Kalingawi Sila nga Luwas sa Peligro
Sinulat sa usa ka bantay sa Waterton Lakes National Park
ANG mga bantay sagad malangkit sa mga misyon sa pagpangita ug pagluwas tungod kay ang mga turista napakyas sa paggamit sa maayong paghukom ug mahasulod sa kasamok. Sa pag-ilustrar: Duha ka batan-ong lalaki dugay nang gihulat gikan sa pagkatkat sa bukid duol sa Banff National Park. Ang ilang mga ginikanan mikontak sa serbisyo sa bantay, wala madugay nakaplagan namo ang ilang sakyanan. Pinaagi sa among teleskopyo, among nakita ang usa ka mananaka nga nagtongtong sa siwil, nga dili makalihok.
Mikatkat duol kaniya, nanawag kami kon asa na ang iyang kauban. “Anaa ba siya sa ibabaw nimo? Anaa ba siya sa ubos?” Agig tubag madunggan lamang namo ang agunto. Palaon usahay sa mga tawo nga anaa sa malisod nga mga kahimtang diha sa ilang hunahuna ang kamatuoran. Nakaplagan namo ang iyang kauban sa ubos; nahulog siya sa iyang kamatayon. Ang tawhanong sayop nalangkit kanunay sa maong mga hitabo.
Busa kon ang mga tawo maduol kanamo ug makisusi mahitungod sa pagbaklay o pagkatkat o pagpanaw sa dapit sa mga oso, ang impormasyon nga ihatag namo simple, klaro, ug ispisipiko. Usahay ang mga bisita sa parke mobati nga kami nakig-istorya kanila nga daw sila mga bata. Daghan yanong dili makasabot kon unsa ang mahitabo kanila sa kalasangan o sa kabukiran. Daw dili sila makahulat nga makasugod na apan wala makasabot kon unsa ang anaa sa unahan. Busa, ang among mensahe sublisubli ug puno sa mga pasidaan.
Sa kaso sa duha ka batan-on, ang tanang nabatonan nila sa pagsaka maoy usa ka pisi uban sa metal nga kaw-it sa usa ka tumoy. Nakadangat sila sa kahimtang diin sila dili makasaka ug dili makanaog. Ang batan-on sa siwil giabot ug kalisang. Naglingkod siya ug dili makalihok. Busa ang iyang higala mihukom sa pagkanaog uban sa pisi sa sunod nga siwil ug mangayog tabang. Nahibalo nga mobiya ra siya ug kadiyot, gibilin niya ang iyang diyaket aron mainitan ang iyang kauban. Sa pagkanaog niya, ang kaw-it diin gihikot ang pisi nalangkat gikan sa liki sa bato, ug siya nahagsa sa iyang kamatayon.
Sa Dapit sa mga Oso
Sa laing hitabo, ang usa ka magtiayon hapit nang makahuman sa ilang pagbaklay sa Boundary Creek gawas sa Waterton sa habagatang Alberta. Sa kalit nakita nila ang usa ka oso nga nagpadulong kanila subay sa dalandalan. Ang babaye, nga dunay dalang karga sa likod, mikalit pagluko sa dalan, ang iyang mga kamot gibutang sa tangkugo, ang iyang mga tuhod nag-abot sa iyang tiyan. Ang iyang bana nahiugnok sa kahadlok, nga nagbarog mga 6 metros gikan niya, nga nagtan-aw sa nagkaduol nga oso.
Ang oso dihadiha miadto sa babaye, nga nagkakha sa karga sa iyang likod sa pagpaningkamot sa pagkuhag pagkaon. Kini nakagaras sa iyang likod, bat-ang, ug sampot. Sa kaulahian, nakaamgo nga siya kinahanglan molihok, mikuha ang iyang bana ug mga sanwits gikan sa iyang karga ug gilabay kini sa yuta. Sa pagbuhat niana, usa ka kaldero nahulog gikan sa iyang karga diha sa bato, ug ang kabanha nagpahinabo sa oso sa pagdagan balik sa kakahoyan. Ang magtiayon dalidali nga mibiya. Kinahanglan patyon namo ang oso, sanglit kini nalangkit na sa unang mga hitabo uban sa mga tawo.
