Natawong Sayo, Natawong gamay
MINILYONG magtiayon sa tibuok kalibotan nagapaabot ug bililhong “pakete.” Kadaghanan nila nasayod sa gibanabanang petsa sa pagkatawo sa ilang anak. Hinuon, ang pipila matingala sa dihang sayong matawo ang ilang anak ug gamay kaayo kay sa gidahom.
Niadtong Marso 22, 1980, gipanganak ang usa ka bata sa usa ka magtiayon duol sa Middletown, New York, nga sayog kapin sa tulo ka bulan kay sa gidahom. Nagtimbang siyag 794 gramos ug 35 sentimetros ang gitas-on, halos sama sa gisangkaron ning duha ka panid.
Ginganlag Kelly sa mga ginikanan ang ilang gamay nga bata. Siya natawong sayo, natawong gamay. Si Kelly nahimugso tapos sa 26 lang ka semanang pagmabdos, inay pagkatapos sa kasagarang 40 semana. Ang pagmabdos ihapon gikan sa unang adlaw sa kataposang normal nga regla sa inahan.
Ahat ug Kulang-sa-Timbang nga mga Bata
Ang usa ka bata maoy ahat kon matawong sayo nga kapin sa tulo ka semana, o una pa sa ika-37ng semanang pagmabdos. Sa nangagi, ang usa ka bata tawgong ahat kon motimbang kinig menos sa 2,500 gramos. Apan nausab ang kahubitan, sanglit ang pila ka husto-sa-panahong mga bata motimbang man ug menos sa 2,500 gramos. Makahuloganon, ang epidemya sa mga pagpanganak taliwala sa mga tin-edyer, ug bisan sa mga dili pa tin-edyer, misangpot sa dugang ug dugang kulang-sa-timbang nga mga bata.
Sa Tinipong Bansa, mga 10 porsiento sa tanang buhing gipanganak maoy ahat. Sa pagkamatuod, abot ug 300,000 sa maong mga bata matawo sa Tinipong Bansa kada tuig! Sila ginahandos gikan sa tagoangkan ngadto sa silinganan nga alang niana dili pa sila bug-os mohaom. Sila ikatandi sa mga eksplorador sa Artiko nga gihikawan sa ilang mga tolda ug mga katulganang putos.
Matuod, kining mga batang ahat nagbaton sa tanang organo sa lawas, bisan pag kana dili pa bug-os nakatubo. Sa pagkamatuod, sa ika-15ng semanang pagmabdos, ang kasingkasing, utok, mga rinyon, ug sistema sa panghilis sa usa ka bata mahulma ug mailhan na. Aw, sa tulo ka semana ang kasingkasing nga dili pa bug-os nakatubo mosugod na gani sa pagpitik!
Apan, siyempre, ang usa ka bata dili mabuhi sa gawas sa tagoangkan sa iyang inahan sa unang mga semana sa pagmabdos. Bisan pa niana, tungod sa mga kauswagan sa medikal nga siyensiya, bisan ang mga batang ahat nga matawo sa ika-22ng semana sa pagmabdos ginaluwas na karon. Hinuon, misangpot kini nga usa ka gumonhap, ug gastoso pa kaayo. Palandonga kon sa unsang paagi kini naingon.
Bag-ong Medikal nga mga Kaugmaran
Sa sinugdan sa katuigang 1960, kapig katunga sa tanang batang ahat nga nagtimbang gikan sa 900 ngadto 1,400 gramos nangamatay. Sa 1963 ang labing hawod nga mga doktor sa nasod wala makaluwas kang Patrick, ang 1,400 gramos bag-ong natawong anak lalaki sa presidente sa T.B., si John F. Kennedy.
Ang matuod mao, hangtod sa dili pa dugay dihay wala-koy-labot nga paagi sa pagtambal sa mga batang ahat. Kadtong wala kaayo makatubo o masakiton gitugotang mamatay sa kinaiyanhon. Hinuon, sila gipakaon ug giatiman, apan walay gihimong agresibong pagtambal. Dayon, ang masibotong medikal nga mga tawo mihukom sa paghimong karera sa pagsingkamot sa pagluwas niining mga bag-ong nahimugso.
