Maanindot nga mga Palasyo sa Ilalom sa Yuta sa Moscow
SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA RUSYA
DILI lisod tag-anon kon diin nahimutang ang subwey, o ang Metro. Ang walay-kataposang panon sa mga tawo nagpunsisok sa usa ka entrada paingon sa ilalom sa yuta. Ibabaw sa entrada mao ang letrang M, nga nagsiga sa hayag nga pulang suga nga neyon. Miabli sa akong atubangan ang mga pultahan. Sa sulod giatubang ako sa talagsaong talan-awon sa mga tawo nga tuling nanganaog ug nangawala daw paingon ngadto sa usa ka gahong. Sa sinugdan nagpanuko ako. Unya, sa nakontrolar ko na ang akong kahadlok, ako misunod.
Sa unang higayon sa akong kinabuhi, didto ako sa usa ka subwey. Dili lang ordinaryong subwey—ang Moscow Metro! Apan sa kalibotan diin ang tawo makapanaw sa wanang, makabahin sa atomo, ug makahimo ug komplikadong operasyon sa utok, unsay nakapalahi sa usa ka subwey?
Sa usa ka butang, ako giingnan nga ang Moscow Metro lagmit mao ang kinanindotang subwey sa kalibotan. Sumala sa giingon sa usa ka panultihong Ruso, “mas maayong makita sa imong kaugalingong mga mata kas-a ang usa ka butang kay sa makadungog bahin niana sa usa ka gatos ka beses.” Sa dihang ako mitambong sa internasyonal nga kombensiyon sa mga Saksi ni Jehova sa Moscow niadtong Hulyo, naghinamhinam ako sa pagsakay sa Metro.
Kon sa Unsang Paagi Kana Mitungha
Niadtong 1902 usa ka Rusong siyentipiko ug enhinyero nga ginganlag Bolinsky misugyot nga magtukod ug sistema sa transportasyon sa ibabaw sa yuta nga mosubay sa pader sa Kremlin ug molibot sa sentro sa siyudad. Apan gisalikway sa konseho sa siyudad sa Moscow ang mga plano sa paghimo sa sistema niadtong panahona. Sa milabay ang napulo ka tuig ang konseho misugod pagpalandong pag-ayo sa maong ideya—kadto maoy una sa matang niini sa Rusya—apan ang pagbuto sa Gubat sa Kalibotan I sa 1914 nakalangan sa dugang kaugmaran. Pagka-1931 na nabanhaw ang maong ideya. Kadto maoy sa dihang gipakanaog sa Sentral nga Komite sa Partido Komunista sa Unyon Sobyet ang sugo nga ang unang riles sa ilalom sa yuta sa nasod pagatukoron sa Moscow. Busa ang Rusya nahimong ika-11 nga nasod, ug ang Moscow ika-17ng siyudad, nga misugod nianang dagkong proyekto sa pagtukod.
Ang Metropolitan Subway sa Moscow mibukas sa unang linya niini, nga gilangkoban ug duolan sa 11 ka kilometros nga riles, sa alas siyete sa buntag sa Mayo 15, 1935, tulo lang ka tuig human gisugdan ang pagtukod. Upat ka tren ang nag-alagad sa 13 ka estasyonan, ug kini nakaarang sa pagpasakay ug mga 200,000 ka pasahero matag adlaw. Nakadayeg ang mga taga-Moscow ug ang langyawng mga bisita. Bag-o kaayo kadto, talagsaon kaayo! Sa magabii ang mga tawo naglinya aron malakip niadtong pipila sa unang mga pasahero niini. Usa kadto ka butang nga maayong tan-awon. Ug kadto mao gihapon.
Sukad sa 1935 ang sistema gipadako ngadto sa siyam ka linya nga nagkobre ug katibuk-ang mga 200 kilometros ug adunay 149 ka estasyonan. Halos tanang ubang dagway sa publikong transportasyon sa Moscow, lakip ang tugpahanan ug ang mga agianan sa suba, sa usa ka paagi konektado sa biyahe diha sa Metro. Gani, dili mahunahuna sa mga taga-Moscow ang kinabuhi nga walay Metro. Kini masabtan, sanglit kada adlaw kana nagapasakay ug aberids nga siyam ka milyong pasahero, nga halos duha ka pilo sa populasyon sa Pinlandia. Sa pagtandi, ang mga subwey sa London ug ang Siyudad sa New York kon tiponon nakapasakay lamang ug katunga sa maong gidaghanon.
