Pagpaniid sa Kalibotan

MILAGROSO BANG TUBIG?

“Ang papa ug ang obispo sa Lourdes dunay lahi nga mga opinyon bahin sa bili ug sa kahulogan sa tubig sa Lourdes, ug gisulti nila kini sa mao ra gihapon nga adlaw,” miingon ang Italyanong mantalaan nga La Stampa dili pa dugay. Sa panahon sa Misa nga gihimo sa paghimaya sa Madonna sa Lourdes, Pransiya, ang papa miingon nga ang tubig nga nagaagos gikan sa tubod maoy “matuod nga instrumento sa katingalahan, labing buhong ug supernatural nga aksiyon nga nahimo ni Maria,” nga midugang, “Ang tubig sa tubod sa Lourdes, uban sa milagrosong gahom niini,” sama nianang sa linaw sa Siloam nga gigamit kas-a ni Jesus sa dihang iyang giayo ang usa ka tawo. Apan sa mao gihapong adlaw, ang obispo sa Lourdes, nga tingali nabalaka sa komersiyal nga pagbaligya sa tubig, miingon: “Dili kini madyik nga tubig. Sa pagkamatuod, ang pagtawag niini nga usa ka ‘milagrosong tubig’ makadaot.” Ang magasing Panorama sa Italya miingon nga ang tubig “dunay bakterya, ug sa pagkamatuod ang sapaw sa yuta nga diin kini nagatubod walay panala gikan sa hugaw.” Apan alang sa mga negosyante sa Lourdes, ang tubig “sama sa asiete sa Texas o Iran. Kini mao ang pangunang kahinguhaan,” matud pa sa Panorama.

DULA SA KAMATAYON

Ang mga batan-on sa Israel nakahunahuna ug “mangilngig lahi nga Russian roulette,” mitaho ang The New York Times, diin ang 11- ug 12-anyos nga mga batang lalaki magpulipuli sa pagtabok atubangan sa nagdagan nga mga sakyanan. Diha sa orihinal nga bersiyon sa dula, ang mga bata mohigda sa dalan nga dunay nagsingabot nga sakyanan. Ang kataposan nga makabangon gikan sa kapeligrohan ang makadaog. Ang laing matang mao ang pag-ambak atubangan sa mga tren ug sa paggukod aron sa pagpunit ug porpolyo o ubang mga butang nga mahulog sa nagdagang sakyanan. Ang rason? “Sa pagpakita sa ilang kaisog,” miingon ang usa ka batan-on, samtang lain ang miingon nga kadto maoy usa ka paagi “sa paghagit sa kamatayon.” Sumala sa Times, ang ubang mga awtoridad nagtuo nga “ang magubot nga kinaiyahan sa kinabuhi dinhi, ang kanunay nga hulga sa gubat o pag-atake sa terorista,” nakapatunghag usa ka nasod sa mga batan-on nga nawad-an ug paglaom kinsa nakakitag kahupayan gikan niining dula sa kamatayon. Sayo sa Abril, labing menos usa ka 11-anyos ang namatay ug lain ang nasamdan.

PAGPRINTA SA BIBLIYA

Ang numero sa mga pinulongan nga diin sa labing menos ang bahin sa Bibliya giprinta misaka sa miaging tuig ug 23, nga nakaabot sa total nga 1,907. Ang kompletong mga Bibliya karon makita na diha sa 310 ka pinulongan, labaw ug 7 kay sa niadto. Apil sa bag-ong mga pinulongan mao ang Karo Batak, ekeGusii, Cuzco Quechua, Malawi chi’Tonga, otjiHerero, ruKwangali, ug Tigre.

Samtang ginaprinta ang Bibliya diha sa daghang nasod, ang Korea nahimong labing dakong eksporter sa Bibliya sa kalibotan—nagapadalag 4.3 ka milyong mga tomo sa 119 ka pinulongan ngadto sa 91 ka nasod sa miaging tuig, matud pa sa Korea Times. Ang eksportasyon sa Bibliya sa nasod mitubo kada tuig sa 20 porsiento, ug ang gikusgon sa pag-apod-apod sa Bibliya sulod sa Korea mao ang labing taas sa kalibotan. Ang Korea nagalaom sa pag-apas sa Tinipong Bansa sulod sa duha ka tuig sa total nga gidaghanon sa Bibliya nga giprinta sa usa ka nasod.

