Teolohiya Bahin sa Kagawasan—Usa ka Solusyon Alang sa Ikatulong Kalibotan?

Sinulat sa koresponsal sa “Pagmata!” sa Mexico

KARONG adlawa, daghang kanasoran sa Ikatulong Kalibotan o Third World sa Aprika, Asia, ug Latin Amerika maoy kabos ug pinugngan sa dimaihap nga paagi. Ang katawhan sa daghan niining mga yutaa nagaakusar sa ilang naglungtad nga mga gobyerno ug sa lokal nga mga pangulo sa relihiyon sa pagpanglupig. Gipasangil sa uban ang ilang presenteng mga suliran sa utang sa ubang nasod. Bisan pa niana, mitungha ang ginaisip sa pipila nga usa ka solusyon alang sa Ikatulong Kalibotan—ang teolohiya bahin sa kagawasan.

Niadtong Disyembre 8, 1986, kapin ug 2,000 ka tawo—kadaghanan Katoliko—nagtigom sa National Autonomous University of Mexico (UNAM) sa Mexico City sa paghisgot sa “Teolohiya Bahin sa Kagawasan sa Ikatulong Kalibotan.” Ang mga mamumulong—Katoliko ug Protestante—maoy bahin sa usa ka grupo sa relihiyosong mga eskolar nga nagtigom sa Oaxtepec, Mexico, alang sa Ikaduhang Ekumenikal nga Asembliya sa mga Teologo sa Ikatulong Kalibotan. Ang una gihimo sa Sri Lanka sa 1981. Unsa ang katuyoan sa maong mga tigom? Sa paghisgot sa progreso ug kaugmaon sa teolohiya bahin sa kagawasan.

Unsa ba ang epekto sa teolohiya bahin sa kagawasan diha sa Ikatulong Kalibotan? Nagmalamposon ba ang mga tumong niini? May kaugmaon ba kini? Ang mga tubag niining mga pangutanaha labaw pang hisabtan pinaagi sa pagsusi una kon unsa ang teolohiya bahin sa kagawasan ug kon unsay buot malampos niini?

Teolohiya Bahin sa Kagawasan

Sumala sa mantalaan sa Mexico City nga La Jornada, ang Brazilianong Katolikong teologo si Frei Betto nag-ingon nga ang teolohiya bahin sa kagawasan maoy “kritikal nga pagpalandong sa praktis sa pagpahigawas sa mga kabos, nga ang pasikaranan mao ang Bibliya, Kristohanong tradisyon, ug mga pagtulon-an sa eklesiastikal nga awtoridad sa pagtulon-an.” Apan unsang metodo ang gihukom nga kinahanglanon alang niining “praktis” sa pagpahigawas?

Ang mga teologo bahin sa kagawasan nagkauyon nga ang paggamit sa kusog—ang lawasnong kapintasan—mao ang solusyon diha sa pila ka nasod. Busa bisan ang mga rebolusyon batok sa nagalungtad nga mga gobyerno, sama nianang sa Nicaragua ug sa Pilipinas, dili lang giuyonan sa mga tigpaluyo sa teolohiya bahin sa kagawasan kondili gidasig. Kini nagkahulogan sa aktibong pag-apil sa politika. Si Frei Betto miangkon: “Imposible nga tumanon ang atong pagtuo nga nahibulag sa politika.” Apan unsa ang pasikaranan sa ilang pagtuo?

Ang Bibliya giingon nga mao ang tinubdan sa “inspirasyon” nga nagapaluyo sa teolohiya bahin sa kagawasan. Ang Peruvianong teologo bahin sa kagawasan si Gustavo Gutiérrez—giisip nga mao ang “amahan sa teolohiya bahin sa kagawasan”—nag-ingon nga “ang pagpahigawas sa Israel maoy politikanhong aksiyon, pagbulag gikan sa kahimtang . . . katimawa ug sinugdanan sa pagtukod sa makataronganon ug inigsoong kapunongan.”

Bisan pa niana, labi pang hinungdanon alang sa mga teologo bahin sa kagawasan mao ang ginatawag nilang “lintunganay nga mga komunidad.” Kini maoy mga grupo diin ang “pastoral nga pag-atiman” sa mga kabos itapo sa edukasyon ug mga awhag alang sa politikanhong aksiyon. Sa Brazil lamang kapin ug upat ka milyong Katoliko maoy mga membro sa mga 70,000 ka lintunganay nga komunidad. Oo, ginahimo ang aksiyon sa bahin sa mga teologo sa Ikatulong Kalibotan sa pagkab-ot sa ilang mga tumong.