Sa 1975 ang bag-ong medikal nga espesyalidad nga gitawag neonatology (usa ka sanga sa medisinang maylabot sa pag-atiman, pagtubo, ug mga sakit sa mga bag-ong nahimugso) naporma sa Amerikanhong Akademiya sa mga Pediatrik. Ang modernong mga NICU (neonatal intensive care units) gimugna aron suhiron ang pipila ka obra sa tagoangkan. Karon mga 90 porsiento sa mga batang nagtimbang gikan sa 900 ngadto 1,400 gramos mabuhi na!
Hinuon, ang pagtambal dili maayo o nindot tan-awon. Ang usa ka batang ahat tingali may tunga sa dosenang tubo nga ipasok sa iyang lawas, ug ang iyang panit tingali manglagom tungod sa gitusok nga mga dagom. Ang magasin sa siyensiya nga Discover nagbatbat sa modernong NICU:
“Ang kadaghanan sa mga bata maghigda nga walay sinina ibabaw sa may-pading, gipainit sa koryenteng mga lamesa, nga konektado sa daghang botelya ug mga makina. Ang matag usa kasagaran may kaugalingong nars. . . . Ang ilang mga dughan nag-ulbo-ulbo; ang ilang mga gusok ug mga bukog sa dughan humok kaayo nga malupyak kana duyog sa matag gininhawa. Sumala sa mga aparatong nagasubay kanila, kadaghanan sa ilang kasingkasing mopitik ug 150 ka beses sa usa ka minutos, ug himoon nila ang gikan sa 30 ngadto 90 ka pagginhawa sa maong panahon.”
Usa ka Matuod nga Gumonhap
Sumala sa usa ka surbi, mga 17,000 ka batang ahat nga motimbang ug menos sa 900 gramos masulod kada tuig sa ginatos ka espesyal tig-atiman sa bata nga mga yunit nga karon nagalihok sa Tinipong Bansa. Karon, bisan ang gagmay kaayong mga bata giingong may mga 70-porsientong purohang mabuhi! Apan sa unsang bili?
Ang mga banabana sa grabeng mental ug lawasnong mga depekto sa mga ahat nga bata nagagikan sa 5 ngadto 20 porsiento, nga taas kaayo kay sa husto-sa-panahong mga bata. Ug, siyempre, kon mas gamay ang bata, mas dako ang mga riyesgo. Ang dagkong mga riyesgo nagaapil sa pagkakulango, mga suliran sa panan-aw ug pandungog, ug cerebral palsy o paralisis. Apan dili lang kana. Ang awtor sa The Premature Baby Book nagaingon: “Nakakita akog daghang bata nga natawong ubos sa 3 libras 5 onsas nga may dyslexia, mga suliran sa panggawi, mga suliran sa mata, o ubang sulirang ginatawag sa mga doktor nga ‘gagmay.’”
Bisan ang mga ahat nga ginaingong normal sa mga doktor may mga suliran. Si Dr. Forest C. Bennett, direktor sa programang nagasunod sa dakog-riyesgo nga bata sa University of Washington sa Seattle, nag-ingon: “Ang among mga pagsusi sa mga batang ahat tanan misangpot nga normal. Apan ang mga ginikanan kanunay nagsulti kanamong ang maong mga bata lahi sa ilang mga igsoong lalaki ug babaye. Lagmit nga sila menos ug pahiyom, menos sa pagpakigsulti sa ilang mga inahan, dili kaayo magtagad sa kahayag o mga tingog, ug kutihan kay sa ubang mga bata. Ug inigkadagko ug inigtungha na nila, sila dili kaayo maayog grado.”
Dugang pa, lisod kaayo alang sa mga pamilya nga may usa ka batang ahat diha sa NICU nga tingali milyamilya ang kalayo ug kanunay mobiyahe aron moduaw—nga makitang ang bata nagaantos sa labihan. Ug sa dihang ang bata sa kataposan dad-on sa balay, kana mahimong lisod kaayo. Si Sandy E. Garrand, presidente sa usa ka network nga nailhang Parent Care, nag-ingon:
“Dili katuohan nga ang mga ospital mogugol ug $300,000 aron huptan ang usa ka bata diha sa intensibong pag-atiman sulod sa duha o tulo ka bulan, apan inigpauli sa bata, ang mga ginikanan sa bug-os pasagdan sa ilang kaugalingon nga wala gani masayod kon ang bata mahimong baldado. Kana nagamugnag dako kaayong pagbati sa pagkanag-inusara. Ang mga pamilya mabug-atan. Ang mga kaminyoon mabug-atan.”