TAKOS PANLIMBASOGAN SA PAGHUNONG

Sumala sa usa ka taho nga gipatik sa Cancer Research, ang riyesgo sa kanser sa baga diha sa mga babaye nga tigpanabako misaka ug kapin sa 1,000 porsiento! Apan, ang pagdukiduki nagpakita nga mapaubsan ug dako sa babaye ang riyesgo pinaagi sa yanong paghunong sa batasan sa pagpanabako. Ka pila? Ang taho nagpakita nga sa mubo lang nga yugto, ang riyesgo mius-os halos sa lebel niadtong wala manabako sa 10 ngadto sa 15 ka tuig.

KABANGISAN SA MGA BATAN-ON SA ITALYA

Ang Roma nahimong usa ka siyudad diin ang “kabangisan karon maoy makapanglimbawot nga batasan,” mahay pa sa peryodikong La Repubblica sa Roma. “Ang siyudad, nga daw maoy ginasulti sa mga tigdukiduki, naanad na sa pagkinabuhi sa kabangisan ug dili na makapadayag sa kalit nga kabalhinan niini sa mabangis nga mga paagi.” Ang mantalaan miingon usab nga ang dili pa dugayng surbi bahin sa kabangisan sa mga batan-on sa Italya naghatag daklit nga pagtan-aw sa kinaiya sa badlongon nga mga batan-on karon. Kini nakita niya nga usa ka tawo nga dunay “sobrang kabalaka sa iyang kaugalingong hulagway ug dungog, nga wala kaayoy pagtagad sa mga tawong baldado, ug may dakong pagdumot sa mga institusyon ug niadtong nagahawas kanila.”

DILI MAAYONG DIBORSIYO

Kapin sa duha ka tuig nga miagi, “gidiborsiyohan” sa usa ka 15-anyos nga batan-ong Australiano ang iyang ginikanan tungod sa katarongan nga “dili na masulbad pa nga mga kabangian.” (Tan-awa ang Pagmata!, Marso 22, 1987.) Karon sa panuigong 17, sumala sa Sunday Telegraph sa Sydney, si Damien miadmiter nga “usa pa lamang siya ka bata nga nag-abuso sa sistema ug sa iyang mga ginikanan aron makuha ang iyang gusto.” Siya miingon: “Naluoy ako sa akong kaugalingon ug gustog atensiyon.” Apan ang Telegraph miingon nga gibasol sa iyang inahan ang mga serbisyo sa estado sa komunidad ug ang social workers sa “paghatag sa atubangan kang Damien sa mga katungod nga dili angay niyang huptan.” Human mipauli sa balay, ang batan-on miadmiter bahin sa iyang pagbiya: “Dili kadto maalamon . . . Karon lisod tuohan ang butang nga akong nahimo.”

PAGPATAY SA MGA BATA

Usa ka tem sa tigdukiduki sa Johns Hopkins University, sa Baltimore, Maryland, T.B.A., dili pa dugay mipatik ug usa ka taho nga nagbutyag nga ang ‘pagpatay nahimo nang pangunang hinungdan sa kamatayon sa mga bata sa Tinipong Bansa.’ Ang numero sa mga bata nga gipamatay mas taas kay sa numero nga nangamatay sa mga aksidente sa sakyanan. Ang taho nag-ingon nga 1,250 ka bata ubos sa usa ka tuig ang edad gipamatay gikan sa 1980 ngadto sa 1985. Sila maoy mga biktima sa tanang matang sa pagdagmal, gikan sa pagtuok ngadto sa paglumos, maingon man gikan sa paggamit sa mga armas-de-puwego. Ang mao gihapong taho nagpakita nga ang edarang mga bata sa Tinipong Bansa nag-atubang ug laing kapeligrohan—pagpatay sa kaugalingon. Ang gidaghanon sa naghikog nga mga bata sa edad 10 ug 14 midoble gikan sa 1980 ug 1985.

