“Ang Siyudad nga Adunay Tinuod nga mga Patukoranan”

ANG matag siyudad adunay mga patukoranan, busa kon ang usa gibatbat nga adunay tinuod nga mga patukoranan, sa pagkamatuod gikinahanglan nga kana maoy dumalayon gayod. Ang karaang kaulohang mga siyudad, sama sa Babilonya, Petra, Ashur, ug Teotihuacán, dili mohaom sa pagbatbat. Kanhi masadya ug puno sa tingog sa mga tawo, kini nga mga siyudad karong adlawa maoy patay ug naliminan sa kahilom. Mao man usab ang mga nasod nga gihawasan nila.

Ang moderno nasodnong mga kaulohan sa katibuk-an segurado usab kaayo sa ilang mga patukoranan. Sila dili tingali kanunayng mao ang kinadagkoang mga siyudad sa ilang tagsa-tagsa ka mga nasod, apan ang kamatuoran nga ang usa ka siyudad nag-alagad ingong kaulohan sa nasod niini naghatag niini ug dungog nga independente sa gidak-on niini. Tan-awon nato ang upat ka panig-ingnan.

May Pagkalahi

Sa 1790 ang Kongreso sa T.B. nagmando nga ang permanenteng kaulohan sa gobyerno kinahanglang dili sakop sa mga utlanan sa bisan unsang naglungtad nga estado. Busa usa ka linaing dapit nga gitawag ug Distrito sa Columbia giporma alang sa maong katuyoan. Nahimutang sa sidlakang baybayon sa Tinipong Bansa sa Distrito sa Columbia, ang siyudad sa Washington dili pakasaypon nga estado sa Washington, nga nahimutang sa baybayon sa Pasipiko linibo ka milya amihanan-kasadpan sa kaulohan sa nasod.

Ang orihinal nga desinyo, nga nakompleto sa 1791 sa Pranses nga enhinyero nga si Pierre L’Enfant, nag-awhag alang sa maanindot nga sistema sa publikong mga parke ug dakong hawan nga magsilbing palibot nga niana ang Capitol ug ang ubang pederal nga mga tinukod mahimong ikapasundayag sa labing maayong paagi. Ang puy-anan sa presidente mismo sa kataposan gidesinyo sa taga-Irlandiya nga arkitektong si James Hoban. Ang puti-abohong semento lahi kaayo sa mapulang tisa nga mga tinukod sa haduol nga kana sa wala madugay ginganlag White House, usa ka ngalan nga opisyal nga gisagop sa 1902.

Sa bisan unsang sukdanan ang Washington talagsaon. Ang pederal nga mga tinukod, ug ang kapin sa 300 ka monyumento ug mga estatuwa, nagdayandayan niining dili-bug-os panahong puy-anan sa ginatos ka politiko. Ug sumala sa usa ka tinubdan, puy-anan sa labing menos 55,000 ka abogado ug 10,000 ka magsusulat!

Ang Washington, gikaingon, “nagbanaag sa kinangil-aran ug kinamaayohan sa Amerika.” Ang kinangil-aran naglakip sa mga suliran nga naghampak sa tanang siyudad sa T.B.: pagkawalay-trabaho, polusyon, krimen, ubos sa kasarangang mga balay, ug panag-away sa rasa, sa pagngalan lang ug pipila. Ang Washington, ingon sa pagtawag niana sa iladong basahon, “may pagkalahi nga siyudad nga ilado sa iyang kangil-ad ug krimen nga sa samang paagi ilado sa iyang nagkalainlain ug talagsaon kaayong mga katahom.”

Ikatulong Roma?

Hangtod karong bag-o, ang Washington ug Moscow managsama kay kining duha parehong adunay White House​—ang hedkuwarter nga tinukod sa Rusong republika gihatagan usab niini nga angga tungod sa marmol niini nga atubangan​—ug ang duha adunay maayong sistema sa tren sa ilalom sa yuta nga gitawag ug Metro.