Teolohiya Bahin sa Kagawasan ug ang Batikano

Bisan pa niana, ang pagkaugmad sa teolohiya bahin sa kagawasan dili ingong milabay lamang nga walay lantugi. Niadtong Agosto 6, 1984, giluwatan sa Batikano ang iyang Instrucción Sobre Algunos Aspectos de la Teología de la Liberación (Instruction on Some Aspects of Liberation Theology), nga nagsaway niana ingong “usa ka pagtuis sa Kristohanong mensahe.” Kini nagaingon nga “ang sistematikanhon o tinuyong paggamit sa binuta nga kapintasan, bisan kon diin kini maggikan tingali, angay tunglohon.”

Unya niadtong 1985 grabeng milihok ang Batikano batok “sa labing kontrobersiyal nga teologo bahin sa kagawasan,” ang Brazilianong Franciscan nga paring si Leonardo Boff, nga nagsentensiya kaniya sa usa ka tuig nga “penitential silence” o pagpakahilom ingong penitensiya. Apan 11 ka bulan sa ulahi ang usa ka kausaban nahitabo.

Sumala sa magasing Newsweek, ‘ang Roma nagbaton ug bag-ong baroganan bahin sa teolohiya bahin sa kagawasan.’ Si Boff gihatagan sa papa ug “amnestiya,” ug sa Marso 22, 1986, ang kalmadong Instrucción Sobre Libertad Cristiana y Liberación (Instruction on Christian Freedom and Liberation) gipagawas sa hedkuwarter sa iglesya. Kadto nag-ingong “sa bug-os nahiangay nga kadtong nagaantos sa pagpanglupig gikan sa mga nagbatog bahandi o politikanhong gahom molihok pinaagi sa matarong sa moral nga mga paagi, aron maangkon ang mga gambalay ug mga institusyon nga niana mahimong gitahod gayod ang ilang mga katungod.” Ang “armadong pakigbisog” sa maong panahon gihukom nga ikatugot ra. Gisundan ni Papa Juan Paulo II kini nga instruksiyon sa usa ka sulat ngadto sa Brazilianong mga obispo nga nagpahayag nga “ang Teolohiya Bahin sa Kagawasan maoy dili lamang tukma sa panahon, kondili mapuslanon ug kinahanglanon usab sa Latin Amerika.” Apan nganong nausab ang tinamdan?

Sumala sa Iglesya Katolika, ang pagluwat sa ikaduhang instruksiyon maoy aron “mosanong ngadto sa kabalisa sa kontemporaryong tawo samtang siya nagaantos sa pagpanglupig ug mga pangandoy sa kagawasan.”

Bisan pa niana, anaa kadtong si kinsa mibati nga ang iglesya nasayop sa pagbanabana sa gikusgon sa teolohiya bahin sa kagawasan ug natingala. Human masiloti si Boff, duha ka kardinal ug upat ka obispo miadto sa Roma aron sa pagdepensa kaniya. Napulo ka obispo mipirmag usa ka sulat nga nagtawag sa iyang silot ingong atake sa tawhanong mga katungod. Ug ang Katolikong mga pari sa tibuok Ikatulong Kalibotan daw nalambiggit pag-ayo sa “buluhaton bahin sa kagawasan.”

Kinsa ang Matarong—Ang Iglesya o ang mga Teologo Niini?

Dayag nga ang iglesya, nga giatubang sa makapabahing mga elemento sulod sa mga ranggo niini, naningkamot pag-ayo sa paglaban sa awtoridad niini. Si Boff ug ang uban nagpakigbisog pag-ayo sa pag-umol pag-usab sa iglesya ngadto sa gihunahuna niini nga angay mao kini.

Apan ang duruha napakyas. Sa unsang bahin? Sa gisukna kon unsang pasikaranan ang gigamit sa pagsukod sa kamatuoran sa tradisyon ug sa doktrina sa iglesya, si Gustavo Gutiérrez misaysay sa Pagmata! nga ang kamatuoran “maoy usa ka pagsabot sa pagkadinawat sa usa ka Kristohanong komunidad.” Oo, apil sa ubang butang, ang popular nga opinyon ug tawhanong kaalam maoy usa ka pasikaranan sa ilang argumento, samtang ang Bibliya gipaluyo lamang. Kini dili angay maingon. Nganong dili?