USA KA BALANSE NGA PAGTAN-AW UG TELEBISYON

Ang kanunay nga pagtan-aw ug telebisyon makadaot sa handurawan sa bata, nagkanayon ang dili pa dugayng pagtuon nga gipatik sa duha ka sikolohista sa California. Sila nangatarongan nga ingong resulta sa sobrang telebisyon, ang mga bata “dili na kaayo mogamit sa ilang handurawan ug diyutay lang kaayo ang panahon nga mapukaw ang ilang berbal nga kaantigohan ug aktibong paggamit sa kaisipan.” Sa susama, ang awtor sa usa ka pagtuon sa Canada mitaho nga ang “telebisyon nakababag usab sa pagbaton ug mga katakos sa pagkalarino nga mobasa taliwala sa mga bata sa unang mga ang-ang” ug nga ang edarang mga tigtan-aw ug telebisyon mas hinay mosulbad sa mga suliran ug kulag pailob kon itandi niadtong dili motan-aw ug telebisyon. Sumala sa magasing Equinox sa Canada, ang mga sikolohista nagtambag sa mga ginikanan sa “pagdasig sa ilang mga anak sa dugang pagbasa, . . . hisgotan ang mga programa sa telebisyon uban sa ilang mga anak,” ug paningkamotan ang “balanse nga pagtan-aw sa telebisyon.”

KAKULANG SA TUBIG SA TUNGANG-SILANGAN

“Ang tubig kanunayng nihit sa [nangauphag] nga mga yuta sa Bibliya,” miingon ang U.S.News & World Report. “Karon, ang agos nagkagamay na kaayo, nakadugang sa tensiyon sa rehiyon nga dili-lig-on.” Ang gibase-sa-Washington nga Center for Strategic and International Studies nanagna nga sa “tuig 2000, ang tubig, dili asiete, mao ang dakong isyu sa kahinguhaan sa Tungang Silangan.” Ang mga butang nga nakaamot sa kakulang sa tubig mao: ang pag-usbaw sa ekonomiya sa mga nasod sa Persian Gulf, ang dekada sa hulaw sa Amihanang Aprika, ug pagbuto sa populasyon sa Ehipto. Samtang ang pagtukod ug dam mopadaghan sa suplay sa tubig sa usa ka nasod, kini makakunhod sa suplay sa tubig sa mga nasod nga layo sa suba. Dunay pipila ka solusyong gihisgotan na karon, apan kini nagadepende sa kooperasyon sa mga Turko, sa Arabe, ug sa mga Hudiyo sa mga nasod nga nalangkit. “Kana ang nagpabiling importanteng kinahanglanon nga nihit diha sa tanang lebel sa Tungang Silangan,” nagkanayon ang U.S.News & World Report, “mas nihit pa kay sa kuwarta, mas nihit pa kay sa tubig.”

ANG NEGOSYO SA MGA ARMAS

Sa Pederal nga Republika sa Alemanya, ang dunay lisensiya sa gobyerno nga tigpamaligyag mga posil, mga submarino, mga bala, ug militaryong mga himan nga elektroniko mokabat ug 30,000 ka milyong DM matag tuig, o 5 porsiento sa total nga mga eksportasyon sa nasod. Apan, ang Alemanya maoy ikalima lamang sa labing dakong eksporter sa mga gamit sa militar, nanguna ang Tinipong Bansa, ang Sobyet Unyon, Pransiya, ug Gran Britanya. Asa man paingon ang mga gamit? Sumala sa Institute of Politics and Security sa Hamburg, 60 porsiento sa tanang mga armas nga gieksportar sa Alemanya tali sa 1973 ug 1980 mipaingon ngadto sa mga nasod nga nalangkit sa mga gubat o sa mga pag-alsa sulod sa usa ka nasod. “Nagapatrabaho ug duolan sa 300,000 ka tawo, walay laing industriya ang maayong pagkatago gikan sa panan-aw sa publiko kay sa industriya sa mga armas,” mikomento ang Alemang mantalaang Süddeutsche Zeitung.

SORPRISA SA SHANGHAI

Ang mga molupyo sa Shanghai, ang labing dakong siyudad sa Tsina, karon gisugo sa balaod sa pagdonar ug dugo o pamultahon. Ang balaod nagmando nga ang mga lalaki sa panuigong 20 ug 55 ug ang mga babaye sa 20 ug 50 nga maayog panglawas kinahanglang mohatag ug dugo labing menos kas-a sulod sa 5 ka tuig nga yugto. Ang kawanihan sa militar sa Shanghai ug ang mga estudyante sa unibersidad sa Shanghai kinahanglang mosunod. Sumala sa New China News Agency, gisugdan sa gobyerno sa Shanghai kini aron maseguro nga ang mga ospital niini kanunay nga dunay suplay sa dugo. Ang kadaghanang dugo nga ginasuplay sa lokal nga mga ospital sa miaging tuig pinadala gikan sa langyaw nga mga nasod.