Ang pagtulon-an mao kini: Kon nagdala ka ug karga ug duolon sa oso, ilabay ang karga. Kasagaran ang mga oso moduol sa mga tawo aron ilabay nila ang ilang mga karga tungod sa sulod niini nga pagkaon; dali kaayong nakakat-on sila sa paghimo niini. Ang linabay nga karga o kamera o bisan unsang butang nabatonan nimo makapalinga sa oso, nga naghatag kanimo ug panahon sa pag-ikyas.
Ang mga retratista kinahanglan mag-amping nga dili moduol kaayo sa mga uso sa ilang mga paningkamot sa pagkuhag mga retrato. Sa tingpamulak sa 1988, usa ka lalaki ug ang asawa niya nagkampo usa ka luna sa Glacier National Park. Nakakita sila ug oloabohong oso uban sa tulo ka nati. Ang bana milakaw nga nagdalag kamera nga dunay awtomatik multiexposures. Nakuha niya ang unang mga retrato diha sa usa ka luwas bakilirong lugar atbang sa mga oso. Unya misobra ang iyang pagkamasaligon, sanglit ang mga oso wala man magtagad sa iyang presensiya.
Hinayhinay siya nga mikanaog sa bakilid hangtod nga nakaabot siya sa samang luna sa mga oso. Ang mga retrato, nga gi-develop sa ulahi gikan niining multiexposure nga kamera, nagpakita nga nagkaduol ug nagkaduol ang mga oso. Buot niyang makuha ang kinanindotang retrato sa iyang kinabuhi ug sobra na kaayo ka duol sa oso, gilapas na ang iyang lugar, nga nagpugos sa oso sa paghimog desisyon sa pagdagan o sa pag-ataki.
Ang kataposang mga retrato sa kamera nagpakitag mga ilhanan nga ang oso napikal na—ug miataki kini! Ang retratista naningkamot sa pagkatkat sa kahoy, apan atrasado na. Naabtan siya sa oso ug nadapatan siya ug makamatay nga mga samad.
Sa laing hitabo sa dapit sa Lake Louise sa Banff National Park, ang usa ka lalaki gipaak sa paa ug sa kamot sa usa ka baye oloabohong oso. Uban kaniya ang duha ka nati. Dili masabtan ang hitabo. Miataki siya gikan sa distansiya nga mga 150 ka metros, nga biyaan ang iyang mga nati nga walay panalipod. Walay kalagmitan nga ang oso modagan nianang distansiya palayo sa iyang mga nati sa pag-ataki ug tawo alang sa walay dayag nga hinungdan.
Nagtuo kami nga ang iro sa magbabaklay miduol sa oso ug ang oso migukod sa iro balik sa iyang tag-iya. Sa dihang gisulti namo kini sa tag-iya sa iro, milimod siya niini, nga nagsitar sa lagda sa parke nga ang iro hiktan gayod kanunay, ubos sa pisikal nga pagkontrolar sa tanang panahon. Miliso ako sa bantay uban kanako ug miingon nga kinahanglan patyon ang oso. Dihadiha, ang sanong sa magbabaklay mao, “Ngano?”
“Ang pag-ataki sa oso walay katarungan,” mitubag kami, “busa kinahanglan patyon ang mananap.”
Naghunahuna siya ug makadiyot ug unya mitug-an: “OK. Husto kamo. Kon unsa ang inyong gisulti mao gayod ang nahitabo. Ang akong iro nga wala mahikti mihagit sa oso.”
