Pagkalkulo sa Panikas ug Sabotahe

SA UNSANG paagi ang mga tikasan makabadbad sa kodigo sa kompiyutir sa usa ka bangko ug sayon kaayong nakapagawas sa kapin sa $600,000 sa pondong salapi niini? Ang Eskuwad sa Panikas sa Scotland Yard sa Britanya nagalisod sa pagdiskobre niini. “Walay ebidensiya nga ang mga trabahante nalangkit,” matud sa pangulong opisina sa bangko. Nan, kinsa ba ang mga tagsala? Ang mga kawatan nga nagprogramang ilegal sa sistema sa kompiyutir sa bangko. “Ang pagkuha maabtikong gitakoban,” nagtaho ang Daily Mail sa London sa Agosto 22, 1986. May dakong kalisang sa bangko.

Ang panikas pinaagi sa kompiyutir dili bag-o sa Britanya. Matag tuig, tinagpulo ka milyong libra esterlina ang kawaton niining paagiha. Ni kini nasodnon lamang nga suliran. Ang usa ka imbestigayon maoy kabahin sa mga $20 milyon nga nawala sa usa ka transaksiyon gikan sa usa ka bangko sa New York. Sa pagkamatuod, ang kompiyutir nga salaod o krimen tingali mao ang pinakamauswagong industriya sa kalibotan.

Bisan pag kuyaw ang maong ilegal nga pagmaneobra sa kompiyutir, sa dayag nagbaton kinig mas makahadlok nga kausaban sa ting-init sa 1986—nga mao ang sabotahe. Ang The Times sa London, Agosto 7, 1986, nagtaho nga ang naglagot nga mga empliyado nagaprogramag ilegal nga mga mando nga “matukbil [sa pag-obra] sa usa ka linaing oras o dihang mahitabo ang usa ka hugpong sa mga sirkumstansiya.” Ang mga epekto mahimong malaglagon, uban ang mga salaping mawala nga dili maihap. Sa 15 ka dagkong hitabo sa sabotahe nga gisusi sa Britanya sa miaging tuig, un-tersiya niana nakahapay sa mga kompaniya. Kining mga krimen karon may kaugalingong ngalan—“logic time bombs” o mga de-oras nga mga bomba sa lohika. Pinaagi kanila, ang bililhong mga listahan sa mga kliyente, resibo sa halin, ug ubang pundamental nga impormasyon nga kinahanglan sa pagdumalag modernong negosyo, mahanaw sa dayon.

Labi pang makahadlok mao ang giingong computer virus o kagaw sa kompiyutir, nga gitahong aktibo sa Tinipong Bansa. Niini ang kompiyutir programahon uban ang ilegal nga mga instruksiyon nga mosanay usab sa kaugalingon. Samtang tumanon ang matag hugpong sa mga direksiyon, mahimo ang dugang kadaot. Tiaw na ang mga resulta niining tanang nagadaot-sa-kaugalingong aksiyon.

Nan, unsay mahimo sa usa ka kompaniya sa pagpugong sa maong panikas ug sabotahe? Ang tubag anaa sa sinugdan sa pagpakigkontrata sa kasaligan ug kapiyalang mga kompaniya sa pag-instalar sa usa ka sistema sa kompiyutir ug unya ang pagpatrabaho sa maminatud-on, kasaligang mga trabahante sa pagpalihok niini. Apan kana dili kanunay sayon. Ug kinsay moingon nga ang usa ka empliyado dili magbagulbol sa ulahi?

Apan ang laing suliran nga gilaraw sa The Times sa London maylabot sa “matahapon nagkinaugalingon nga mga maintenance programmer ug mga analista, kinsa nagatino sa subsob nga mga sid-ok sa usa ka sistema sa kompiyutir ug nagapatunghag trabaho alang kanila kasamtangan.” Panikas, sabotahe, ug panglimbong—daw ang mga kompaniya nga nagatinguhang mosagnunot sa modernong teknolohiya dili makadaog. Nagmulo ang Daily Mail: “Ang mga kompiyutir, nga gidayeg ingong ang milagrosong puwersa sa ikakawhaang siglo may samang purohan sa kadaotan ug kaayohan.” O ang pagkalimbongan ba sa tawo mao ang tinuod mabasol?