Ang Moscow Metro maoy kusog ug barato, nga adunay katahom nga talagsa rang makaplagan diha sa mga tren sa ilalom sa yuta. Sa Agosto 1993, ang plete sa usa ka biyahe, bisan unsa ka layo, maoy katumbas sa duolag usa ka sentabo sa T.B. Ang pila ka estasyon gitukod sa marmol ug adunay maanindot nga mga hulagway, mga estatuwa, ug mabulokong mga dibuho diha sa mga kisame. Ang kusog kaayong mga eskalitor mohagiyos lang sa paghatod sa mga pasahero gikan sa karsada sa ibabaw ngadto sa mga tren ug pabalik.

Ang Moscow maoy usa sa kinakaraanang mga siyudad sa Rusya, nga natukod niadtong 1147, sumala sa tradisyon. Sa ika-15ng siglo, nahimo kanang kaulohan sa bag-ong napormang hiniusang Rusong estado, usa ka posisyon nga nailog, hinuon, sa 1712 sa St. Petersburg. Duha ka siglo sa ulahi, sa 1918, tapos sa Bolshevik Revolution, nabawi pag-usab sa Moscow ang posisyon niini ingong kaulohan sa Rusya ug nahimong kaulohan usab sa bag-ong Unyon Sobyet.

Ang Red Square maoy utlanan sa kasadpan sa Kremlin, nga sulod sa mga dekada maoy simbolo sa Komunismo ug ang sentro nga gihawiran sa Moscow.

Sa habagatang tumoy sa Red Square mao ang Katedral sa St. Basil, nga gitukod sa tunga-tungang ika-16 nga siglo ni Czar Ivan IV, nga mas nailhan ingong Ivan ang Makalilisang. Ang desinyo niini ug ang mahayag nga mga kolor niini talagsaon. Ang tradisyon nag-ingon nga ang arkitekto nga nagtukod niini gibutaan pagkahuman aron mapugngan siya sa paghimo pag-usab ug bisan unsa nga sama niana.

Ang politika ug relihiyon suod nga nalangkit sa sulod sa mga pader sa Kremlin sa daghang siglo​—diin ang mga simbahan nga nahimutang didto maoy amang nga mga saksi, ilabina tapos nga ang Moscow nahimong sentro sa Ruso Ortodoksong Iglesya niadtong 1326. Ang Moscow sa ulahi nailhan nga ang “Ikatulong Roma,” ug “ang mga Ruso nakombinsir nga sila nagbarog sa espesyal nga dapit​—diha sa pabor sa Diyos ingong kataposang magtitipig sa relihiyosong kamatuoran.” Apan ang musoleo sa Red Square, diin si Lenin gipahimutang nga giembalsamar, ug ang mga lubong sa ubang Komunistang mga ateyista sa pader sa Kremlin nagpanghimakak niini nga pangangkon.

Kaulohan sa Paglaom?

Ang ideya sa pagpangitag kaulohan sa sulod nga bahin sa Brazil gipahayag ingon ka sayo sa 1789 ug gilangkob pa gani sa konstitusyon sa 1891. Sa gihapon, sa 1956 na nga ang usa ka dapit napili. Upat ka tuig sa ulahi ang pederal nga gobyerno sa Brazil nagsugod sa 1,000 kilometros nga panaw gikan sa Rio de Janeiro aron makaabot sa bag-ong pinuy-anan niini.

Nga ang enterong siyudad gitukod sa ingon ka mubo nga panahon maoy talagsaon. Daghang Braziliano ang mapagarbohong nag-isip niana ingong simbolo sa umaabot nga kabantogan sa ilang nasod. Ilang gidayeg kana ingong labing modernong kaulohan sa kalibotan, nga nagtawag niana nga usa ka “kaulohan sa paglaom.” Ang Brasília adunay talagsaon modernong arkitektura, ug ang hapsay nga pagkaugmad niana nakapahimo niana nga talagsaong pananglitan sa dinagko nga pagplano sa siyudad.