Ang ubang mga tawo, kon mobaklay sa nihit ug tawo nga banika, mobati nga ang iro proteksiyon. Sayop kini. Ang wala mabansay nga iro sagad modagan paingon sa oso, mopaghot, ug unya modala sa migukod nga oso balik sa iyang walay panalipod nga agalon.
Sa paghatag ug laing hitabo nga naglangkit sa ataki sa oso: Usa ka bata gitaho nga gipaak sa oso. Nahibaloan namo nga duha ka bata ang nagdula sa bonbon samtang ang amahan namasol sa duol. Ang oso kalit nga migulho gikan sa libon ug gitukob ang usa ka bata ug gidala kini palayo. Tulin nga gigukod sa amahan ang oso ug nakuha ang bata, kinsa nakaplagan niya nga gibiyaan sa oso.
Ang among opinyon mao nga kini kaso nga naalaan ra. Ang mga bata nga nagdula nga nagkamang sa ilang mga kamot ug mga tuhod gipakaingon sa oso nga mga nating usa. Tataw nga kinabubut-ong gibiyaan sa oso ang bata sa dihang iyang natino nga tawo ang iyang gibiktima. Apan sa kaalaot, ang usa ka paak igo nang nakasamad sa bata sa kamatayon. Busa hinumdomi, nga ang mga oso dili manso tungod lamang kay sila anaa sa parke. Mahimong atakihon nila ang mga bata ug usahay moataki sila, sama sa gipakita niining kasinatian. Busa iuban gayod kanunay ang inyong mga anak.
Laing butang hinumdoman mao ang pagbanha samtang anaa sa dapit sa mga oso. Niining paagiha dili makurat ang mga oso. Layo sa peligro kon daghan ang tawo; ang grupo sa pito o kapin pa niana makapaurong sa mga oso. Sa laing bahin, kon kamo hilom ra ug unya makakita ug oso ug kini wala makakita kaninyo, labing maayong dili maghimog kalit, wala damhang kabanha nga mahimong makahagad sa pag-ataki. Usahay ang nakalitan nga oso magpakaaron-ingnon nga moataki, magpasukosuko o mongulob ug moduol sa mahulgaon nga paagi. Hilabihan ra ikaw ka duol ug gipasidan-an. Panahon na nga gamiton ang kaalam ug hilom nga mopahilayo, nga biyaan ang dapit sa oso. Kini usa ka argumento nga dili ka makadaog.
Busa paggahin ug panahon sa pagbasa sa mga basahon sa parke mahitungod sa mga oso aron mahibalo kon unsay buhaton ug unsay tan-awon samtang anaa sa dapit sa mga oso.
Ubang Katungdanan sa Bantay
Gawas pa sa pagdumala sa mga oso, kanunay kami nga magpatrolya sa mga dalan, mga lanaw, mga kampohanan, ug sa nihit ug tawong mga banika sa parke. Responsable usab kami alang sa pagpatuman sa balaod, pagdumala sa kahinguhaan, pagkontrolar sa sunog, ug kahilwasan sa publiko. Samtang kami nanalipod ug nag-atiman sa parke sa daghang paagi, kami usab nanalipod sa katawhan gikan sa ilang kaugalingon. Sa pag-ilustrar:
Sa Banff National Park, dunay usa ka popular nga dapit nga gitawag Johnston Canyon. Kini maoy makalingaw kaayo nga usa ka oras nga pagbaktas ngadto sa Upper Falls. Ang mga pasidaan gibutang ug ang mga ali gitukod aron ang mga magbabaklay mopabilin sa dalandalan. Usa ka babaye wala magtagad sa mga pasidaan, milakaw libot sa koral, ug nanaog ngadto sa ngilit sa tubig aron sa paghugas sa iyang mga tiil. Ang laing babaye nga naglakaw sa dalandalan mihukom nga kini maayong ideya ug mibuhat sa susama. Nahuman na kining yanong buhat, mitindog siya sa hamis nga bato, nawad-an sa iyang panimbang, ug nadakin-as ngadto sa tuling nag-agos nga sapa.
