Ang Bag-ong Kaulohan sa Australia Tigulang Na

KON itandi sa daghang nasod, ang Australia mismo maoy gamay lang nga nasod. Sa ato pa, kon bahin sa pagpuyo sa taga Uropa diha sa kontinente. Ang iyang unang duha ka siglo sa presensiya sa Uropa bag-o pa lamang natapos, nga gisaulog sa tibuok-nasod nga kasumaran sa duha ka gatos ka tuig alang sa tibuok tuig sa 1988 sa pagtimaan niini nga okasyon.

Apan kon ang duha ka gatos ka tuig dili pa dugay nga panahon, nan kon itandi, ang kaulohang siyudad sa Australia, ang Canberra, nga halos “wala pa makabiya sa salag,” kay ang lugar niini opisyal nga ginganlan niadtong Marso 1913 pa lamang. Apan, bisan pa sa linghod nga edad niini nga 76 ka tuig, ang matahom nga kaulohan sa nasod sa kataposan tigulang na nga maoy gibati sa kadaghanan. Niadtong 1901 usa ka balaod ang gipakanaog nga nagpaigo nga ang lingkoranan sa umaabot nga kagamhanan “ipahimutang sa Estado sa New South Wales, ug nga ang kalay-on dili momenos sa siyento-sayisenta kilometros gikan sa Sydney.” Sa milabay ang unom ka tuig, usa ka seksiyon sa pastohan nga halos 600 ka metro sa ibabaw sa lebel sa dagat ug may sukod nga 2,360 ka kilometro kuwadrado ang gikuha gikan sa Monaro nga distrito sa New South Wales, nga karon nailhang Australian Capital Teritory.

Ang ngalan nga nadesisyonan sa kataposan alang sa kaulohang siyudad sa nasod mao ang Canberra (ginalitok nga Canʹbra, ang unang silaba dunay punto). Gituohan sa kadaghanan nga kini haom kay kining ngalana kaamgid sa Aboriginal nga pulong alang sa “tigomanan,” sanglit lugar man kini diin ang umaabot nga mga parliamento sa nasod ug mga kadagkoan sa kalibotan mag-abot.

Siyudad nga Tagsaong Pagkadesinyo

Ang bag-ong kaulohan sa nasod gihulagway ingong lahi nga siyudad. Tali sa 137 ka salmot nga gitanyag gikan sa tibuok kalibotan, ang nakadaog nga desinyo napilian nga nagkinahanglag sistema sa mga dalan nga makanapon gikan sa sentro nga mailhang Capital Hill. Kini nagkinahanglan usab sa pagtukod ug dako hinimog-tawo nga lanaw aron mapalutaw ang katahom sa siyudad. Kini modagayday paingon sa sentro sa siyudad ug sa umaabot nga mga residensiyal nga mga lugar, may mga parke, pagpatahom sa kadaplinan sa lanaw, mga dula sa tubig, ug ubang mga pasilidad sa tubig.

Kining matahom nga ideya tino nga napatungha tungod sa naglikolikong Suba sa Molonglo, nga nagaagos latas sa habog nga kapatagan nianang pastohan ug masayon rang dikihan. Sa tunga sa siglo sa ulahi, usa ka matahom 9 ka kilometros nga linaw ang nahimo ug ginganlag Lake Burley Griffin, ginganlan gikan sa batan-ong arkitekto sa paysahe nga taga Chicago kansang desinyo sa Canberra nakadaog sa tibuok yuta nga kompetisyon balik pa sa 1911.

Karon nga may giaprobahan na nga desinyo, gisugdan dayon ang trabaho aron sa paghimo sa Canberra nga kaulohang siyudad nga mobagay sa katahom sa nasod ug siyudad ngadto sa usa ka maanindot nga dakong siyudad. Ang mga resulta malamposon kaayo nga ang nagaugmad nga siyudad mahigalaong gitawag nga Bush Capital sa Australia.

