Moscow—Ika-850ng Anibersaryo Niini

Usa ka Siyudad nga Nakalahutay

“ARI dire sa Moscow, pare.” Kini nga imbitasyon ni Yury Dolgoruky ngadto sa isigka-prinsipe sa 1147 daw mao ang unang paghisgot sa Moscow diha sa mga talaan sa kasaysayan. Ang petsa​—850 ka tuig kanhi​—gidawat ingong katukoran sa Moscow, ang kaulohang siyudad sa Rusya, bisan pag ang arkeolohikanhong ebidensiya nagpadayag nga ang usa ka balangay naglungtad diha sa puwesto dugay na kanhi.

Nga nagpaabot sa ika-850ng anibersaryo sa Moscow, ginatos ka pasilidad sa siyudad gipatahom ug giayo​—mga estadyum, mga teatro, mga simbahan, mga estasyonan sa tren, mga parke, ug publikong mga tinukod. Pagkatalagsaon nga kausaban! “Blokeblokeng mga tinukod,” matod sa usa ka taga-Moscow, “nabag-o nga dili na hiilhan.”

Sa usa ka pagbisita sa Moscow niining miaging Hunyo, among nakit-an ang mga hugpong sa mga obrero nga nagtrabaho sa mga proyektong nag-ayo sa tibuok sentro sa siyudad, duol sa Red Square. Walay hunong ang trabaho, 24 ka oras sa usa ka adlaw. Ug bisan diin, dihay mga pahinumdom sa ika-850ng anibersaryo​—sa pasundayagang mga eskaparate sa tindahan, sa Metro, sa mga poste sa suga, sa mga manggad nga baligya​—bisan ang usa ka pasundayag sa Moscow nga sirko nga among gitan-aw naghisgot niana.

Pagka-Septiyembre, sa dihang libolibong bisita gikan sa tibuok kalibotan presente alang sa espesyal nga mga kasadyaan sa ika-850ng tuig, talagsaon ang kauswagan sa dagway sa Moscow. Oo, bisan pa sa daotang mga yugto sa kalisdanan sa tibuok kasaysayan niini, ang Moscow nakalahutay ug nagmalamboon.

Usa ka eskolar sa Bibliya lagmit naghinumdom sa usa sa maong yugto sa kasaysayan sa Moscow sa dihang, sa sayong bahin sa miaging siglo, siya mikomento bahin sa “panaggubat” nga gilangkit sa “Armagedon” sa Bibliya. (Pinadayag 16:14, 16, King James Version) Siya mipahayag nga ang pipila nagpatuo nga ang dapit sa Armagedon mao ang Moscow, bisan pag siya mismo wala magpaluyo sa maong hunahuna.a

Nganong gisulti kana sa pipila? Aw, tagda ang makalingaw ug kasagarang masulub-ong kasaysayan sa Moscow.

Nagmalahutayon sa Unang Katuigan

Ang Moscow nahimutang sa usa ka estratehikong kinasang-an duol sa dagkong mga suba (ang Oka, ang Volga, ang Don, ug ang Dnieper) ingon man sa hinungdanong mga ruta sa mamala. Si Prinsipe Dolgoruky “nagpahiluna sa mga patukoranan sa lungsod sa Moscow,” taho sa usa ka asoy sa 1156, lagmit nagpasabot nga iyang gitukod ang unang mga kuta sa yutang mga bungdo nga gipaibabawan ug kahoy nga paril. Kini nga Kremlin, o kuta, nahimutang sa triyanggulong yuta nga tali sa Suba sa Moskva ug Neglinnaya, usa ka gamayng sapa.

Ikasubo, 21 lang ka tuig sa ulahi, ang prinsipe sa duol nga Ryazan “nakaabot sa Moscow ug nagsunog sa tibuok lungsod.” Ang Moscow natukod pag-usab, apan sa Disyembre sa 1237, ang mga Mongol ubos kang Batu Khan, apo sa bantogang si Genghis Khan, mibihag ug nagsunog na usab sa Moscow. Ang mga Mongol naglungkab usab sa siyudad sa 1293.

Giisip mo bang talagsaon nga ang Moscow naglungtad gihapon human sa matag malaglagong pag-atake? Ang siyudad migimaw usab ingong relihiyosong sentro sa Rusya niadtong 1326, sa dihang ang prinsipe sa Moscow, si Ivan Kalita, nagdani sa pangulo sa Rusong Ortodoksong Iglesya nga mopuyo sa Moscow.

