Usa ka Gingharian nga Natukod Diha sa Balas, Aseite, ug Relihiyon

UNSANG nasora ang sama ka dako sa Kasadpang Uropa, may populasyong 12 milyon lamang, ug halos pulos desyerto? Unsang ginghariana ang natukod niadtong 1932, nakadiskobreg daghan kaayong aseite niadtong 1938, ug nahimong ikatulong-pinakadakong prodyuser sa aseite sa kalibotan? Unsang ginghariana ang nagadawat sa Koran ingong iyang konstitusyon ug maoy dapit sa duha sa labing tinahod nga mga siyudad ug mga moske sa Islam?

Ang tubag sa maong tanang pangutana maoy Kingdom of Saudi Arabia, nga gimandoan ni Haring Fahd Bin Abdul Aziz, uban sa 2,240,000 kilometro kuwadrado, kini nag-okupar sa kinadak-an sa Arabianong peninsula, uban sa Pulang Dagat sa kasadpan, Arabianhong Dagat sa habagatan, ug sa Arabianhong Gulpo sa silangan.

Sa unsang paagi naikag ako niining Arabeng nasod? Nakita ko sa usa ka mantalaan ang usa ka imbitasyon ngadto sa usa ka eksibisyon sa New York City nga gipasiugda sa gobyerno sa Saudi Arabia. Ako naikag nga masayod ug dugang bahin niining laing kultura ug paagi sa kinabuhi. Ug sanglit lagmit dili gayod ako makaadto sa Saudi Arabia, nganong dili man paduolon nako ang Saudi Arabia?

Saudi Arabia​—Ang Daan ug ang Bag-o

Sa akong pagtikang pasulod sa dapit sa eksibisyon, nakaamgo ako nga ang tanan gilaraw aron ang tanan maayog pagbati bahin niining Arabianhong nasod. Sa bisan diin dihay nagpuyo-sa-U.S. nga mga Saudi nga estudyante sa unibersidad nga nagsilbing maalam-kaayong mga giya. Ang tanan nagsul-ob sa tipikal nga thobe, usa ka taas, puting biste nga susamag usa ka bata debanyo ug makaabot sa kiting. Ang matag usa nagpurong usab sa pula-ug-puting checkered nga ghutra, o purong sa ulo, nga gihawiran sa duha ka itom nga bugkot. Ang tanan maayong mosultig Iningles ug matinahoron gayod sa pagtubag sa bisan unsang pangutana nga gisukna nako o sa uban.

Sa pagsubay sa may pagkangiob nga pasilyo, nga may mga letrato sa harianong pamilyang Saudi ingon man sa multislide nga presentasyon sa mga bahin sa Saudi Arabia, gisunod ko pagduaw ang dapit nga naghulagway sa tradisyonal nga kinabuhi sa Arabe ug Bedouin. Ang itom nga toldang Bedouin gipasundayag uban sa tanang kasangkapan sa ilang salaag nga kinabuhi. Ugaling, tungod sa pag-uswag sa modernong teknolohiya, ang paagi sa kinabuhi sa Bedouin, uban sa gikasugilong kamaabiabihon sa mga estranghero, nagakahanaw na.

Ang laing bahin sa paglibot maoy pahinumdom sa relihiyosong gahom nga nagaduso ug nagagahom sa Saudi Arabianong kinabuhi​—ang Islam.a

Mecca, ang Kaaba, ug ang Koran

Ang balaang basahon sa Islam, ang Koran, “giisip ang konstitusyon sa [Saudi Arabia] ug nagatagana sa mga sukdanan sa pamatasan ug giya,” matud sa usa ka opisyal nga brosyur. Ang usa ka pulyeto nagaingon: “Ang Gingharian nagabalay sa iyang sosyal, politikanhon, ug ekonomikanhong mga polisa sa kahayag sa Islamikong mga pagtulon-an.” Bisan tuod may daghang sinulat-kamot nga mga kopya sa Koran nga gidispley, ang pangunang tema sa maong bahin mao ang siyudad sa peregrino nga Mecca (Arabe, Makkah) uban sa dako kaayong moske niini ug ang Kaaba diha sa sentro. Sila gihulagway sa dagkong mga modelo.

