?’” Siya mitubag: “Ang uban tingali makahupay sa kasakit apan sila dili makapuli.”
Ang magtatambag bahin sa pagbangotan si Kathleen Capitulo misulti sa Pagmata!: “Ang laing pamulong nga pagalikayan mao, ‘Nahibalo ako kon unsay imong gibati,’ Ang tinuod mao nga wala gayoy usang nasayod kon unsay naagoman sa laing tawo. Bisan pa niana, ikaw makapamatuod kon unsay ilang gibati. Makapasalig ka kanila nga kinaiyanhon ang ilang mga gibati.”
Si Abe Malawski, sumala sa gitaho diha sa librong Recovering From the Loss of a Child, “nagtuo gayod nga kinahanglan ang usa namatyan ug anak aron masayran kon unsa ang pagkamamatyan ug anak.” Siya miingon: “Mahimong ikaw kinseg anak, ug kana dili makahatag ug kalainan. Dili gayod nimo kapulihan ang usa ka anak.”
Sa kahimtang sa pagkakuha o pagkatawo sa batang patay daan, ang ubang mga pulong, bisan pag sinsero, nga dili makapalig-on mao: “Dili madugay mamabdos ka na usab ug mahikalimtan ang tanan.” “Mas maayong kini nahitabo. Total, ang bata depektoso unta.” “Kini panalangin nga nagtakoban.” Sa mapintas nga gutlo sa kamatayon, ang maong mga sum-ol nga pulong, bisan pag maayog tuyo, dili makahupay sa kasakit.
Ang relihiyosong sum-ol nga mga komento nga ipahayag sa pila ka klerigo maoy laing makapikal sa nagbangotan. Ang pagsulting ‘gikinahanglan sa Diyos ang laing anghel’ nagahulagway sa Diyos ingong mapintas ug hakog ug katumbas sa pagpasipala. Dugang pa, kini dili makataronganon o wala paluyohi sa Bibliya.
Angay Bang Magbangotan ang Kristohanon?
Komosta ang mga Kristohanong namatyan ug anak? Usahay kutloon sa pipila ang mga pulong ni Pablo ngadto sa mga taga-Tesalonica: “Angay dili kamo managsubo ingon sa uban, kinsa walay paglaom.” (1 Tesalonica 4:13, New English Bible) Si Pablo nagdili ba sa pagsubo ug pagbangotan? Wala, siya nag-ingon lamang nga ang Kristohanon nga may paglaom dili magasubo sa samang paagi niadtong walay paglaom.—Juan 5:28, 29.
Sa pag-ilustrar niining puntoha, unsay sanong ni Jesus sa gisultihan siya ni Maria nga si Lasaro patay na? “Si Jesus, sa ingon, sa nakakita siya kang [Maria] nga naghilak ug ang mga Hudiyo nga nangabot uban kaniya nga naghilak, miagulo sa espiritu ug naguol.” Unya, sa gidala siya ngadto sa dapit diin gihaya ang patay nga tawo, “si Jesus mihilak.” Busa sayop ba ang pagkaguol? Pagpakita bag kakulang sa pagtuo sa saad sa Diyos sa pagkabanhaw? Dili, hinunoa, kini nagapaila sa halalom nga gugma alang sa patay nga tawo.—Juan 11:30-35; itandi ang Juan 20:11-18.
Ang laing paaging makapikal mao ang mapahinunoton nga magapasalig sa nagbangotan, ‘Ang panahon dakong mananambal.’ Gawas pa, likayi ang pangutana, “Nahikalimot ka na ba niana?” Sumala sa giingon sa usa ka Britanikong inahan: “Kadtong mangutana, ‘Nahikalimot ka na ba niana?’ wala gayod makasabot kon unsay pagkamamatyan sa usang minahal sama sa anak. Dili kita mahikalimot niana hangtod siya mahibalik kanato sa pagkabanhaw.” Tingali ang pamulong ni Shakespeare maoy tukma: “Ang tanan makabuntog sa kaguol gawas kaniyang naghambin niini.”
Usahay ang amahan mao ang biktima sa dili-mahunahunaong tinamdan. Ang usa ka nagbangotang amahan nasuko sa gisukna sa mga tawo: “Komosta ang imong asawa?” Siya miingon: “Sila dili gayod mangomosta sa bana . . . Kini sayop kaayo, dili gayod matarong. Ang bana mobati niini sama gayod sa asawa. Siya maguol, usab.”