Sa kadugayan, sa panahon sa pagmando ni Ivan nga Bantogan (gikan sa 1462 ngadto 1505), naangkon sa Moscow ang independensiya gikan sa mga Mongol. Sa 1453 ang siyudad sa Constantinople (karon Istanbul) napukan ngadto sa mga Ottoman Turk, nga naghimo sa mga magmamando sa Rusya ingong bugtong nahibiling Ortodoksong mga hari sa kalibotan. Ingong resulta, ang Moscow nailhang “Ikatulong Roma” ug ang Rusong mga magmamando gitawag nga mga czar, o mga cesar.

Sa hinapos sa pagmando ni Ivan nga Bantogan​—sa dihang si Christopher Columbus naghimo sa mga panaw ngadto sa kayutaan sa Amerika​—ang Kremlin gipadak-an, ug ang adobeng mga paril ug mga torre gitukod nga nagpabilin hangtod karong adlawa nga halos wala mausab. Ang mga paril maoy kapig 2 kilometros sa gitas-on, abot sa 6 metros ang gibag-on, ug 18 metros ang gihabogon, ug nagkoral kini sa dapit sa Kremlin, nga duolan sa 30 ektarya.

Tingali matingala ka nga sa tungatunga sa katuigang 1500, ang Moscow giingong dako pa kay sa London. Unya, ang katalagman nahitabo sa Hunyo 21, 1547, sa dihang ang siyudad nakaagom sa malaglagong sunog, nga nawad-ag puy-anan ang halos tibuok populasyon. Sa makausa pa, ang maimbentohong katawhan sa Moscow nagtukod pag-usab. Natukod usab niadtong panahona ang St. Basil’s Cathedral, nga gitukod aron pagsaulog sa militaryong mga kadaogan batok sa mga Tataro, o mga Mongol, sa Kazan. Bisan karong adlawa, kining obra maestra sa arkitektura sa Red Square (nga nakompleto sa 1561) kaylap nga giilang simbolo sa Moscow.

Mga napulo ka tuig sa ulahi, sa 1571, ang mga Mongol nga taga-Crimea nakasulod ug nagbihag sa Moscow, nga mipahinabog di-katuohang panglaglag. Gisunog nila ang halos tanan gawas sa Kremlin. Gipadayag sa mga talaan nga sa 200,000 ka molupyo sa siyudad, 30,000 lamang ang nagpabiling buhi. “Ang Suba sa Moscow naghuot sa mga lawas nga ang agos niini mitipas, ug ang tubig napula sa dugo sulod sa daghang milya paubos,” taho sa mga editor sa Time-Life nga mga libro diha sa Rise of Russia.

Makausa pa, ang Moscow kinahanglang ayohon. Ug kadto naayo! Sa ngadtongadto, ang siyudad midan-ag na usab pagawas gikan sa Kremlin, uban sa sunodsunod nga mga paril nga naglibot sa mga seksiyong gitawag ug Kitai Gorod, Puting Siyudad, ug Kahoy nga Siyudad. Ang susamang palinging plano sa Moscow nagpabilin karong adlawa, uban ang palingin nga mga karsada inay sa mga paril nga naglibot sa Kremlin.

Sulod nianang panahona ang katawhan sa Moscow naguol pag-ayo sa diniktador nga pagmando ni Ivan nga Makalilisang, ang apo ni Ivan nga Bantogan. Dayon, sa 1598, ang anak ug manununod ni Ivan nga Makalilisang, si Fyodor, namatay nga walay eredero. Nagsugod niadto ang “Panahon sa mga Kasamok,” nga gitawag sa Rise of Russia nga “ang labing gubot ug labing makalilibog nga yugto sa tibuok kasaysayan sa Rusya.” Mihangtod kadto sa mga 15 ka tuig.

Pag-antos sa Linaing Krisis

Wala madugay human molingkod sa trono si Boris Godunov, ang bayaw-nga-lalaki ni Fyodor, ang Moscow nakaagom ug grabeng hulaw ug kagutmanan. Sulod sa pito ka bulan nga yugto sa 1602, 50,000 ang gitahong namatay. Tanantanan, kapig 120,000 ang namatay sa siyudad tali sa 1601 ug 1603.

Human dayon niadtong katalagmana, ang usa ka tawong nangangkon nga mao si Prinsipe Dmitry, nga usa ka anak ni Ivan nga Makalilisang, misulong sa Rusya uban sa tabang sa Polakong mga sundalo. Sa pagkamatuod, ang ebidensiya nagpailang ang tinuod nga Dmitry napatay niadtong 1591. Dihang si Godunov namatay nga wala damha niadtong 1605, ang gitawag nga Mining Dmitry misulod sa Moscow ug gikoronahang czar. Human lamang sa 13-bulang pagmando, siya gipatay sa mga magsusupak.

