Diin ang Krisis Maoy Mas Grabe
SI Mary, nga nagpuyo sa Tinipong Bansa, magsugod sa iyang adlaw pinaagi sa pagkaligo, pagsepilyo sa iyang ngipon sa tubig nga nag-agas sa gripo sa lababo, pagbanlas sa kasilyas, ug dayon paghugas sa iyang mga kamot. Bisan sa dili pa mamahaw, mahimong daghan na siyag magamit nga tubig aron pun-on ang igoigong gidak-on nga banyera. Inigkatapos sa adlaw, si Mary, sama sa daghang nagpuyo sa Tinipong Bansa, nakagamit na ug kapin sa 350 litros nga tubig, igong makapuno sa usa ka banyera sa duha ug tunga ka beses. Alang kaniya, ang hinlo, daghang suplay nga tubig daling mabatonan sa duol nga gripo. Kini mabatonan kanunay; gibalewala lang niya kini.
Alang kang Dede, nga nagpuyo sa Kasadpang Aprika, lahi kaayo ang kahimtang. Siya mobangon na sa dili pa magkadlawon, magsinina, maglukdo ug dakong palanggana, ug mobaktas ug otso kilometros ngadto sa kinadul-ang suba. Didto siya maligo, pun-on ang palanggana ug tubig, ug dayon mopauli. Kining inadlaw nga rutina mokabat ug mga upat ka oras. Sa sunod nga oras, iyang salaon ang tubig sa pagkuha sa mga parasito ug unya bahinon kini sa tulo ka sudlanan—usa alang sa ilimnon, usa alang sa gamit sa balay, ug ang lain alang sa iyang pagkaligo sa gabii. Ang pagpanglaba ug sinina kinahanglang himoon sa suba.
“Ang kanihit sa tubig nagapatay kanamo dinhi,” matod ni Dede. “Nakagugol ug halos katunga sa buntag sa pagkalos ug tubig, pila pay nahibilin sa adlaw aron magamit sa pagpanguma o ubang mga kalihokan?”
Ang kahimtang ni Dede dili talagsaon. Sumala sa World Health Organization (WHO), ang bug-os nga gidaghanon sa panahong gigugol matag tuig sa panon sa mga babaye ug mga bata sa pagkalos ug pagdalag tubig gikan sa halayo, sagad hugaw, nga mga tuboran mokabat ug kapin sa napulo ka milyon ka tuig!
Ang Pipila Daghag Tubig, ang Uban Wala
Busa bisag daghang tab-ang nga tubig sa tibuok-yuta, dili kini parehas nga giapod-apod. Mao kana ang una sa pangunang problema. Pananglitan, giisip sa mga siyentipiko nga bisag ang Asia adunay 36 porsiyento sa tubig nga nagpuno sa mga lanaw ug mga suba sa kalibotan, kana nga kontinente maoy pinuy-anan sa 60 porsiyento sa katawhan sa kalibotan. Sa pagtandi, ang Subang Amazon naundan lamang sa 15 porsiyento sa tubig sa suba sa kalibotan, apan 0.4 porsiyento lamang sa katawhan sa kalibotan ang nagpuyo nga duol sa suba sa paggamit niana. Ang dili parehas nga pagkaapod-apod sa ingon usab ikapadapat sa ulan. Ang pipila ka rehiyon sa yuta halos permanenteng uga; ang uban, bisag dili kanunayng uga, may higayong mag-antos sa mga yugto sa hulaw.
Daghang eksperto nagtuo nga ang tawo mahimong maoy hinungdan sa pipila ka mga kausaban sa klima nga naglangkit sa ulan. Ang pagpuril sa kakahoyan, sobrang pagbaol sa yuta, ug sobrang pagpasibsib ang tanan naghukas sa yuta. Ang pipila mohinapos nga sa dihang kana mahitabo, ang nawong sa yuta mopasumbalik-silaw sa dugang kahayag sa adlaw ngadto sa atmospera. Ang sangpotanan: Ang atmospera mas moinit, magkabulagbulag ang mga panganod, ug mokunhod ang ulan.
