Umaabot sa Relihiyon Tungod sa Iyang Kagahapon

Bahin 14: 622 K.P. paunahan—Pagpasakop sa Kabubut-on sa Diyos

“Taliwala niining mga mensahero Atong gibayaw ang pipila labaw sa uban.”—Al-Baqarah (sūrah 2), bersikulo 253, gikan sa Qur’āna

ANG mga tawo nga nagtuo sa usa ka Makagagahom sa Tanan, mahigugmaong Diyos nagaila sa kaalam sa pagpasakop sa iyang kabubut-on. Ilang giapresyar ang pagtultol nga iyang gitagana kanila pinaagi sa mga mensahero nga gipiyalan sa balaang kahibalo. Ang uban niining maong mga mensahero giila sa kapin sa usa sa labing dagkong mga relihiyon sa kalibotan. Pananglitan, kapin sa 800 ka milyong mga sumusunod sa Islam naglantaw sa Hudiyo-Kristohanong mga personalidad nga si Adan, Noe, Abraham, Moises, David, ug Jesus ingong pangunang mga propeta sa Diyos. Apan ang ikapito, ilang gituohan, gibayaw labaw sa tanang ubang mga mensahero—ang propetang Muḥammad.

Ang ngalang Islam makahuloganon, sanglit kini nagpasabot ug pagpasakop o pagsurender—niini nga konteksto, sa balaod ug sa kabubut-on ni Allah. Ang usa ka tawo nga moagi niining dalan sa pagpasakop o pagsurender gitawag usa ka “Muslim,” ang aktibong partisipulo sa pulong islam. Ang Usa nga pasakopan sa mga Muslim mao si Allah. Giisip nga usa ka personal nga ngalan, ang Allah maoy minubo sa Al-Ilah, Arabikong mga pulong nga nagkahulogan “Ang Diyos.” Ang ngalan makita diha sa Qur’ān hapit 2,700 ka besis.

Ang Pangunang Propeta sa Islam

Si Muḥammad bin Abdullah (ang anak ni Abdullah), ang tagmugna sa Islam, natawo sa Mecca, sa Saudi Arabia, sa mga tuig 570 K.P. Siya wala matagbaw sa lokal nga politistikanhong mga pagtuo ug mga rituwal. Hayan siya walay suod nga pagbati sa Hudaismo o sa Kristiyanidad. Si H. M. Baagil, usa ka awtor nga Muslim, nagpatin-aw: “Tungod kay ang Kristiyanidad mitipas ug layo gikan sa orihinal nga mga pagtulon-an ni Jesus, busa gipadala ni Allah ingong bahin sa Iyang orihinal nga plano ang Iyang kataposang Propeta, si Muḥammad, ingong tigpasig-uli aron ibalik kining tanang mga kausaban.”

Si Muḥammad naghatag mga rituwal ug mga seremoniya nga may Arabikong kinaiyahan. Ang Jerusalem ug ang templo niini gipulihan sa Mecca ug ang balaang templo niini, ang Kaaba. Ang Sabado sa mga Hudiyo ug ang Dominggo sa mga Kristiyano gipulihan sa Biyernes ingong adlaw sa komyunal nga pag-ampo. Ug inay si Moises o Jesus, si Muḥammad na karon ang giisip sa mga Muslim ingong pangunang propeta sa Diyos.

Sa dihang nagpanuigong 40, mipahayag si Muḥammad nga siya gitawag aron mahimong mensahero sa Diyos. Sa sinugdan iyang gipakig-ambit ang iyang mga pagtulon-an uban sa mga paryenti ug mga higala, sa anam-anam nakatukod ug grupong mga sumusunod. Ang aktuwal nga sinugdan sa yugtong Islam maoy niadtong 622 K.P., sa dinha nga siya milalin gikan sa Mecca ngadto sa Medina, usa ka okasyon nga gitawag hijrah, Arabiko alang sa “imigrasyon.” Busa, ang mga petsa sa Muslim gihatag ingon nga A. H. (Anno Hegirae, tuig sa pagpanaw).

Misulay si Muḥammad sa pagkabig sa mga Hudiyo sa Medina ngadto sa iyang bag-ong relihiyon ug sa iyang papel ingong propeta. Apan napakyas ang pagkabig. Sila misukol kaniya ug nakigkunsabo sa iyang mga kaaway sa Mecca ug sa Medina. Sa ulahi ang dagkong mga grupo sa mga Hudiyo gipagawas, ug usa ka pamilya, ang Qurayẓah, gilaglag pinaagi sa pagpatay sa ilang mga lalaki ug gihimong ulipon ang mga lalaki ug mga babaye.

