Pagpaniid sa Kalibotan
Militaryong Pagpanggasto
“Ang militaryong pagpanggasto ba nagadasig o nagapugong sa ekonomikanhong pag-uswag?” nangutana ang UN Chronicle. Ang taho sa Chronicle bahin sa usa ka pagtuon nga giandam sa mga eksperto gikan sa 13 ka nasod nag-ingon nga “ang layog-abot nga mga bili sa dagkong militaryong mga pagpanggasto halos walay sipyat maoy negatibo.” Bisan pag ang mga trabaho ug panginahanglan sa sinugdan mamugna, ang militaryong pagpanggasto mosangpot nga makadaot sa ekonomiya sa nasod “tungod kay kini nagapagawas sa dagkong mga kantidad sa pamuhunan gikan sa ubang mabungahong mga bahin,” sama sa pagpanukod ug balay. Bisag ang mga sistema sa panghinabang ug pensiyon nakahimo sa pagpabiling wala matikyaob diha sa kadaghanang nasod sa Kasadpan, ang sobrang militaryong pagpanggasto nakaguba sa maong mga serbisyo diha sa nagkaugmad nga mga nasod. “Kon mas kabos ang nasod, mas negatibo ang epekto sa militaryong pagpanggasto diha sa ekonomiya niini, ilabina sa panghinabang niini,” nag-ingon ang Chronicle. Kini midugang: “Matag tulo ka oras, ang kalibotan nagagastog $300 milyon alang sa militaryong mga katuyoan. Pinaagi nianang kantidara ang matag bata sa planeta mabakunahan batok sa makapatayng mga sakit.”
PAGKAWALAY ALAMAG BAHIN SA SIYENSIYA
“Walay katunga sa Amerikanhong katawhan ug un-tersiya lamang sa mga Britaniko ang nasayod nga ang yuta nagabiyo sa adlaw kas-a sa usa ka tuig,” mitaho ang propesor sa Oxford University si John Durant mahitungod sa mga surbi sa kapin sa 2,000 ka hamtong nga Amerikano ug 2,000 hamtong nga Britaniko. Pananglitan, sa Amerikanhong surbi, nga gidumala ni Jon D. Miller sa Northern Illinois University, 21 porsiento naghunahunang ang adlaw nagabiyo sa yuta, ug 7 porsiento miingon nga wala sila masayod. Sa 72 porsiento nga tukmang mitubag nga ang yuta nagabiyo sa adlaw, 17 porsiento miingon nga kini mahitabo sa usa ka adlaw, 2 porsiento miingon nga mokabat ug usa ka bulan, ug 9 porsiento wala masayod. Ang mga surbi, nga nangutana bahin sa 75 ka pangutana nga nagsusi sa paninugdang kahibalo sa siyensiya, nagpakita nga “6% sa mga Amerikano ug 7% sa mga Britaniko nakakab-ot sa sukdanan sa pagkamay-kahibalo sa siyensiya,” matud sa Science nga magasin.
MGA BAKOS SA LINGKORAN NAGALUWAS SA MGA KINABUHI
Ang ebidensiya nagapamatuod nga ang mga bakos sa lingkoran tinuod nagaluwas sa mga kinabuhi, mihinapos ang usa ka pagtuon sa obligadong paggamit sa bakos sa lingkoran sa Tinipong Bansa. Ang pagtuon nga gipatik sa medikal nga magasing JAMA nakadiskobreg “dagkong mga pag-us-os sa grabe ug makapatayng mga samad sa mga bangga taliwala sa mga naglingkod sa atubangan sa kotse” nga misunod sa balaod bahin sa bakos sa lingkoran. Busa sa sunod panahong mosakay kag kotse, itaod ang imong bakos sa lingkoran; basin kini makaluwas sa kinabuhi—ang imong kaugalingon!