Pagtan-awg Maayo Niini
Maikag ka ba nga makakita kon unsay anaa sa 20 ka andana sa ilalom sa yuta? Ang usa ka eskalitor nagdala dayon kanamo paubos. Kadto maoy usa lamang sa mga 500 ka eskalitor sa tibuok sistema, nga kon isumpay moabot ug kapin sa 50 kilometros. Ug pagkakulbahinam gayod, ang pagdulhog diha sa 30-grado nga bahada sa gikusgon nga duolan sa usa ka metros matag segundo—halos duha ka pilo sa gikusgon sa mga eskalitor sa daghang ubang nasod!
Nakasulod kami sa estasyonan sa Mayakovskaya. Ang arkitektura niini labawng nakapabati kanamo nga didto sa usa ka palasyo inay didto sa usa ka estasyonan sa subwey. Nalisdan ako sa paghanduraw nga kami didto gayod sa ilalom sa yuta. Talagsa ra akong makakita ug ingon ka tahom nga arkitektura sa ibabaw sa yuta, ug mas talagsa pa sa ilalom sa yuta. Dili ikatingala nga ang usa ka pasundayag sa internasyonal nga arkitektura nga gihimo tali sa 1937 ug 1939 naghatag ug pasidungog sa lima ka estasyonan sa Moscow Metro, lakip na kini. Siyempre, dili tanang 149 ka estasyonan ang sama ka harianon sa estasyonan sa Mayakovskaya; ang kadaghanan sa mga bubag-ong mga estasyonan mas makasaranganon tan-awon—apan maanindot gihapon—ang matag usa talagsaon sa estilo ug dagway.
Halos tanang estasyonan adunay ikasulti bahin sa kasaysayan sa Rusya. Ang marmol, seramika, ug granito gikuha gikan sa 20 ka lainlaing mga seksiyon sa Rusya aron himoong dayandayan. Mao nga, usa ka giyang hulagway nag-ingon: “Ang tibuok nasod mitabang sa pagtukod sa Moscow Metro.” Daghang granito ang gigamit sa pagdayandayan sa salog tungod sa kalig-on niini. Kini hinungdanong butang tungod sa kadaghan sa tawo nga magpanon adlaw-adlaw sa mga estasyonan.
Samtang nalingaw sa katahom niining palasyo sa ilalom sa yuta, among gipanid-an ang mga tren nga nagngadto-nganhi nga tulin kaayo. Mga 90 segundos o kapin pa ang milabay una milarga ang usa ka tren sa estasyonan, ang mga suga sa mosunod nga tren makita nga nagsingabot. Ingon ba niini kasubsob ang biyahe sa mga tren? Sa panahon nga daghang pasahero, ingon niana kini ka subsob. Sa laing panahon, kini modagan ug mga tulo ngadto sa lima ka minutos ang gintang gikan sa usag usa.
Mao pa lay paglingkod namo sa komportableng mga lingkoranan sa tren dihang nasinati namo kon unsa ka dali motulin ang dagan sa tren. Kini mihaguros sa usa ka tunil nga mga unom ka metros ang diyametro, usahay sa gikusgong duolan sa 100 kilometros por ora. Aw, ang usa ka tawo makabiyahe sa tibuok gitas-on sa Metro sulod sa mga unom ka oras! Ang mga taga-Moscow mopili sa Metro dili lang tungod kay kini mao ang kinakusgang paagi sa pagbiyahe kondili tungod kay kini barato ug komportable. Niadtong Hulyo, panahon sa internasyonal nga kombensiyon sa mga Saksi ni Jehova, ang usa ka pagsakay bisan asa diha sa Metro mokantidad ug napulo ka rubles, nga niadtong panahona katumbas sa usa ka sentimo sa T.B.
Ang mga distansiya tali sa mga tren mubo kaayo nga mahibulong ka kon sa unsang paagi mahimong posible alang sa mga tren sa pagbiyahe sa ingong katulinon. Yano lang ang katin-awan. Ang usa ka sistema sa awtomatikong pagkontrolar sa gikusgon gidesinyo aron mapugngan ang mga aksidente. Gipaneguro niini nga sistema nga ang distansiya tali sa mga tren dili momenos sa distansiya nga gikinahanglan sa pagpahunong sa tren nianang gikusgona. Sa laing pagkasulti, ang usa ka tren nga nagdagan ug 90 kilometros por ora nga nagkaduol kay sa gikinahanglang distansiya sa tren nga nag-una awtomatikong mosugod sa pagpreno. Dugang pa, ang enhinyero sa nag-unang tren pasidan-an pinaagi sa usa ka signal nga alarma. Siyempre, kining sistemaha nagpauswag pag-ayo sa pagkahilwas sa pagbiyahe. Mao kaha kanay hinungdan kon nganong ang mga taga-Moscow nga biyahedor sa Metro daw kalma kaayo ug relaks? Kadaghanan kanila hilom nga nanglingkod nga nagabasa, dayag nga masaligon nga sila makaabot nga luwas sa ilang destinasyon.