“Ang katuyoan sa Brasília,” matud sa The New Encyclopœdia Britannica, “mao ang pagtumong sa pagtagad sa sulod nga bahin sa nasod ug sa pagpadali sa pagpuyo diha sa rehiyon ug ang pag-ugmad sa wala pa matandog nga mga bahandi.” Sa usa ka gilapdon kini nga mga tumong nakab-ot. Apan sama sa Washington, kansang kaulohan nga dapit karon maoy 40 ka pilo ang gidak-on kay sa Distrito sa Columbia, ang Brasília midako. Inay mga 600,000 diin kana gidesinyo, kapin sa 1,600,000 ka tawo karon ang nagpuyo didto ug sa palibot nga sakop nga mga siyudad. Sa pila ka bahin ang kinabuhi dili mithianon.

Sa pila ka bahin bisan ang positibong mga bahin sa siyudad adunay kakulian. “Ang kinaiya sa Brasília,” matud sa magasing National Geographic, “anaa taliwala sa usa ka tanaman nga giadornohan sa mga kinulit ug usa ka balangay nga gihunahuna sa usa nga mahimong makaplagan sa bulan.” Ang Das Bild unserer Welt (Usa ka Hulagway sa Atong Kalibotan) nag-ingon: “Hangtod karon imposible ang pagpatungha ug siyudadnong atmospera nganha sa Brasília, ang bag-ong kaulohan. Hinunoa, niining giplano daan nga siyudad, ang okultismo, ang mga grupong nagbansay ug sekretong mga rituwal, ug ang mga sekta labi pang milambo kay sa bisan diin​—usa ka reaksiyon sa mga tawo sa kahaw-ang ug kamingaw.”

Busa, “ang kaulohan sa paglaom” tin-aw nga adunay mga kahuyangan. Ang dili-mahigalaon, dili-mabungahong atmospera ug ang hawan kaayo nga mga dapit niini​—nga kasagarang maoy gusto sa dagkong mga siyduad​—ilabinang mamatikdan sa dihang ang mga politiko ug mga kawani sa opisina mobiya sa siyudad sa mga hinapos-semana ug panahon sa mga pista opisyal.

Sa Ibabaw sa Kabukiran

Walo sa napulo ka kinatas-ang mga bukid sa kalibotan nahimutang sa bahin o sa bug-os sulod sa mga utlanan sa Nepal. Busa, dili ikatingala nga ang kaulohan niini nahimutang sa kapin sa 4,300 ka piye ibabaw sa lebel sa dagat. Kon itandi sa dagkong mga siyudad, ang populasyon sa Kathmandu nga mga 235,000 kasarangan lang. Sa matag molupyo niini, kapin sa 80 pang Nepalese nga lungsoranon ang namuyo sa laing dapit.a

Ang kaulohan nahimutang sa Walog sa Kathmandu, nga sa karaang mga panahon maoy usa ka lanaw. Ang gidak-on sa walog, mga 19 por 24 kilometros, dili mao ang sukdanan sa kahinungdanon niini. Sulod sa kasiglohan kana maoy gamhanang sentro sa negosyo sa dagkong mga rota nga nagsumpay sa India ngadto sa Tsina ug Tibet. Ang yutang umahonon kanunayng diyutay ra sa bukirong mga nasod, busa gikahadlokan nga ang mga siyudad diha sa walog mahimong modako pag-ayo ug magkuha gikan sa nasod sa bililhon tabunok nga yuta. Kining maong kahadlok dili kay walay pasikaranan. Ang populasyon sa Kathmandu labaw pang midoble sukad sa 1960. Ang mga banabana mao nga sa tuig 2020, mga 60 porsiento sa walog mahimong makuha tungod sa pagdako sa siyudad.

Ang Kathmandu, ang bugtong dakong siyudad sa Nepal, dugay nang midula ug pangunang papel diha sa sosyal, ekonomikanhon, ug politikal nga mga butang sa nasod, maingon man sa relihiyosong mga butang. Ang The Encyclopedia of Religion nag-ingon nga ang Walog sa Kathmandu “nakakita sa pagsunodsunod sa modernong mga ideolohiya ug mga estilo sa arte nga adunay kusganon relihiyosong mga impluwensiya. . . . Walay laing bahin sa rehiyon sa Himalaya diin ang Buddhismo ug Hinduismo suod nga nalambigit.” Makapainteres mao ang kamatuoran nga ang posibleng natawhan ni Siddhārtha Gautama, kinsa sa ulahi gitawag nga ang Nalamdagang Usa, o ang Buddha, mao ang Lumbini, Nepal, duolan sa 240 ka kilometros habagatan-kasadpan sa Kathmandu.