Ang Kaaba, usa ka dako kaayo pormang-cube nga tinukod nga binuhat sa bato ug tinabonan sa baga itom nga panapton, gibatbat sa usa ka Islamic nga basahon nga “ang dapit sa pagsimba nga gisugo sa Diyos nga ipatukod ni Abraham ug Ismael sa kapin sa upat ka libo ka tuig kanhi.”b Sa ingon ang Islam (nga gisugdan sa propetang si Muḥammad sa ikapitong siglo K.P.) nangangkon nga nalangkit kang Abraham, ang patriarkang mag-uuna sa Judaismo ug Kristiyanidad. Busa kini usa sa tulo ka dagkong monoteyistikong relihiyosong mga sistema.

Sa kamatuoran ang Kaaba nahimutang sa sentro sa dako kaayo hawan nga plasa nga bahin sa dakong moske sa Mecca. Sa tinuig nga pagduaw (ḥajj), kapin sa milyong Muslim magpanon didto aron sa pag-ampo ug paglibot sa Kaaba sa makapito. Ang matag kusgan nga Muslim nagaisip nga katungdanan nga himoon ang maong biyahe labing menos kausa sa tibuok kinabuhi. Ang eksibisyon nag-apil usab sa usa ka modelo sa dako kaayong moske sa Medina (Arabic, Madinah), ang dapit gilubngan ni Muḥammad.

Makaiikag ilabina mao ang baga maarteng mga pultahan sa Kaaba nga gidispley. Kasagaran, ang mga Muslim lamang ang makakita niini, sanglit sila lamang ang pasudlon sa moske sa Mecca. Lisod ang pagtuo nga sila mao ang mga orihinal hangtod nga gipatin-aw sa usa ka giya nga sila mao ang mga pultahan nga gigamit sukad sa 1942 hangtod 1982, sa dihang sila giilisag mga bag-o. Sila ginama sa bulawan ug salapi ug inadornohan sa bulawang mga plake nga may mga bersikulo gikan sa Koran nga sinulat sa Arabe. Nagbitay sa duol nga bungbong mao ang kiswah, o baga itom nga kurtina, nga gigamit sa pagtabon sa Kaaba, nga gibordahan sa dugang mga kinutlo gikan sa Koran diha sa bulawan.

Modernong Kinabuhi sa Saudi Arabia

Sa unahan pa sa paglibot, dihay mga paghulagway sa tipikal nga mga talan-awon sa kalye, nga may mga magbubuhat nga naglala ug mga banig ug uban nga nagsalsal sa puthaw ngadto sa mga galamiton sa balay. Ang ubang batid nga magbubuhat nagtrabaho sa panit sa kahayopan aron sa paggamag tipikal Arabeng mga sinelas. Ang lain naggamag yano nga kahoyng mga halwa. Ang lain pa nag-umol sa mga butang nga yutang-kolonon diha sa gipaandar-sa-tiil nga ruweda sa magkokolon.

Sa kataposan ako nakaabot sa bahin nga nagpasiugda sa mga kahimoan sa modernong Saudi Arabia. Dayag nga ang pagdiskobre sa aseite nagbalhin sa ekonomiya sa Saudi ug sa sukdanan sa pamuyo sa nasod. Ang ARAMCO (Arabian American Oil Company) nakadiskobreg dagko kaayong mga deposito sa aseite niadtong 1938. Ang sampol nga mga botelya sa itom nga likido gidispley. Usa ka brosyur sa kompaniya nag-ingon: “Ang Aramco karon dunay kapin sa 43,000 ka empliyado, mga 550 ka atabay nga nagaprodyus, 20,500 kilometros nga sandayong ug mga tubo ug kapin sa 60 ka planta nga tigseparar sa gas ug aseite.”

Dili katingad-ang tungod sa maong lig-ong pundasyon sa ekonomiya, ang mga brosyur sa impormasyon makaingon nga ang Saudi Arabia nagasuportar sa mga 15,000 ka eskuylahan ug edukasyonal nga sentro nga nagaalagad sa kapig 2.5 milyong estudyante. Ang edukasyon libre alang sa tanan hangtod gayod sa unibersidad. Ug adunay pito ka unibersidad.