Ang umaw nga yuta mahimong makapahinabo usab ug pag-us-os sa ulan, tungod kay ang dakong bahin sa ulan nga matagak sa kalasangan maoy tubig nga unang gipaalisngaw sa mga tanom mismo—gikan sa mga dahon sa kakahoyan ug sa kalibonan. Sa laing pagkasulti, ang mga tanom nagalihok ingong dakong espongha nga mosuyop ug mopugong sa ulan. Kon mapuril ang mga kahoy ug kalibonan, nan menos ang tubig nga moalisngaw aron mahimong dag-om.
Kon unsa ka grabe nga naapektohan ang ulan gumikan sa mga buhat sa tawo sa gihapon gidebatehan pa; daghang panukiduki pa ang pagahimoon. Apan kining bahina maoy tino: Ang kanihit sa tubig maoy kaylap. Sa pagkakaron, ang kanihit nagahulga sa mga ekonomiya ug panglawas sa 80 ka nasod, nagpasidaan ang World Bank. Ug sa pagkakaron, 40 porsiyento sa mga molupyo sa yuta—kapin sa duha ka bilyong tawo—ang dili makabaton sa hinlong tubig o sanitasyon.
Dihang moatubang ug kanihit sa tubig, ang datong mga nasod sagad adunay kuwarta nga ilang magamit aron malikayan ang seryosong mga problema. Magtukod sila ug mga dam, mogamit ug mahal nga teknolohiya sa pagresiklo sa ilang tubig, o bisan sa pagkuha sa asin gikan sa tubig sa dagat. Ang kabos nga mga nasod walay ingon niana nga mga kapilian. Sagad sila kinahanglang mopili sa pagdaginot kaha sa hinlong tubig, nga tingali magsanta sa pag-uswag ug magpakunhod sa produksiyon sa pagkaon, o sa paggamit pag-usab sa hugaw nga tubig, nga mosangpot sa pagkaylap sa sakit. Samtang nag-uswag ang panginahanglan ug tubig bisan asa, lagmit gayod nga adunay seryosong mga kanihit sa tubig sa umaabot.
Usa ka Dekada sa Paglaom
Sa Nobyembre 10, 1980, ang Heneral nga Katigoman sa Hiniusang Kanasoran naghisgot nga masaligon bahin sa umaabot nga “International Drinking Water Supply and Sanitation Decade.” Ang tumong, matod sa katigoman, mao ang pagtagana, sa tuig 1990, ug bug-os mabatonang hinlong tubig ug sanitasyon alang sa tanang nagpuyo sa nagakaugmad nga kalibotan. Sa kataposan sa dekada, duolan sa $134 ka bilyon ang nagasto sa pagdala sa hinlong tubig ngadto sa kapin sa usa ka bilyong tawo ug mga pasilidad sa paghipos sa basura sa kapin sa 750 ka milyong tawo—usa ka dalayegong kahimoan.
Bisan pa niana, kini nga mga bentaha natugbangan sa pagdaghan sa populasyon ngadto sa 800 ka milyong tawo sa nagakaugmad nga kanasoran. Busa, sa 1990, nagpabilin ang kapin sa usa ka bilyong tawo nga kulang ug hinlong tubig ug igong sanitasyon. Ang malisod nga kahimtang daw nagpasiugda sa giingon sa rayna ngadto kang Alice diha sa sugilanon sa mga bata nga Through the Looking-Glass: “Abi nimo, ikaw angayng modagan nga paspas kutob sa imong mahimo, aron ikaw makapabilin sa imong presenteng gibarogan. Kon buot nimong makaabante, kinahanglan kang modagan sa labing menos duha ka pilo nga mas paspas pa kay niana!”
Sukad sa 1990, ang katibuk-ang pag-uswag sa pagpalambo sa kahimtang niadtong walay tubig ug sanitasyon nahimong, sumala sa WHO, “diyutay ra kaayo.” Si Sandra Postel, sa dihang bise presidente sa panukiduki sa Worldwatch Institute, misulat: “Nagpabiling usa ka dakong moral nga sayop nga ang 1.2 ka bilyong tawo dili makainom ug tubig nga dili mameligro sa sakit o kamatayon. Ang hinungdan dili gayod ang kanihit sa tubig o kakulang sa mga teknolohiya kondili ang kakulang sa sosyal ug politikanhong pagkakomitido sa pagtagana sa pangunang mga panginahanglan sa mga kabos. Mikabat sa gibanabanang $36 ka bilyon kapin pa matag tuig, nga katumbas sa mga 4 porsiyento sa gigasto sa kalibotan sa militar, aron ikatagana sa tanang katawhan kon unsa ang gibalewala sa kadaghanan kanato karon—hinlo nga ilimnong tubig ug usa ka hinlo nga paagi sa paghipos ug basura.”