Siyempre, kini maoy duolan sa 2,500 ka tuig kanhi. Labi pang bag-o, sa katuigang 1960, ang uban miabot usab sa Nepal ug Kathmandu aron “magpalamdag,” ang mga membro sa kaliwatan sa mga hippie.

Usa ka Siyudad nga Adunay Tinuod nga mga Patukoranan

Sulod sa kasiglohan ang mga tawo nagtukod ug mga siyudad diin gikan niana sila magmando sa ilang isigkatawo. Apan ang makapasubong leksiyon nga gitudlo sa kasaysayan mao nga “dili iya sa tawo nga nagalakaw ang pagtultol sa iyang lakang” sa hustong paagi.​—Jeremias 10:23; Ecclesiastes 8:9.

Dayag nga ang mga siyudad anaa sa seryosong suliran. Sila nakigbisog aron motunhay, sama sa politikal nga mga sistema nga ilang gihawasan. Ang huyang nga mga patukoranan sa tawhanong pagmando nagakagun-ob. Hinuon, dili kana tinuod alang “sa siyudad nga adunay tinuod nga mga patukoranan, ang magtutukod ug magbubuhat niini nga siyudad mao ang Diyos.”​—Hebreohanon 11:10.

Ang Bibliya nagtawag niini nga siyudad nga langitnong Jerusalem. (Hebreohanon 12:22) Tukma gayod, sanglit ang Jerusalem mao ang yutan-ong kaulohan sa karaang Israel, ang kinaiyanhong nasod sa Diyos. Apan ang langitnong Jerusalem, ingong kaulohan sa unibersohanong organisasyon, adunay tinuod nga patukoranan, kay ang Magtutukod niana mao ang walay kataposang Diyos mismo. Ang Salmo 46:5 matagnaong miingon: “Ang Diyos anaa sa taliwala sa siyudad; kana dili matarog.”

Ang tawhanong pagmando nagsusapinday paingon sa kataposan niini. Ingong pag-ila niini nga kamatuoran, minilyong tawo “gikan sa tanang nasod ug mga tribo ug katawhan ug mga pinulongan” ang mahinamon ug maalamong nagapasakop sa ilang mga kaugalingon sa diyosnong pagmando.​—Salmo 47:8; Pinadayag 7:9, 10.

Hinumdomi, ang Bag-ong Jerusalem mas taas kay sa bukirong Kathmandu, kay kana anaa sa langit mismo. Ug ang “suba sa tubig sa kinabuhi, nga tin-aw samag kristal,” nga nag-agos latas sa Bag-ong Jerusalem mas lunsay ug epektibo kay sa Suba sa Potomac sa Washington o sa Suba sa Moscow ubay sa Kremlin. (Pinadayag 22:1, 2) Halayo sa pagpatungha ug bisan unsang mga pagbati sa kahaw-ang ug kamingaw, ang Bag-ong Jerusalem mao ang paagi sa Diyos sa ‘pagtagbaw sa tinguha sa matag buhing butang.’​—Salmo 145:16.

Pagkakahibulongan ang pagkasayod nga bisan pa sa seryosong mga suliran sa nakigbisog nga mga siyudad sa kalibotan, ang tanan dili kay walay paglaom​—salamat sa “siyudad nga adunay tinuod nga mga patukoranan”!​—Kataposan sa mga serye bahin sa mga siyudad.

[Footnote]

[Hulagway sa panid 24]

Ang White House, Washington, D. C.

[Hulagway sa panid 25]

Katedral sa St. Basil sa Red Square, Moscow, Rusya

[Hulagway sa panid 26]

Hindu nga templo, Kathmandu, Nepal