HABOG KAAYONG MGA LUBNGANAN
Bisan tuod ang Hapon gamitoy kon itandi sa Tinipong Bansa, ang bili sa tanang yuta niini gikalkulo sa miaging tuig nga katumbas sa $13.47 trilyon—kapin sa bili sa tanang yuta sa U.S. Ang bili sa yuta, ug ang kanihit, dako ilabina sa sentrong dapit sa Tokyo ug, sumala sa mantalaan sa Tokyo nga Asahi Shimbun, nakamugnag “seryoso kaayong” kanihit sa lugar sa sementeryo. Gitaho nga ang luna alang sa bag-ong mga lubnganan diin ikabutang ang abo mahurot sulod sa lima ka tuig. Sa pagsulbad sa suliran, ang Budhistang mga templo naghunahuna sa pagpauswag paingon sa taas. Ang usa ka templo nagtukod ug unom-andanang tipong-apartment nga sementeryo nga motugot nga tukoron ang mga lubong diha sa matag andana. Ang lain nagtukod sa tres-andanang tinukod uban ang dos-andanang silong nga may mga linya sa mga halaran diin ang mga tawo makabutang sa abo sa pagsunog sa patayng lawas. Bisag ang bili niini dako, 2.6 milyong yen ($20,000) ang matag usa, duolan sa usa ka libo ang nahalin na.
“PAG-USOB” SA MARS
Ang Mars maoy patay ug nayelohang planeta. “Si bisan kinsang buangon nga mohapit nga walay sapot sa wanang mamatay tungod sa radyasyon, mopabukal-sa-dugong presyon sa atmospera ug makahilong hangin,” matud sa The Wall Street Journal. Bisan pa niana, ang usa ka pundok sa mga siyentipko ugdang nagatuon sa pag-usob niini—“terraforming,” sa ilang mga pinulongan—ngadto sa usa ka buhing planeta nga angay sa tawhanong kinabuhi pinaagi sa paggamit sa nuclear warheads, polusyon, ug bakterya. “Kami nagadula sa bahin sa Diyos, ug kini talagsaon,” mihugyaw ang astropisiko nga si Christopher McKay. Ang mga kalkulasyon sa panahon sa pag-usob sa planeta nagkadaiya gikan sa pila ka siglo ngadto sa kapin sa usa ka gatos ka libong katuigan. Ang U.S. National Aeronautics and Space Administration nagagahin ug $10,000 alang sa komperensiya bahin sa pag-usob sa planeta karong tuiga sa California. Hinuon, dili tanang siyentipiko ang miuyon. Matud sa astronomong si Carl Sagan: “Maot kaayo ang atong nahimo sa pagdumala sa atong kaugalingong planeta, angay nga mag-amping kitag maayo sa dili pa mosulay sa pagdumala sa uban.”
DILI-HILUPIGANG BARATILYO
Ilis sa kantidad sa usa ka baratong tiket sa ayroplano gikan sa Tokyo ngadto sa London—nga walay $3,000—ang usa ka batan-ong Haponesa nakadawat sa linaing serbisyo sa biyahe sa Boeing 747 nga ayroplano nga mikostar sa British Airways ug mga $25,000 diha sa sugnod ug sa suhol. Si Gng. Yamamoto, ang bugtong pasahero sa 13,000 kilometrong biyahe sa jumbo jet nakapili sa 353 ka lingkoran, sa unom ka pelikula, menu sa usa ka hingaon, ug sa wamabahing pagtagad sa 15 ka attendant. Kay ang biyahe nalangan ug 20 ka oras, ang tanang ubang pasahero gipasakay sa ubang ayroplano. Sanglit ang ayroplano kinahanglang mobalik sa Britanya aron mahibalik sa eskedyul, ang naghulat nga si Gng. Yamamoto gitanyagan sa kas-a-kinabuhing higayon. “Kinahanglang maningkamot si Gng. Yamamoto sa pagbalik sa yuta inigbalik niya sa Tokyo nga magdahom sa waysulod nga tren,” mikomento ang Newsweek.
PAGPAUSWAG SA SERBISYO
“Ang serbisyo sa Tsina dili maayo sa dugay nang panahon kay ginapasalig sa gobyerno ang tanan ngadto sa mga trabahante,” matud ni Xiao Xingcai, katibuk-ang manedyer sa Xian nga tindahan. Kay garantisado ang trabaho ug ang pagpuwera sa trabaho wala isipang kapilian, ang tindahan nagpatunghag bag-ong paagi sa pagpauswag sa serbisyo sa mga trabahante: kaulawan. Kini sa publiko nagngalan sa “40 Kinamaotan” sa 800 ka empliyado niini, nga nagbitay pa sa usa ka plaka nga kompletog letrato sa dapit-trabahoan sa matag manlalapas. Ang gipiling 40, nga gipili gikan sa mga balota gikan sa mga pumapalit nga gihatagag higayon sa pagbotar sa kinamaotang mga tindera o tindero, sad-an sa mga sala nga gikan sa dili pagtagad sa mga pumapalit ngadto sa aktuwal nga paglabay sa mga butang kanila. Kadtong pinili dili lamang nawad-an sa ilang binulang mga bonus, usa ka dakong bahin sa ilang kinitaan, kondili kinahanglang mosulat sa mga pagsaway sa kaugalingon bahin sa ilang mga kahuyangan.