Nagdaghang Populasyon, Nagdaghang Panginahanglan
Ang dili parehas nga pag-apod-apod sa tubig gipalisod sa ikaduhang problema: Samtang modaghan ang populasyon, modaghan usab ang panginahanglan sa tubig. Ang ulan sa tibuok-yuta nagpabiling wala mausab, apan ang mga populasyon misulbong. Ang paggamit ug tubig midoble labing menos kaduha niining sigloha, ug gibanabana sa pipila nga kini modoble na usab sulod sa nagsunod nga 20 ka tuig.
Siyempre, ang nagdaghang tawo nagkinahanglan dili lamang sa nagdugang nga tubig nga mainom kondili usab sa nagdugang nga pagkaon. Ang produksiyon sa pagkaon, sa baylo, nagkinahanglan ug mas daghang tubig. Apan, ang agrikultura kinahanglang makig-indig sa mga panginahanglan ug tubig sa mga industriya ug sa mga indibiduwal. Samtang nagdako ang mga siyudad ug industriyal nga mga dapit, ang agrikultura sagad maoy mapildi. “Asa magagikan ang pagkaon?” nangutana ang usa ka tigdukiduki. “Unsaon nato pagtagana sa mga panginahanglan sa 10 ka bilyong tawo nga dili man gani kita halos makatagana sa mga panginahanglan sa 5 ka bilyong tawo ug nagakuha pa ug tubig gikan sa agrikultura?”
Ang kadaghanang pag-uswag sa populasyon nahitabo diha sa nagakaugmad nga kanasoran, diin ang tubig sagad kulang na. Ikasubo, ang maong mga nasod dili gani makaarang, sa pinansiyal ug sa teknikal nga paagi, sa pag-atubang sa mga problema sa tubig.
Polusyon
Dugang pa sa problema sa kanihit sa tubig ug sa panginahanglan sa nagdaghang populasyon anaa ang ikatulong nalangkit nga problema: polusyon. Ang Bibliya naghisgot sa “usa ka suba sa tubig sa kinabuhi,” apan ang daghang suba karong adlawa maoy mga suba sa kamatayon. (Pinadayag 22:1) Sumala sa usa ka banabana, ang gidaghanon sa hugaw nga tubig—sa balay man ug sa industriya—nga moagos ngadto sa mga suba sa kalibotan kada tuig moabot ug 450 kilometro kubiko. Daghang suba ug mga sapa ang nahugawan gikan sa sinugdanan niini hangtod sa tumoy niini.
Sa nagakaugmad nga mga nasod sa kalibotan, ang wala maprosesong mga basura naghugaw sa halos matag dagkong suba. Usa ka surbi sa 200 ka dagkong mga suba sa Rusya nagpakita nga 8 sa 10 ang adunay hataas nga lebel sa peligrosong mga bakterya ug mananakod nga mga kagaw. Ang mga suba ug ang mga lebel sa tubig sa ugmad na kaayong mga nasod, bisag wala mabahai ug mga basura, sagad nahugawan sa makahilong mga kemikal, lakip niadtong naggikan sa agrikultural nga mga abono. Sa halos tanang bahin sa kalibotan, ang mga nasod nga duol sa dagat naglabay sa wala maprosesong mga basura ngadto sa mabaw nga katubigan sa ilang kabaybayonan, nga naghugaw pag-ayo sa mga lapyahan.
Busa, ang polusyon sa tubig maoy usa ka tibuok-yutang problema. Sa pagsumaryo sa kahimtang, ang pulyeto sa Audubon Society nga Water: The Essential Resource nag-ingon: “Un-tersiya sa katawhan ang nag-antos sa makanunayong balatian o kaluyahon ingong resulta sa hugawng tubig; ang laing ikatulo nameligro sa gilabay sa tubig nga kemikal nga mga substansiya kansang tagdugayng mga epekto wala pa mahibaloi.”