Hinuon, ang aseite dili mao lamang ang anaa sa Saudi Arabia. Ang dagko kaayong mga proyekto sa irigasyon nakompleto, ug ang agrikultura milambo sa punto nga ang nasod nagaeksportar ug isda, manok, trigo, dates, utanon, ug mga produkto sa gatas ug ubang produkto sa umahan.

Duha ka Kiliran sa Matag Kuwarta

Natapos ko ang akong tulo-ka-oras nga pagduaw sa “Saudi Arabia” nga nahingangha kaayo sa mga kahimoan sa gamay rang nasod. Ako nahibulong kon unsa kaha ka lahi ang kahimtang kon ang matag nasod susamang nabulahan sa mga depositong petroleo o sa ubang bililhong kahinguhaan nga gikinahanglan sa tibuok nga kalibotan.

Bisan tuod nakita ko nga matulon-anon kaayo ang pagduaw, namatikdan nako ang mga paglaktaw diha sa natad sa relihiyon. Wala akoy nasayran bahin sa aktuwal nga batong Kaaba, usa ka itom nga meteorite nga gibalaan sa mga Muslim nga magaduaw sa Mecca. Una sa pagkatukod sa Islam, ang bato “gisimba ingong usa ka diwata,” matud ni Philip K. Hitti diha sa iyang History of the Arabs. Ang tradisyon mao nga samtang gitukod pag-usab ni Ismael ang Kaaba, nadawat niya ang itom nga bato gikan sa anghel Gabriel.

Ang laing paglaktaw sa eksibisyon mao nga wala akoy nakitang paghisgot sa duha ka dagkong dibisyon sa Islam, ang Sunni ug ang Shia. Ang maong pagkabahin mobalik ngadto sa mga manununod ni Muḥammad ug gipasukad sa kalainan sa interpretasyon kon kinsa ang iyang may-katungod espirituwal nga mga manununod​—ang linya magasubay ba sa banay ni Muḥammad sumala sa pangangkon sa mga Shiite Muslim o ipasukad ba sa katungdanan nga pagapilion sumala sa giangkon sa kinabag-ang Sunni? Ang mga Saudi sakop sa estriktong Wahhabi nga sekta sa Hanbali nga pagtulon-an, ang labing estrikto sa upat ka pagtulon-an sa Sunni Muslims.

Iladong wala sa eksibisyon mao ang mga babayeng Arabiana. Gituohan nako nga ang maong paglaktaw maoy tungod sa estriktong Saudi nga interpretasyon sa Islāmic nga mga balaod bahin sa papel sa kababayen-an diha sa publikong kinabuhi.

Samtang mibiya ako sa eksibisyon, pugos akong napahinumdoman sa panultihon nga adunay duha ka kiliran sa matag kuwarta. Sa gawas didto sa dalan, dihay Arabeng mga nagprotesta nga nanghatag ug mga pulyeto nga nagpatuo sa mga buhat nga mabangison ug inhustisya sa Saudi Arabia ug nagsaway sa kakulang sa demokratikanhong palakaw sa maong nasod (walay sekular nga konstitusyon o parliamento). Kadto nakapaamgo nako nga alang sa pila ka tawo ang balas, aseite, ug relihiyon dili gayod mao ang tibuok estorya. Apan labing menos nadawat ko ang mas tin-awng pagsabot sa kinabuhi sa Saudi Arabia ug ang epekto sa Islam diha sa iyang katawhan.​—Tinampo.

[Mga footnote]

[Mapa/Hulagway sa panid 16]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

SAUDI ARABIA

Mecca

IRAN

IRAQ

SUDAN

Pulang Dagat

Dagat Arabiano

[Mga hulagway sa panid 17]

(Gikan sa wala) Mga pultahan sa Kaaba, Arabeng batid nga magbubuhat, ug nagborda sa Arabic nga sinulat

[Credit Line]

David Patterson