Teolohiya Bahin sa Kagawasan ug ang Bibliya

Ang Bibliya, ug ang Bibliya lamang, maoy “dinasig sa Diyos” ug angay “gamiton sa pagpanudlo, sa pagpanghimakak sa sayop, sa paggiya sa mga kinabuhi sa mga tawo ug pagtudlo kanila nga mabalaan.” (2 Timoteo 3:16, The Jerusalem Bible) Ang Bibliya nagapasidaan usab nga ‘ang kaalam niining kalibotana maoy kabuangan sa panan-aw sa Diyos.’ (1 Corinto 3:19) Busa, unsay ginaingon sa Pulong sa Diyos bahin sa teolohiya bahin sa kagawasan?

Bisan tuod ang Bibliya wala magagamit sa pulong “teolohiya bahin sa kagawasan,” kini nagahisgot sa kagawasan. Ngani, usa sa labing kusganong mga mensahe sa Bibliya alang sa katawhan mao ang bahin sa kagawasan. (Roma 8:12-21) Ugaling, pagahinumdoman nga ang kagawasan sa Israel gikan sa Ehipto maoy pinaagi sa balaang pagbalda. Apan sa dihang ang mga Israelinhon milihok nga nahibulag sa Diyos, sila wala niya uyoni ug nag-antos.

Karong adlawa, ang aktibong pag-apil-apil sa relihiyon sa sosyal nga mga kalihokan kadaghanan mosangpot sa kapintasan. Apan si Jesu-Kristo dili interesado sa pagsagol sa relihiyon ug politika. Sa migamit si apostol Pedro sa “ang espada” aron panalipdan ang Anak sa Diyos, gibadlong siya ni Jesus nga miingon: “Ibalik ang imong espada sa iyang sakoban, kay ang tanan nga nagagamit sa espada mamatay pinaagi sa espada.” (Mateo 26:51, 52) Bisan pa niana, kini wala magkahulogang walay paglaom nga ang pagkamatarong ipasig-uli sa yuta.

Ang Matuod nga Kagawasan

Sumala sa saad sa Bibliya, sa tinudlong panahon sa Diyos siya mobalda sa kahikayan sa mga tawo. “Ang mga daotan . . . pagaputlon gikan sa yuta mismo; ug mahitungod sa mga maluibon, sila pagalangkaton gikan niini.” (Proverbio 2:22) Unsay mahitabo niadtong matinguhaon sa kagawasan gikan sa kakabos ug inhustisya? “Ang mga maaghop mismo magapanunod sa yuta, ug sila makakaplag gayod sa ilang tumang kalipay sa kadagaya sa pakigdait. Ang mga matarong mismo magapanunod sa yuta, ug sila magapuyo niini sa walay kataposan.”—Salmo 37:11, 29.

Dili ba nimo gustong mopuyo sa yuta ilalom nianang kahibulongang mga kahimtang? Handurawa sa imong kaisipan ang usa ka kalibotan nga walay kakabos, internasyonal nga away, rasanhong pagdapigdapig, o pagpanglupig. Apan ayaw paghunong dinha. Ang Pulong sa Diyos nagagarantiya nga iya usab papason ang balatian, kasakit, ug kasub-anan. Bisan ang kamatayon mahimong butang sa kagahapon! Dili ba kini unya mao ang kinadak-an posibleng pagpahayag sa kagawasan?—Pinadayag 21:4.

[Blurb sa panid 19]

“Ang Teolohiya Bahin sa Kagawasan maoy . . . mapuslanon ug kinahanglanon sa Latin Amerika.”—Papa Juan Paulo II

[Blurb sa panid 20]

Si Jesu-Kristo dili interesado sa pagsagol sa relihiyon ug politika

[Mga Letrato sa panid 18]

“Imposible ang pagtuman sa atong pagtuo nga nahibulag sa politika.”—Frei Betto

“Ang labing kontrobersiyal nga teologo bahin sa kagawasan,” si Leonardo Boff, gipahilom sa papa sulod sa 11 ka bulan