MGA TALABA O CIRROPODO
“Sa miaging pila ka tuig, ang populasyon sa talaba sa Arcachon [Pransiya] nakunhoran sa tres-kuwarto,” nagtaho ang Pranses nga magasing Science et Vie. Ngano man kini? Ang mga pintura nga ang pangunang sangkap mao ang bug-at nga metal, nga gigamit sa pagpugong sa cirropodo o barnacles sa pagtapot sa mga lawas sa mga barko, matunaw diha sa tubig sa dapit diin ang mga barko naangkla ug nagapuyo ang mga talaba. Kining espesyal nga mga pintura mapuslanon sa mga tag-iyag barko kay ang cirropodo makapahinabog priksiyon, sa ingon makapahinay ug makapauswag sa magamit nga aseite sa mga bapor nga gipaandar sa makina. Apan ang mga pintura makadaot sa mga talaba. Busa, daghang Uropanhong nasod karon nagalimite sa paggamit sa maong mga pintura. Nagalaom ang mga tigdukiduki nga ang dili-makahilong pintura nga ang pangunang sangkap mao ang Teflon magsulbad sa suliran, sanglit ang mga cirropodo unya yanong matangtang pinaagi sa pagnusnos sa mga lawas sa barko, ug ang mga talaba dili madaot.
TIBUOK-KALIBOTANG MGA LINOG?
Unsay mahitabo kon ang Tokyo hapakon karong adlawa sa usa ka linog nga samag gikusgon sa 1923 Linog sa Great Kanto? Ang Tokai Bank of Japan karong bag-o nagpagawas sa usa ka taho nga naghisgot nianang pangutanaha. Ang usa ka sumaryo sa taho diha sa Mainichi Daily News sa Tokyo nag-ingon nga gawas sa makalilisang kapildihan sa kinabuhi sa tawo, ang Hapon dili gayod makalihok, sanglit ang mga opisina administratibo nagdasok man sa kaulohan. Ang pagtukod pag-usab sa dapit sa Tokyo mokostar sa gibanabanang $975 bilyon, nga magpugos sa Hapon sa pagkunhod sa mga pangapital niini sa Tinipong Bansa. Kana makapahinabog pag-us-os sa baligyaan sa stocks sa U.S., magpataas sa mga interes, ug mag-apeke sa kanasorang utangan. Ang bangko dugang mitagna nga sanglit nalambigit kaayo ang pinansiyal nga mga baligyaan sa kalibotan, ang maong linog mosangpot sa pagkunhod sa tibuok-yutang ekonomikanhong pag-uswag latas sa ubay-ubay nga katuigan.
HAYAHAY NGA MGA KRIMINAL
Ang Asosasyon sa mga Lungsoranon Batok sa Krimen sa Western Australia nagaingon nga ang mga priso mas giluagan ug mas maayog kahimtang karon kay niadtong 1965. Bisan pa niana sukad niadto, ang seryosong krimen sa estado miuswag sa makalilisang nga 1200 porsiento! Ang presidente sa asosasyon nagsulti sa mantalaang West Australian nga “ang ubos nga riyesgo sa pagkapriso ug hayahay nga kahimtang sa prisohan” karong adlawa dili mopugong sa umaabot nga mga kriminal. Siya miingon usab nga may kamatuoran sa pangangkon nga “ang mga prisohan mao lamay tunghaan sa krimen.” Mipahayag siyag kabalaka nga daghang nakasala karon daw nakaikyas sa pagkapriso, kay gipakita sa mga numero nga ang proporsiyon sa pagkapriso wala monunot sa nagsulbong nga proporsiyon sa krimen.