‘Panakmul’?
Sa daghang kultura gitudlo ang ideya nga ang mga lalaki ilabina ang angay dili magpaila sa ilang mga emosyon ug kaguol apan angay ‘manakmul.’ Ang ika-18ng-siglong Ingles nga magbabalak si Oliver Goldsmith naghisgot sa “mahilomong pagkalalakin-on kon bahin sa kaguol.” Apan kanang mahilomong pagkalalakin-on mao ba gayod ang labing maayong paagi sa pagbuntog sa kaguol sa usa?
Sa iyang librong The Bereaved Parent, si Harriet Sarnoff Schiff nagsitar sa kaso sa iyang bana: “Ania ang usa ka lalaki, usa ka amahan, kinsa nagsud-ong sa iyang anak nga gilubong ug sumala sa naandan gipangayoan sa katilingban nga ‘manakmul.’” Siya midugang: “Mahal ang iyang gibayad tungod sa pagpanakmul. Sa paglabay sa panahon, inay makagawas sa iyang kahimtang sa kaguol, siya mitidlom nga lalom ug lalom pa sa kasub-anan.”
Gibatbat sa bana ang iyang mga gibati, ug tingali ang uban makapahayag nga kana usab ang ilang gibati. “Akong gibati nga daw ako nagatabok sa kayelohan sa Artiko. Gikapoy kaayo ako. Ako nahibalo kon ako mihigda aron mopahulay ako mahikatulog. Ako nahibalo nga kon ako mahikatulog ako mangamig hangtod mamatay. Bahala na. Ako dili na makabuntog sa akong kakapoy.”
Busa, unsa ang tambag ni Harriet Schiff? “Ang paghikalimot nianang karaang Anglo-Saxon nga etika sa pagkamapugnganon ug paghilak. Patuloa ang mga luha. . . . Kana motabang sa pagbanlas sa kasubo.” Ang mga magsusulat sa Surviving Pregnancy Loss nagahatag sa tambag nga mapadapat sa mga babaye ug mga lalaki: “Ang pagkamapugnganon tingali dayegon pag-ayo sa pipila, apan pinaagi lamang sa pagpakigbisog sa kaguol nga ang usa sa kataposan mahigawas niana.” (Italiko amoa.) Kay kon dili nimo buhaton kana, anaa ang kapeligrohan sa pagkahulog ngadto sa gitawag “kulang nga pagkaguol,” nga tingali may makadaot nga sangpotanan sa katuigan sa umaabot.
Ang kulang nga pagkaguol maoy dili kompletong pagkaguol, dihang ang tawo magpugong sa lakaw sa pagbangotan inay tugotan kanang moagos ngadto sa pagdawat sa separasyon. Kini mapadayag sa labing menos tulo ka paagi—ingong pinugngan, nalangan, ug balikbalik nga pagbangotan. Unsay mahimo sa pagtabang?
Basin kinahanglan ang propesyonal nga panambag. Ang mapaluyohong doktor sa pamilya o espirituwal nga magtatambag mahimong mao ang tubag. Ang masinabtanong mga membro sa pamilya basin makatabang usab. Ang tawo nagakinahanglag tabang aron makatapos sa pagbangotan.
Busa, si Jess Romero miangkon nga mihilak siya sa dayag sa pagkamatay sa iyang anak babaye ug iyang asawa sa pagkahulog sa ayroplano. Misugilon siya sa Pagmata!: “Tapos sa pila ka semana gikuha ako sa akong mga igsoong babaye sa ospital ug gidala ngadto sa balay, ug sa akong pagsulod akong nakita ang letrato sa akong anak babaye sa bungbong. Nakita sa akong bayaw nga lalaki nga ako natandog niadto ug siya miingon, ‘Sige, hilak lang.’ Mao nga ako mihilak. Ako nakapagawas sa bahin sa akong giluom nga kaguol.”
Bisan tuod ang palakaw sa pagbangotan makaalim sa bahin sa kaguol, adunay usa ka bugtong malungtarong kasulbaran sa kadaghanang nagbangotang mga tawo—ang pagkakita pag-usab sa ilang minahal. Busa may paglaom ba alang sa mga patay? May pagkabanhaw ba? Basaha palihog ang kataposang artikulo niining seryeha.