Ang ubang mga manununod-kono sa trono misunod, lakip ang ikaduhang Mining Dmitry, nga gitabangan usab sa Polandia. Ang intriga, gubat sibil, ug pagpamatay nahimong kanat. Si Haring Sigismund III Vasa, sa Polandia, misulong sa Rusya sa 1609, ug ngadtongadto, ang usa ka tratado napirmahan nga nag-ila sa iyang anak lalaki nga si Władysław IV Vasa ingong ang Rusong czar. Sa dihang ang mga Polako nakasulod sa Moscow niadtong 1610, ang siyudad nailalom sa gahom sa Polako. Apan sa wala madugay ang mga Ruso naghiusa pagbatok sa mga Polako ug nagpalagpot kanila gikan sa Moscow sa kataposan sa 1612.

Kadtong makalilisang nga mga panahon sa kasamok naghimo sa Moscow nga ‘usa ka kamingawan nga gituboan sa kasampinitan ug bunglayon nga miabot sa milyamilya inay sa mga kalye kanhi.’ Ang paril sa Kahoy nga Siyudad nasunog, ug ang mga tinukod sa Kremlin nangaguba. Usa ka miduaw nga Swekong envoy mihinapos: “Kadto mao ang makalilisang ug malaglagong kataposan sa bantogang siyudad sa Moscow.” Bisan pa niana, nasayop siya.

Usa ka Rusong czar nga gikan sa pamilyang Romanov napili niadtong 1613, ug kining bag-ong dinastiya sa Romanov nga mga czar milungtad ug kapig 300 ka tuig. Bisan tuod ang batan-ong bag-ong czar, si Michael, gikatahong “walay dapit nga kapuy-an” tungod sa kagun-oban, ang Moscow natukod pag-usab ug nahimo na usab nga usa ka dakong siyudad sa kalibotan.

Niadtong 1712, ang czar nga si Peter nga Bantogan, ang apo ni Michael, nagbalhin sa kaulohan sa Rusya gikan sa Moscow ngadto sa St. Petersburg, nga iyang gitukod duol sa Baltic nga Dagat. Apan ang Moscow nagpabiling ang minahal nga “kasingkasing” sa Rusya. Ngani, ang Pranses nga emperador nga si Napoléon Bonaparte, nga nagtinguha sa pagpamukan, gikatahong miingon: ‘Kon ilogon ko ang Petersburg, akong mapukan ang Rusya pinaagi sa iyang ulo, ug kon ilogon ko ang Moscow, akong malaglag ang iyang kasingkasing.’

Si Napoléon misulong tinuod sa Moscow, apan sumala sa gipaila sa kasaysayan, ang iyang kasingkasing maoy nagun-ob, dili ang Moscow. Ang nahitabo sa Moscow mangilngig kaayo nga lagmit mao kini ang nagpahinabo nga gilangkit sa pipila ang siyudad sa Armagedon.

Ang Moscow Mibakod Gikan sa Abo

Sa tingpamulak sa 1812, si Napoléon misulong sa Rusya uban sa militaryong puwersa nga miabot ug mga 600,000. Nga gigamit ang polisang “nasunog nga yuta,” ang mga Ruso miatras ug walay gibilin alang sa kaaway. Sa kadugayan, ilang gihukom nga biyaan ang giabandonar nga Moscow ngadto sa mga Pranses!

Daghang awtoridad ang nag-ingon nga ang mga taga-Moscow mismo ang nagsunog sa ilang siyudad inay nga angkonon kana sa mga Pranses. “Ang hangin nga samag unos naghimo sa sunog nga daw impiyerno,” taho sa usa ka kasaysayan sa Rusya. Ang mga Pranses gibilin nga walay pagkaon o kompay, sumala sa gisaysay niining kasaysayana: “Walay bisan usa ka sakong harina ni usa ka karomatang kompay ang gihatod sa Rusong katawhan ngadto sa Pranses nga kasundalohan.” Kay walay kapaingnan, ang mga Pranses mibiya sa Moscow sa walay unom ka semana human sa pagsulod ug nawad-an sa halos tibuok nilang kasundalohan sa ilang pag-atras.

Ang kamaisogon sa mga taga-Moscow nakaluwas sa ilang bantogang siyudad, ug uban ang hugot nga determinasyon ilang gibakod kini gikan sa abo. Si Aleksandr Pushkin, kasagarang giisip nga kinabantogang magbabalak sa Rusya, maoy 13 anyos sa gisulong ni Napoléon ang Moscow, ang minahal nga lungsod ni Pushkin. Bahin sa Moscow siya misulat: “Pagkatalagsaong mga hunahuna diha sa matag tiunay-ug-kasingkasing nga Ruso ang misugwak tungod sa maong balita! Pagkakusog sa lanog nga nadungog!”