Dili Maayong Tubig, Dili Maayong Panglawas
Dihang si Dede, nga bag-o pang gihisgotan, miingon nga “ang kanihit sa tubig nagapatay kanamo,” siya nagsulti nga mahulagwayon. Bisan pa, ang kakulang sa hinlo, tab-ang nga tubig makamatay, sa literal. Alang kaniya ug sa minilyong sama kaniya, wala nay laing kapilian kondili ang paggamit sa tubig gikan sa mga sapa ug mga suba, nga halos samag bukas nga mga imburnal. Dili ikahibulong nga, sumala sa WHO, usa ka bata ang mamatay sa sakit nga nalangkit sa tubig sa matag walo ka segundo!
Sa nagakaugmad nga kalibotan, sumala sa magasing World Watch, 80 porsiyento sa tanang sakit ginapakaylap sa paggamit ug di-hilwas nga tubig. Ang dala-sa-tubig nga mga kagaw ug polusyon mihunos sa kinabuhi sa 25 ka milyong tawo kada tuig.
Ang nalangkit-sa-tubig nga mga sakit nga makamatay—lakip ang sakit nga kalibang, kolera, ug tipos—nagkalas sa kadaghanan sa ilang mga biktima sa Tropiko. Bisan pa niana, ang dala-sa-tubig nga mga sakit dili kay diha lamang sa nagakaugmad nga kalibotan. Panahon sa 1993, sa Tinipong Bansa, 400,000 ka tawo ang nasakit sa Milwaukee, Wisconsin, human makainom ug tubig sa gripo nga may mikrobyo nga mosukol sa chlorine. Sa samang tuig, ang peligrosong mga mikrobyo nakasulod sa mga sistema sa tubig sa ubang mga siyudad sa Tinipong Bansa—Washington, D.C.; Siyudad sa New York; ug Cabool, Missouri—nga nagpugos sa mga molupyo sa pagpabukal sa tubig nga gikan sa ilang mga gripo.
Pag-ambitay sa Tubig Gikan sa mga Suba
Ang naglanggikitay nga mga problema sa kanihit sa tubig, sa mga panginahanglan sa nagdaghang mga populasyon, ug sa polusyon nga motultol sa sakit ngatanan maoy mga butang nga motultol sa panaglalis ug panagbangi. Kon hunahunaon, ang tubig dili gayod usa ka kaluhoan. Miingon ang usa ka politiko sa Espanya nga nakigbisog sa krisis sa tubig: “Dili na kini pakigbisog sa ekonomiya, apan usa ka bugno alang sa paglahutay.”
Ang dakong butang nga gilalisan mao ang pag-ambitay sa tubig gikan sa mga suba. Sumala kang Peter Gleick, usa ka tigdukiduki sa Tinipong Bansa, 40 porsiyento sa populasyon sa kalibotan nagpuyo diha sa 250 ka suba kansang tubig giilogan sa kapin sa usa ka nasod. Ang mga subang Brahmaputra, Indus, Mekong, Niger, Nilo, ug Tigris ang matag usa nagaagos latas sa daghang nasod—mga nasod nga buot mokuhag daghang tubig kutob sa maarangan gikan sa maong mga suba. Sa pagkakaron, aduna nay panaglalisay.
Samtang magdako ang panginahanglan sa tubig, ang maong mga pagbingkilay modako. Ang bise presidente sa World Bank alang sa Environmentally Sustainable Development nagtagna: “Daghan sa mga gubat niini nga siglo maoy gumikan sa aseite, apan ang mga gubat sa sunod nga siglo maoy gumikan sa tubig.”
[Kahon/Mga hulagway sa panid 7]
Usa ka Molekula nga Nagalihok
Atong sundan ang mga pagbiyahe sa usa ka molekula sa tubig sa walay kataposang panaw niini. Ang mga serye sa nag-ubang mga hulagway, ginumerohan aron mohaom sa sinulat nga komento, nag-ilustrar sa usa lamang sa tinagpulo ka libong dalan nga maagian sa usa ka molekula sa tubig aron mobalik sa dapit nga gigikanan niini.—Job 36:27; Ecclesiastes 1:7.