Sa kataposan, ang Mecca malinawon nga nakuha sa 8 A.H. (630 K.P.), sama sa kadaghanang Peninsula sa Arabia. Human sa pipila ka dekada human namatay si Muḥammad, usa ka kontrobersiya bahin sa pagpanunod mitultol ug sibil nga gubat nga, ingong reaksiyon, ang komunidad misagop ug manunutong baroganan diha sa dili-Islamikong mga grupo ug mga ideya.

Labaw pa Kay sa Usa ka Relihiyon Lamang

Ang Islam maoy bug-os nga paagi sa kinabuhi, nga nagsakop sa Estado, ang kabalaoran niini, sosyal nga mga institusyon niini, ug ang kultura niini, ug busa kini dili kay usa lamang ka relihiyon. Kini ang hinungdan nganong ang librong Early Islam nag-ingon nga kapin sa 600 ka tuig, “ang Islam mao ang labing mahagitong relihiyon sa kalibotan, kini ang labing kusgang politikanhong puwersa ug kini ang labing pangunang kultura.”

Sa pagkamatuod, sulod sa usa ka siglo human nga namatay si Muḥammad, usa ka Arabikong imperyo, nga mas dako kay sa Romanhong Imperyo sa kinatayoktokan niini, misangkad gikan sa India tabok sa Norte Amerika ngadto sa Espanya, mitabang sa pagpasa sa mga imbensiyon nga nakapadato sa sibilisasyon sa Kasadpan. Kini nakahimog tagsaong mga kontribusyon sa mga natad sa balaod, sa matematika, astronomiya, kasaysayan, literatura, geograpiya, pilosopiya, arkitektura, medisina, musika, ug sosyal nga mga siyensiya.

Sama sa Bulalakaw nga Kalit Nawagtang

“Ang Arab nga mga pagpamukan maoy direktang bunga sa pagwali ni Muḥammad,” nagkanayon ang The Collins Atlas of World History. Siyempre, ang ubang mga butang nakaamot usab sa pagpadako sa Islam. Pananglitan, ang relihiyosong mga away tali sa mga Kristohanon sa Byzantium ug sa mga Zoroastriano sa Persia nakabuta kanilang duha sa pagsulong sa Arabe.

Naningkamot sa paghawid sa midakong imperyo pinaagi sa relihiyon dili butang bag-o. Apan “ang mga Moslem kombinsido nga ilang naangkon diha sa Koran ang kataposan ug dili-malalis nga pulong sa kamatuoran,” mibatbat ang awtor si Desmond Stewart. Sila tagbaw na sa kaugalingon, “nagtuo nga ang tanang maayong makat-onan nakat-onan na, ug nga ang mga ideya sa mga dili-Moslem walay bili.” Ang mga kausaban “hugot nga gibabagan.”

Busa, sa pagka ika-11ng siglo, ang imperyo nagkahugno. Gipakasama kini ni Stewart sa “usa ka bulalakaw nga mikilab sa kalangitan sa kagabhion [kansang] . . . gahom sa ulahi nawagtang.” Busa, kining relihiyona, nga nakamugnag pagbati sa panag-igsoonay ug nagtanyag ug usa ka masayong paagi sa personal nga pagduol sa Diyos, sa aktuwal nakaamot sa paglumpag sa mismong imperyo nga gitabangan niini sa pagmugna. Sama sa katulin sa pagdako niini, kalit usab kaayo ang kamatayon niini. Ang imperyo namatay, apan ang relihiyon nagpabilin.b

Ang matuod nga pagpasakop nag-apil sa pagsunod sa Diyos, sa iyang mga kasugoan, ug sa iyang mga hawas. Si Muḥammad milampos sa paghiusa sa mga tribong Arabe sa Arabia, nakatukod ug Islamikong komunidad (Ummah) nga nagasentro diha kaniya ug sa Qur’ān. Kadto maoy relihiyosong estado diin ang pagpasakop nakatabang sa paghimo kanilang mga igsoon ubos sa usa ka lider. Gitugotan sa Islam ang paggamit sa espada sa pagpakiggubat sa mga kaaway sa mga tribong Arabe. Kining maong espada nakatabang sa pagpalapad sa ilang imperyo ug sa ilang relihiyon. Sa dihang namatay si Muḥammad, mitungha ang mabangis nga mga away. Sila sukad pa sa sinugdan politikanhon, nga mitungha tungod sa suliran sa pagpilig usa ka Khalifah, usa ka lider. Kini nakapukaw sa kadaghanan sa paggamit sa ilang mga espada sa pakiggubat sa ilang mga igsoon. Ang pag-usa sa relihiyon ug sa kagamhanan nakabahin sa komunidad. Ang “pagpasakop” wala makapahiusa sa katawhan ubos sa usa ka lider. Ang tradisyon nag-ingon nga si Muḥammad mismo nakakitag 72 ka lahi nga mga sekta sa Islam nga miugmad. Apan karong adlawa ang ubang mga awtoridad naghisgot ug daghang ginatos.