Paglahutay ug Kalamboan

Daghang buhi karong adlawa ang mahinumdom, gikan kaha sa memorya o gikan sa mga pelikula, sa labihan ka lisod nga kapanahonang naagoman sa Moscow panahon sa Rusong rebolusyon nga misugod sa 1917. Bisan pa, ang siyudad dili lang kay milahutay​—kini milambo. Ang usa ka metro o subwey natukod, ingon man ang Moscow-Volga Canal aron tagan-ag tubig ang siyudad. Ang pagkadili-makabasa ug makasulat napapas, ug sa hinapos sa katuigang 1930, ang Moscow may kapig usa ka libong librarya.

Sa 1937 usa ka kanhing alkalde sa Manchester, Inglaterra, misulat diha sa librong Moscow in the Making: “Kon ugaling walay dakong gubat, . . . ako nagtuo nga sa kataposan sa napulo ka tuig nga programa ang Moscow mouswag na sa punto nga kini, kon bahin sa maayong panglawas, kagamitan aron masayon ang trabaho, ug mga kahimut-anan sa kinabuhi alang sa tanang lungsoranon niini, maoy labing maayong pagkaplanong dakong siyudad nga sukad nailhan sa kalibotan.”

Apan sa Hunyo 1941, ang Alemanya milansad ug wala-hagitang pag-atake sa Rusya, nga usa ka alyado nga kauban niini kini nakapirmag kasabotan sa dili pagsulong sa walay duha ka tuig nga miagi. Pagka-Oktubre, ang Alemang mga sundalo nakaabot sulod sa 40 kilometros gikan sa Kremlin. Ang pagkapukan sa Moscow mipatim-awng dili kalikayan. Duolag katunga sa 4.5 milyong molupyo sa Moscow giebakwet na. Mga 500 ka pabrika naghipos na sa ilang makinarya ug nagpadala niana ngadto sa bag-ong mga puwesto sa silangang Rusya. Bisan pa niana, ang Moscow wala mapukan. Ang siyudad literal nga nagkubkob, nagbarikada sa kaugalingon, ug nag-abog sa mga Aleman.

Grabe ang giantos sa Moscow, sama sa daghang ubang siyudad sa Rusya. “Dako kaayo ang giagian sa Moscow sa usa ka siglo,” misulat ang usa ka Amerikanong reporter nga nagpuyo didto sa katuigang 1930 ug 1940, “nga natingala ako nga kini nakalahutay.” Sa pagkatinuod, talagsaong ang Moscow milahutay nga nahimong usa sa kinadak-an ug labing importanteng mga siyudad sa modernong kalibotan.

Karong adlawa, ang Moscow adunay populasyon nga kapig siyam ka milyong tawo ug luna nga duolag 1,000 kilometro kuwadrado, nga naghimo niini nga mas dako ug mas daghag tawo kay sa New York City. Ang serye sa palibot nga mga karsada nagliyok sa Kremlin, nga ang hapit kapig 100 kilometrong Moscow Ring Road nahimong gawasnong utlanan sa Moscow. Ang lagpad nga mga bolebard nagpadulong sa gawas, samag rayos sa ligid, gikan sa sentro sa siyudad.

Hinuon, ang kadaghanang taga-Moscow mobiyahe pinaagi sa kahibulongang Metro sa siyudad, nga napadak-an nga naglakip sa siyam ka ruta ug mga 150 ka estasyonan, nga nag-alagad sa tanang bahin sa siyudad. Ang mga estasyonan sa Metro sa Moscow gitawag “ang labing maartehon sa kalibotan,” sa World Book Encyclopedia. Ang pipila ka estasyonan morag mga palasyo, nga giadornohan ug mga kandelabra, mga estatwa, dekolor nga mga bildo, ug daghang marmol. Ngani, ang unang 14 ka estasyonan nga natukod dunay kapig 70,000 metro kuwadrado nga marmol, nga daghan pa kay sa diha sa tanang palasyong natukod sa mga Romanov latas sa yugtong 300 ka tuig!

Ang Siyudad Gipatahom

Panahon sa among pagduaw sa miaging ting-init, misakay kami sa Metro aron motan-aw sa usa sa kinadak-ang proyekto sa pagpabag-o​—ang labihan ka dakong 103,000-lingkoran nga Lenin Stadium, nga gitukod sa habagatan sa Moscow sa katuigang 1950. Giinstalar ang bag-ong mga lingkoran sa among pag-abot, ug among gihanduraw ang matangtang nga atop nga magpaposible sa pagpahigayon sa mga okasyon sa tibuok tuig.