Mosugod kita sa usa ka molekula nga anaa sa ibabaw sa dagat.(1) Samtang ang tubig moalisngaw pinaagi sa gahom sa adlaw, ang molekula mosaka hangtod kini moabot sa mga libolibo ka tiil ibabaw sa yuta.(2) Karon, kini moduyog sa ubang molekula sa tubig aron mahimong gagmayng lagdo. Ang lagdo dalhon sa hangin sa ginatos ka milya. Sa ngadtongadto, ang lagdo moalisngaw, ug ang molekula mosaka na usab hangtod, sa kataposan, moduyog kini sa usa ka tulo sa ulan nga may igong gidak-on nga matagak sa yuta.(3) Ang tulo sa ulan matagak sa kilid sa bungtod duyog sa binilyon pang uban; ang tubig mobul-og paubos ngadto sa sapa.(4)
Dayon ang osa moinom gikan sa sapa, mag-inom sa atong molekula.(5) Daghang oras sa ulahi ang osa mangihi, ug mohunob ang molekula sa yuta diin kini suyopon sa mga ugat sa kahoy.(6) Gikan didto, ang molekula mosaka sa kahoy ug sa ngadtongadto moalisngaw gikan sa usa ka dahon ngadto sa hangin.(7) Sama sa sinugdan, kini mosaka aron motabang sa pagporma ug laing gagmayng lagdo. Ang lagdo mapalid sa hangin hangtod kini moduyog sa dag-om.(8) Ang atong molekula matagak na usab uban sa ulan, apan niining higayona kini makaabot sa suba nga magdala niini ngadto sa dagat.(9) Didto, kini mogugol ug libolibong katuigan sa dili pa kini mopaibabaw, moalisngaw, ug dalhon na usab sa hangin.(10)
Ang siklo dili gayod matapos: Ang tubig moalisngaw gikan sa mga dagat, mopanaw ibabaw sa yuta, matagak ingong ulan, ug mobaha pagbalik ngadto sa dagat. Sa pagbuhat niana, ang tubig nagsustento sa tanang kinabuhi sa yuta.
[Kahon/Hulagway sa panid 9]
Kon Unsa na ang Gilaraw
Pagtukod ug mga planta nga magkuha sa asin gikan sa tubig sa dagat. Kini magkuha sa asin sa parat nga tubig. Sagad kini himoon pinaagi sa pagbomba sa tubig ngadto sa ubos-ug-presyur nga mga lawak, diin kini initon hangtod nga mobukal. Ang tubig moalisngaw ug ipalusot sa laing agianan, nga magbilin lamang sa mga kristal nga asin. Mahal kini nga proseso, nga imposibleng ikapatuman sa daghang nagakaugmad nga kanasoran.
Pagtunaw sa mga “iceberg.” Ang pipila ka siyentipiko nagtuo nga ang dagkong mga iceberg o dagkong mga bukid nga yelo, nga naundan sa lunsay, tab-ang nga tubig, mahimong guyoron gikan sa Antarktica pinaagi sa dagkong mga barkong igguguyod ug tunawon aron sa pagtaganag tubig sa ugang mga nasod sa Habagatang Hemisperyo. Ang usa ka problema: Halos katunga sa matag iceberg matunaw sa dagat sa dili pa kini makaabot sa destinasyon niini.
Pagkuhag tubig gikan sa mga “aquifer.” Ang mga aquifer maoy mga bato nga may tubig sa kahiladman sa yuta. Gikan niini, ang tubig mahimong bombahon, bisan diha sa kinaugahang mga desyerto. Apan ang pagkuha niini nga tubig maoy mahal ug magpaus-os sa lebel sa tubig sa yuta. Ang laing disbentaha: Ang kadaghanang aquifer hinay kaayo nga mapasig-uli—ug ang pipila, dili na gayod mapasig-uli.
[Picture Credit Line sa panid 8]
Letrato: Mora, Godo-Foto
[Mga hulagway sa panid 5]
Ang pagkalos sa tubig mahimong mokabat ug upat ka oras sa usa ka adlaw
[Mga hulagway sa panid 8]
Mga 450 kilometro kubiko nga hugawng tubig moagos ngadto sa mga suba matag tuig