Ang usa ka amahan sa usa ka gamitoy ahat nga bata natukmod sa pag-ingon: “May panahong kami nahadlok nga siya mamatay. Karon may mga panahong kami mahadlok nga siya mabuhi. Kon wala ang maong teknolohiya, siya mamatay untang kinaiyanhon, ug dili kinahanglang suknaon namo ang among kaugalingon niining mga pangutanaha. Tingalig kana mas maayo pa unta.”
Si Dr. Constance Battle, ingong medikal nga direktor sa Ospital sa Masakitong mga Bata sa Washington, D.C., nag-ingon nga siya “nalambigit sa makapasubong mga resulta sa maayog-tuyo nga pagtambal.” Ang tambag niya sa mga neonatologists? “Moingon ako pamalandong sa dihang modagpi sa usa ka bata alang sa kinabuhi nga dili na nimo igkita pa. Ikaw dili makasabot sa limbo nga ginapuy-an sa bata.”
Tungod kay ang lawasnon ug mental nga sangpotanan sa daghang batang ahat dili gayod matino ug mahal kaayo ang gastos sa pag-atiman, ikaw makasabot nganong ang usa ka magasin nagatawag sa mga batang ahat nga “$2 Bilyones nga Gumonhap.”
Laing Bahin sa Gumonhap
Kanus-a ba ang usa ka bata maisip nga tawo? Ang pila ka bata sa legal taktakon sa abot ug 24 ka semanang pagkagimabdos, halos sa samang edad nga ginaluwas ang uban. Busa, ang magasing Omni nagaingon: “Ang linya tali sa pagtaktak ug pagluwas sa kinabuhi sa mauswagon nagakagamay—gamay kaayo nga daghang ospital nagataktak ug mga bata sa tiyan sa usa ka seksiyon samtang nagaluwas sa mga batang ahat nga duha ra ka semana ang pagkamagulang sa laing seksiyon.”
Ang magasin mipunting kon unsay makapadako sa gumonhap, nga miingon: “Ang mga baga mao ang bugtong mga organo nga dili makaobra diha sa mga batang ahat nga 16 ngadto 20 ka semana sa edad. Busa, pinaagi sa taas-presyon kahang mga lawak o ECMO [extra corporeal membrane oxygenation], ang patag sa katakos nga mabuhi mous-os ug usa pa ka ang-ang,” mao nga maluwas ang mga mas bata pa. Sa pagkamatuod, sa Hulyo 27, 1985, ang 340 gramos nga bata nahimugso sa usa ka inahang 22 ka semanang mabdos, ug kini buhi gihapon!
Sa dihang ang kasingkasing sa usa ka batang gitaktak mopadayon sa pagpitik ug labaw sa pila ka minutos, sa pila ka ospital ang bata dad-on ngadto sa NICU, diin kini huptang mainit ug komportable hangtod kini mamatay. Bisan pa niana, si Dr. Elizabeth Brown sa Boston City Hospital misaysay nga ang usa sa maong gitaktak nga bata nabuhi ug sa ulahi gisagop. Si Dr. Brown miingon bahin sa inahan nga nanganak: “Siya nalipay kaayo nga nabuhi ang bata.”
Sa pagkamatuod, bililhon ang kinabuhi. Ug walay makalipay kaayo, ilabina alang sa usa ka inahan ug amahan, kay sa pagkakitang ang ilang bata buhi ug mahimong malipayon, himsog nga bata. Kini matuod bisan kon ang bata husto sa panahon o ahat. Apan unsay nahitabo sa kaso ni Kelly, nga gihisgotan sa sinugdan? Sa unsang paagi ang mga ginikanan sa mga batang ahat matabangan sa pagsagubang? May mahimo ba ang umaabot nga inahan aron siya dili manganak nga sayo? Unsa ang tinubdan sa suliran sa ahat nga mga pagpanganak, ug may makapatagbaw ba gayong solusyon?
[Kahon sa panid 5]
PAGLUWAS SA AHAT KAAYO
“Ang mga ginikanan wala mopatugbaw nga sila gusto niini. Ang mga doktor, nga ako apil kanila, mao ang buot mopadayon. Ang mga doktor dunay kaugalingong mga tulomanon, kaugalingong akademikanhong mga hagdanan nga sak-onon. Kon makigsulti ka sa mga ginikanan, imong hisayrang sila labi pang mahadlok nga makabatog depektoso, baldadong mga anak kay sa mga batang matawong patay.”—Dr. William Silverman, retiradong propesor sa pediatriks sa College of Physicians and Surgeons sa Columbia University.