Ang atubang sa bantogang GUM nga department store, tabok sa Red Square gikan sa Kremlin, may anindot nga bag-ong dagway. Sa pikas nga bahin sa Kremlin, diin ang Neglinnaya nag-agos sa wala pa kini ipatipas sa ilalom sa yuta sa miaging siglo, ang pagpatahom sa nataran naglakip karon sa usa ka sapa aron pagsuhid sa kanhing suba. Sa tabok sa sapa, ang labihan ka dakong ilalom-sa-yutang mga tindahan nga ubay-ubayg andana, lakip ang mga restawran ug ubang mga pasilidad, gitukod pa. Usa ka tagsulat sa Moscow nagtawag niining “ang kinadak-ang sentro sa palitanan sa Uropa,” apan midugang, “o kanay gituohan nila sa Opisina sa Alkalde.”

Sa laing dapit nga dili layo sa Kremlin, ang mga kreyn sa pagpanukod morag nahadiindiin, ug kusog ang konstruksiyon. Nakaplagan ang mga arkeolohikanhong bahandi diha sa mga puwestong gikubkob, lakip, sa usa ka dapit, ang usa ka tipiganan nga may kapig 95,000 Rusyanhon ug Kasadpang Uropanhong mga sensilyo nga may petsang gikan sa ika-15 ngadto ika-17ng siglo.

Ang mga simbahan gipatahom ug ang pipila gitukod pag-usab. Ang Our Lady of Kazan Cathedral, sa Red Square, nga naguba niadtong 1936 ug napulihan ug publikong kasilyas, nahuman na. Ang dako kaayong Cathedral of Christ the Savior, nga gitukod sa pagsaulog sa kadaogan batok kang Napoléon, naguba sa pagpabuto niadtong 1931 panahon sa Komunistang kontra-relihiyon nga kampanya. Panahon sa among pagbisita kadto hapit nang mahuman diha sa kanhing puwesto niini, nga sulod sa upat ka tuig mao ang puwesto sa usa ka dako kaayong gipainitang gawas nga swimming pool.

Ang pagpasiyo sa mga dapit sa konstruksiyon makalingaw, ilabina samtang among gipalandong ang bag-ong dagway sa Moscow sa kataposan sa tuig. Bisan pa niana, ang nagpamahal kanamo sa Moscow mao ang katawhan niini. “Ang bisita mahingangha kaayo sa bug-os nga pagkamahigalaon nga kinaiyanhong ikapasundayag sa mga taga-Moscow,” usa ka koresponsal sa Moscow sa nangagi mipahayag. Among nadiskobrehang kana tinuod, ilabina samtang nag-alirong kami sa usa ka gamayng lamesa sa kusina, nga nagtagamtam sa kamasadyaon ug kamaabiabihon sa usa ka Rusong pamilya.

Ikalipay, among nasayran usab nga daghang taga-Moscow ang nasayod na sa tinuod nga kahulogan sa Armagedon, usa ka gubat nga niana ang atong Maglalalang maghinlo sa tibuok yuta. Kini magpasulod sa usa ka panahon dihang ang tanang tinuod nga nahigugma kaniya mahimong magkauban pagpuyo, nga walay pagkamapihigon ug kamatahapon, kondili uban ang pagkamasinabtanon ug pagsalig, ingong mga anak sa Diyos, nga nahigugma sa usag usa ug nagkahiusa sa pag-alagad sa Diyos. (Juan 13:​34, 35; 1 Juan 2:​17; Pinadayag 21:​3, 4)​—Tinampo.

[Footnote]

[Hulagway sa panid 13]

St. Basil’s Cathedral ug mga paril sa Kremlin, kaylap giilang mga simbolo sa Moscow

[Hulagway sa panid 15]

Bisan diin, adunay mga pahinumdom sa ika-850ng anibersaryo

[Hulagway sa panid 16]

Ang bantogang GUM nga department store, uban ang bag-ong dagway

[Hulagway sa panid 16, 17]

Daghang estasyonan sa Metro morag mga palasyo

[Credit Line]

Tass/Sovfoto

[Hulagway sa panid 16, 17]

Pag-ayo sa Lenin Stadium

[Hulagway sa panid 17]

Bag-ong pagpatahom sa nataran sa gawas sa Kremlin

[Mga hulagway sa panid 18]

Ang mga kreyn sa pagpanukod morag nahadiindiin, ug kusog ang konstruksiyon