Ang unang babaye mikawhat ug mikab-ot sa iyang kamot apan dili makagunit kaniya. Naagos siya sa iyang kamatayon ngadto sa busay. Ang matuod makapasubo nga butang mao nga siya nag-honeymoon, kasado sulod sa tulo ka adlaw pa lang. Pagkawala kinahanglanang usik sa kinabuhi—kon gitagad pa lamang unta niya ang mga pasidaan ug ali!
Ang kinabuhi sa bantay sa parke kasagaran magantihong kinabuhi. Nalinga kami kaayo sa kinaiyahan, nalangkit sa pagtipig ug sa pagpasig-uli sa kon unsa ang natural. Apan ang tawhanong elemento kanunay anaa diha, ug sa akong nahinumdoman, ang pipila ka pagduaw sa mga parke natapos sa trahedya. Ang kadaghanan, bisan pa, may malipayon ug usahay kataw-anan nga resulta.
Pananglitan, samtang nagmaniho diha sa okupadong karsada sa parke, usa ka bantay sa parke nakamatikod sa usa ka motorista nga miparking diha sa daplin sa dalan. Ang pasahero sa sakyanan nagpakaon sa oso diha sa bintana. Ang bantay miduol sa drayber aron sa paghisgot sa maong butang, samtang ang mananap gipakaon sa pikas kilid sa sakyanan. Sa dihang gipahibalo nga ang ilang gibuhat peligroso ug supak sa balaod, kalit nga gisira sa pasahero ang bintana uban sa kalagot sa oso, nga dihadiha midagan libot sa pikas sa sakyanan, diin ang bantay sa gihapon nakig-istorya sa drayber. Ang nakurat nga oso nahauknol sa kalit nga usa ka metro gikan sa bantay ug naghulat, nga daw nagkanayon, “Mohulat ako sa akong turno, bantay, apan pagdali, puwede ba!”
Ang among katungdanan sa parke nausab ug dako sa miaging duha ka dekada. Ang modernong bisita dili maayong pagkasangkap sa pagsuroy sa kalasangan sama sa mga bisita sa miaging mga tuig. Busa kini ang tambag: Kon nagplano ka sa pagbaklay sa nihit-tawo nga banika, ang mga purol, mga kamesin, mga tsinelas, ug diyotay nga pagkaon dili magsilbi. Ang usa ka matahum nga adlaw sa ting-init mahimong mausab sa madali ngadto sa hangin ug yelo, nga mopahinabo sa hypothermia. Magmainandamon alang sa wala damha, ug kanunay magdala ug ekstra nga pagkaon ug sinina aron luwas nga matapos ang imong pagpanaw.
Dugang pa, bisan kanus-a ayaw gayod ug katkat o baklay nga mag-inusara. Katkat lamang kutob sa maabot sa imong kusog. Ang mga bag-ohang tigkatkat ug bukid nga gikan sa patag dili makakakat sa samang katulinon diha sa 1,400 ngadto sa 2,400 ka metros. Busa ayaw pasobrahi pag-isip ang imong kusog; mas dako ang pangayuon kay sa gihunahuna nimo. Sugod ug sayo ug balik dayon kon dili maayo ang panahon.
Sa pagtiklop, hinumdomi nga sa usa ka parke sa kalasangan, ikaw maoy usa ka bisita. Bisan ang mga bato ug gagmayng mga linalang protektado, bisan ang mga bulak ug mga tanom. Busa ibilin lamang ang mga tunob sa imong tiil. Kuha lamang ug mga retrato ug dad-a balik sa balay ang matahom nga mga handumanan uban nimo.
[Letrato sa panid 7]
Kinahanglang magbantay gayod kon anaa sa teritoryo sa oloabohong mga oso
[Letrato sa panid 8]
Nag-alagad ako isip bantay dinhi sa Waterton Lakes National Park