Ang duha sa labing dakong dibisyon mao ang Shia ug ang Sunni. Ang matag usa, hinunoa, dunay daghang mga subdibisyon. Gikan sa matag 100 ka Muslim, hapit 83 maoy mga Sunni ug hapit 15 mga Shiite. Ang uban sakop sa nagkalainlaing sektaryanhong mga grupo nga sama sa pagkabahinbahin sa Druze, sa Itom nga mga Muslim, ug sa Abangans sa Indonesia, kinsa nagsagol sa Islam sa Buddhismo, Hinduismo, ug sa lokal nga mga relihiyon.

Ang kinaiyahan sa Shiite nga minoriya mao ang pagtuo niini nga ang relihiyon ug ang Qur’ān dunay esoteriko, o natago, nga mga kahulogan. Apan ang bahin sa suliran sa pagpanunod nga mitungha ang pagbahinbahin sa Shiite. Ang mga Shiite (ang pulong nagkahulogang “mga sumusunod,” nga nagpunting sa “mga sumusunod ni ‛Alī”) mihawid sa doktrina nga gitawag legitimismo, nagaangkon nga ang katungod sa pagmando iya kang ‛Alī, sa ig-agaw ug umagad nga lalaki ni Muḥammad, ug sa mga kaliwat ni ‛Alī.

Si ‛Alī ug ang iyang mga kaliwat maoy mga imams, mga lider nga dunay bug-os espirituwal nga awtoridad. Dili tino kon pila ka buok ang imams, apan ang labing dakong grupong Shiite, nga gitawag Twelver Shia, nagtuo nga dunay 12. Sa 878 K.P., ang ika-12ng imam nahimong “tinago,” sa ato pa, siya nawala human nga misaad nga siya mobalik sa kataposan sa kalibotan aron sa pagtukod sa Islamikong kagamhanan sa hustisya.

Ang Shiite nga mga Muslim tuig-tuig nga nagasaulog sa pagkamartir ni Husayn, apo ni Muḥammad. Mikomento ang awtor si Rahman: “Gidasig sukad pa sa pagkabata sa maong hawasnong mga dula niining hitaboa, ang Shī‘ī Muslim hayan makaugmad ug dulot nga pagbati sa trahedya ug inhustisya nga maoy resulta sa usa ka mithianong pagkamartir.”

Mga Ebidensiya ba sa Pagkabahinbahin?

“Ang pagpailaila sa Gregong pilosopiya ug lohika sa ikanuybeng siglo,” komento pa sa The Columbia History of the World, “nakapatungha sa lahing Islamikong pilosopiya (falsafa) nga sangkad ug epekto diha sa rasyonalistiko ug teolohikal nga tinamdan sa Islam. . . . Sa pagdagan sa panahon ang Islam mismo, ingong relihiyon ug dalan sa kinabuhi, nakasinatig lalom nga kausaban nga nakaapekto sa paghiusa niini.”

Pananglitan, ang Sufismo, ang Kasadpanhong termino alang sa Islamikong mistisismo, mitungha sa ikawalo ug ikanuybeng siglo ug kalit nga naugmad ngadto sa usa ka masa sa relihiyosong kalihokan. Sa pagka ika-12ng siglo, ang orden nga Sufi, o mga panag-igsoonay, mikaylap. Ang Sufi nga monasteryo misugod halos sa paglandong sa moske sa pagkahinungdanon. Ang mga praktis nga makita sa Sufismo nag-apil sa autohypnotismo nga naimpluwensiyahan sa mga teknik sa pagpalandong o sinalimoang nga pagsayaw, sa pagsumay sa mga pormula, sa pagtuo sa mga milagro, ug sa pagsimba sa mga santos.

Ang mga Sufi mikompromiso sa lokal nga mga kustombre ug mga pagtuo. Gipabilin sa mga Turko ang ilang shamanistikanhong mga praktis, ang mga Aprikano ang ilang mga tambalan, ang mga taga India ang ilang mga Hindu ug dili-Hindu nga mga santo ug mga diyosdiyos, ug ang mga taga Indonesian—sumala sa pagpahayag niana sa The New Encyclopœdia Britannica—ang ilang “una-Islāmikong paglantaw sa kalibotan ubos sa usa ka taklap sa Islāmikong mga praktis.”