Mga Suga ug Hangin
Sayo sa matag buntag, sa dihang linibong makinang de-koryente ang mosugod pag-andar ug ginatos ka libong suga ang mosugod sa pagsiga, minilyong tawo ang mosugod sa pagsubay sa naghuot nga mga palasyo sa ilalom sa yuta diin ang mga 3,200 ka bagon sa subwey pulipuling mobukas ug mosira sa ilang mga pultahan sa tibuok adlaw. Kining tanan gipaposible tungod sa dako kaayong gidaghanon sa elektrisidad.
Kining kalihokana mopagawas ug grabeng kainit, diin, may bahin, matuhop sa naglibot nga yuta. Apan komosta na man ang sobrang kainit nga makapahinabog sobrang-kainit sa mga tunil ug mga estasyonan? Aw, ingong haom sa mga palasyo, ang matag estasyonan gialagaran sa usa ka sistema sa bentilasyon nga bug-os nagabag-o sa hangin upat ka beses sa usa ka oras. Kanunayng mabatonan ang preskong hangin, bisag unsa ka huot ang Metro. Sa pagkatinuod, ang sistema sa bentilasyon sa Moscow Metro giisip sa daghan nga labing maayo sa kalibotan.
Hinuon, panahon sa tingtugnaw kining maong kainit mapuslanon. Gawas lang sa mga tinukod ug mga agianan nga nahimutang sa ibabaw sa yuta, wala kinahanglana ang sistema sa pagpainit. Ang mga tren, ang kadaghan sa tawo, ug ang yuta mismo, nga nakapondo na ug kainit panahon sa tingpamulak ug ting-init, mopagula ug igong kainit aron mahuptan sa komportableng kainiton ang mga palasyo sa ilalom sa yuta.
Gidayeg sa Tanang Kiliran
Ingon sa madahom, ang mahulagwayong giyang pulyeto sa Metro madagayaon sa pagdayeg niini: “Ang Moscow Metro tukmang malantaw nga usa sa kinanindotan sa kalibotan, kansang harianong mga estasyonan uban sa ilang makuting mga kutay sa riles, mga alambre, mga tubo, ug mga kable naghawas sa usa ka makaiikag nga kombinasyon sa labing maayong paningkamot sa arte ug kahanas sa enhinyeriya. Labaw pa kay sa mga estasyonan, kini sila maoy mga obra maestra sa arkitekto nga dili-masundog ang katahom ug kamadanihon nga maayong pagkadayandayan sa marmol, granito, puthaw ug tisa, nga gipatahom pa sa mga suga nga talagsaon ang desinyo, eskultura, mosayko, moldura, bungbong, mabulokong salamin ug repoussé nga mga desinyo. Ang kinamaayohang mga arkitekto ug mga tigdibuho sa nasod,” lakip sa mga magkukulit, “nakaamot sa plano ug adorno niini.”
Karon, human nakaduaw sa Moscow ug nakakita sa Metro mismo, ako mouyon. Daghan sa akong kaubang mga delegado sa kombensiyon ginindotan usab. Giingnan ako sa usa ka Aleman: “Gibati ko nga daw ako misulod sa usa ka konsiyertohanan nga adunay maanindot nga mga aranyas. Ako nabihag.” Usa ka bisita gikan sa Tinipong Bansa nakadayeg usab sa kauntop sa Metro, kahinlo, ug kaepisyente niini. Ug usa ka delegado sa kombensiyon gikan sa halayong Siberia natingala sa kadagkoon ug gilapdon sa mga tinukod sa ilalom sa yuta.
Kon ikaw makaadto sa Moscow, awhagon ko ikaw sa pagduaw niining maanindot nga mga palasyo sa ilalom sa yuta. Hinumdomi: “Mas maayong makita sa imong kaugalingong mga mata kas-a ang usa ka butang kay sa makadungog bahin niana sa usa ka gatos ka beses.”
[Picture Credit Line sa panid 15]
Sovfoto/Eastfoto
[Mga hulagway sa panid 16, 17]
Pipila sa matahom nga mga estasyonan sa subwey sa Moscow
[Credit Line]
Mga gikuhaan sa letrato (nunot-sa-relo gikan sa itaas nga wala): Laski/Sipa Press; Sovfoto/Eastfoto; Sovfoto/Eastfoto; Laski/Sipa Press; Laski/Sipa Press; Sovfoto/Eastfoto