Ang orihinal nga desinyo alang sa kaulohang tanaman miresultag daghang lumad ug langyawng mga kahoy ug mga tanom, usa ka kakahoyang talan-awon nga nagdayandayan sa dagkog-luna nga residensiyal nga mga dapit ug mga kanait nga mga lungsod. Ang populasyon karon niini mikabat na ug mga 270,000, ug kini nangangkon ug usa ka halos walay polusyon nga atmospera sanglit nasabak kini tali sa kapin sa sayis milyones ka kahoy sa nagkadaiyang matang. Ang mga parke ug lugar nga lulinghayawan abunda sa tanaman nga talan-awon, nakapahumok sa panagway sa mga tinukod ug mga karsada uban sa mga purongpurong sa mga kahoy nga nagapatungha ug nagkalidadis padayong nagausab nga mga kolor sa tingpamulak ug tinghunlak.

Ang pagkalugot niini nakadani ug dili-maisip nga lumad ug langyawng mga langgam ug mga hayop. Dunay 250 ka espisye sa mga langgam diha sa teritoryo, ug kapin sa 90 kanila nagpuyo dili momenos sa 1 ka kilometro diha sa sentro sa siyudad. Ang mabulokog kolor nga mga periko ug mga abukay nagsalag ug nagpakaon diha sa mga kahoy sa kinatung-an sa sentro sa negosyo. Ang lumad nga mga hayop, sama sa mga kangaroo ug wallabies, nagpuyo duol sa siyudad. Sa pagkamatuod, usa ka pamilya sa mga kangaroo nagpuyo diha sa luna sa balay sa gobernador-heneral.

Dugang pa, ang Lake Burley Griffin nagahatag kinaiyanhong puy-anan dili lamang sa nagkalainlaing mga langgam sa tubig kondili sa tagsaong platypus sa Australia, ang gamay balhiboong hayop kansang tiil ug dakong sungo pareho sa itik.

“Natigulang Na”

Alang sa daghang hunahuna, ang pagkaedaran niining bag-ohang kaulohan direktang nalangkit sa iyang Balay sa Parliamento, diin sa hawasnong paagi mao ang dugokang katarongan sa paglungtad sa siyudad. Balik niadtong 1914 nga gisugdan ang usa ka internasyonal nga kompetisyon alang sa desinyo sa balay sa parliamento sa nasod, apan tungod sa Gubat sa Kalibotan I ang bug-os nga proyekto gikanselar. Dayon, sayo sa mga tuig human sa gubat, nadesisyonan ang pagtukod ug temporaryong balay sa parliamento nga magamit hangtod nga matukod ang mas permamenteng tinukod. Kining temporaryong balay sa parliamento opisyal nga gibuksan sa Mayo 1927 sa Duke sa York sa Britanya (kinsa nahimong King George VI sa ulahi).

Sa 1965, hinunoa, usa ka piniling komite ang giporma aron sa pagplano ug bag-ong permamenteng balay sa parliamento. Halos napulo ka tuig ang milabay, ug sa ulahi nahimo ang desisyon nga ang Capital Hill mao ang lugar nga pagatukoran. Sa milabay ang pipila ka tuig, niadtong 1980, gibungkal sa primer ministro ang unang sinapwag baliling yuta, ug gisugdan ang pagtukod. Sukad niadto, laing walo ka tuig ang milabay. Apan karon, sa kataposan ug sa dakong selebrasyon, usa ka nangibabaw bag-ong Balay sa Parliamento sa Capital Hill opisyal nga gibuksan sa Mayo 9, 1988, sa anak nga babaye ni kanhing King George VI, nga si Queen Elizabeth II.

Ang bag-ong Balay sa Parliamento gibantog nga usa ka tagsaong kalamposan sa arkitektura. Ang kompetisyon sa desinyo gisugdan sa 1979 nga nakadani ug mga salmot gikan sa 28 ka nasod. Ang tinukod talagsaong gidesinyo sa paghingpit sa plano ni Walter Burley Griffin sa Canberra. Sa pagkamatuod, ang maong dagkong mga tinukod sa walay duhaduha nahuman nga may dako usab nga gigastong salapi. Ang gastos sa tukon sa bandera lamang gibanabana nga 4.4 ka milyong dolyares sa Australia.

Kon hukman sa bug-os nga panagway sa gawas, kini karon ikaingon nga daw kuyabog pa nga kaulohan sa kamingawan sa Australia—matahom nga Canberra—sa kataposan tigulang na.

[Mga Letrato sa panid 16, 17]

Ang bag-ong Balay sa Parliamento—ang temporaryo anaa sa tuo nga atubangan

Torre nga tan-awanan

[Letrato sa panid 17]

Lake Burley Griffin, hataas nga korte sa likod