Ang usa ka iladong sektaryanhong kaugmaran sa panahong dili pa dugay mao ang relihiyong Baha’i nga miugmad gikan sa Shiite Islam sa tunga sa ika-19ng siglo sa Iran. Lain mao ang Sunni nga sekta nga gitawag Aḥmadīyah, nga miugmad sa ulahing ika-19ng siglo sa India, sa dihang si Mirza Ghulam Ahmad, usa ka nag-butyag sa kaugalingon nga propeta, nag-angkon nga maoy kapadayagan ni Muḥammad, ang mibalik nga Jesus, ug ang inkarnasyon sa Hindu Krishna. Siya nagtudlo nga si Jesus, human nga nakaikyas sa kamatayon sa Golgotha, mikalagiw sa India, diin didto siya nagpabiling aktibo hangtod sa iyang kamatayon sa edad 120.

Diha sa iyang mga komentaryo bahin sa Qu’rān, ang Muslim nga awtor si S. Abul A‛la Maududi miingon: “Sa panahon sa pagpadayag ni Al-Baqarah [ang sūrah nga gikutlo sa sinugdan niining artikuloha], ang tanang matang sa mga maut misugod sa pagtungha.” Apil niini ang “‘mga Muslim,’ munāfıqīn (mga maut) . . . kinsa sa intelektuwal kombinsido sa kamatuoran sa Islam apan walay igong moral nga kaisog sa pagsalikway sa ilang mga tradisyon niadto.”

Busa gikan sa sinugdan, daghang sumusunod sa dayag napakyas sa pagpasakop kang Allah sa paagi nga gitinguha ni Muḥammad. Apan nagpasakop ang uban. Aron mawala ang hagit nga ilang nahatag, ang Kakristiyanohan “Migamit sa Espada,” nga hisgotan unya sa among gula sa Agosto 8.

[Mga footnote]

[Kahon sa panid 22]

Aron Matabangan Ka sa Dugang Pagsabot sa Islam

Ang Lima ka Haligi sa Islam nagsugo nga ang mga Muslim sa labing menos sa makausa mopadayag sa publiko sa pagtuo isip Shahādah—“Walay diyos kondili ang Diyos; si Muḥammad mao ang propeta sa Diyos”; mag-ampo lima ka beses sa usa ka adlaw; mobayad ug zakat, usa ka pinugsanay nga buhis, nga karong adlawa ginakolekta na sa buluntaryong paagi; magpuasa gikan sa pagsubang ug sa pagsalop sa adlaw sa panahon sa ikanuybeng bulan, sa Ramadan; ug sa labing menos makausa, kon makaarang, sa paghimog hajj (panaw) sa Mecca.

Ang “jihad” (“sagradong gubat” o “sagradong away”) gilantaw isip ikaunom nga haligi sa sektang Khariji apan dili sa mga Muslim sa katibuk-an. Ang katuyoan niini, matud pa sa The New Encyclopædia Britannica, “dili mao ang pagkabig sa mga indibiduwal ngadto sa Islām kondili sa pagbaton sa politikal nga gahom ibabaw sa linangkob nga mga kahikayan sa mga katilingban sa pagdumala kanila sumala sa mga prinsipyo sa Islām.” Ang Qur’ān nagtugot sa maong “sagradong gubat,” nga nagaingon: “Dili ka magpatay kang bisan kinsa nga tawo nga gidid-an ni Allah nga imong patyon, gawas sa makataronganong kawsa.”—Sūrah 17:33.

Ang pangunang mga tuboran sa Islamikong doktrina ug balaod anaa sa Qur’ān, nga nasulat kapin sa usa ka yugto nga duolan sa ikaupat ka bahin sa siglo; ang sunnah (mga tradisyon); ijmā‘ (kauyonan sa komunidad); ug qiyās (indibiduwal nga hunahuna). Ang Islamikong kalagdaan sa balaod, ang Sharī‘ah, nga nalangkit sa bug-os relihiyoso, politikanhon, sosyal, pamilyahanon, ug pribadong kinabuhi sa mga Muslim, gihimong sistematiko sa panahon sa ikawalo ug ikanuybeng mga siglo K.P.

Ang Mecca, Medina, ug Jerusalem, sa maong pagkasunodsunod, mao ang tulo sa labing balaang mga dapit sa Islam: ang Mecca tungod sa Kaaba nga sangtuwaryo niini, diin ang tradisyon nag-ingon nga gitukod ni Abraham; ang Medina, nga nahimutangan sa moske ni Muḥammad; ug ang Jerusalem tungod kay didto, ang tradisyon nag-ingon nga mikayab si Muḥammad ngadto sa langit.

[Mapa/Mga Letrato sa panid 23]

(Alang sa bug-os nga pagkahan-ay sa teksto, tan-awa ang publikasyon)

Ang Islamikong Imperyo sa panagway niini sa bantog pa kini