Pagpaniid sa Kalibotan
‘DIRIYOT MAIGO’ ANG YUTA
Ang usa ka asteroid nga 0.8 kilometros o kapin pa sa diametro hapit mabangga sa Yuta niadtong Marso 23. Walay nakamatikod hangtod nga nadiskobrehan sa usa ka astronomo ang butang diha sa mga letrato nga gikuha pinaagi sa usa ka teleskopyo walo ka adlaw sa ulahi. Kon ang Yuta naigo pa sa dakong asteroid, ang epekto katumbas unta sa pagbuto sa 20,000 usag-megaton nukleyar nga mga bomba. Kon mitugdong pa kadto sa dagat, ang dagko kaayong mga balod nga ang gihabogon kawhakawhaan ka metros mahimong makabanlas untang malaglagon sa mga dapit sa baybayon. Ang asteroid, nga mipanaw sa 74,000 kilometros sa usa ka oras, miagi sa 800,000 kilometros gikan sa Yuta—nga diriyot maigo sumala sa astronomikal nga mga sukod!
MALARIA MAS MASUKOLON SA MGA DROGA
Tapos sa tinagpulo ka katuigang panukiduki nga nangitag mga paagi sa pagtambal o pagpukgo sa malaria, ang sakit daw nagauswag sa habagatang Aprika. Dugang pa, kini nagakahimong dugang ug dugang masukolon sa mga droga. “Ang parasito sa malaria nasayod sa tanang kalaki nga makapalibog sa sistema sa imyunidad sa lawas,” matud ni Dr. Phillip van Heerden, presidente sa Medical Research Council sa Habagatang Aprika. Bisan pag ang usa ka bakuna nga karon gigama mahimong epektibo, “kini mahal kaayo aron makatabang sa Ikatulong Kalibotan,” siya miingon. Sumala sa World Health Organization, ang malaria nagapatay sa kapin sa milyong kabataan kada tuig sa Aprika.
ANG NAHUGAWAN NGA AMIHANAN
Walay halayong suok sa atong planeta ang wala mahugawi sa tawhanong polusyon, mopatim-aw kini. Sa amihanang Canada, ang nagapasusong Eskimo nga kababayen-an nagapasa ngadto sa ilang mga masuso sa labing punog-PCB nga gatas sa inahan sa kalibotan. Ang PCB’s—polychlorinated biphenyls—gilangkit sa nagkadaiyang mga sakit, nga apil kanila mao ang kanser. Ang Eskimo kusog mokaon sa isda ug tambok sa hayop, nga mosuhop sa mga kemikal nga ginalabay sa tawo sa mga suba ug mga agianan sa tubig. Bisan sa halayo pang amihanan, nakaplagan sa mga siyentipiko ang daghang ginama-sa-tawong mga kemikal diha sa niyebe sa hilit nang Artiko sa Amerika del Norte. Ang mga kemikal—PCB’s na usab apil kanila—gihunahunang gipadpad ngadto sa amihanan ingong pino nga abog o ingong alisngaw._
MGA KAWATAN SA OPISINA
Ang Pederal Republika sa Alemanya gihasi sa pag-uswag sa pagpangawat diha sa trabahoan. Sulod sa usa ka tuig, kapin sa 130,000 ka pangawat sa mga opisina ug sa ubang mga trabahoan ang gitaho ngadto sa kapolisan. Ang dakong suliran: Ang mga estranghero makasulod nga librelibre sa daghang opisina sa gobyerno ug mga kompaniya, diin ang walay-kandadong mga talad ug mga closet maoy bukas nga imbitasyon sa mga kawatan. Ang solusyon? Tagoi ang imong kuwarta ug mga mahal nga butang sa dapit nga may siradora diha sa trabahoan, mao ang tambag sa mga polis.
MGA HESWITA GIPASIDAN-AN
“Sa dihang ang Papa nagabuhat sa butang nga dili bahin sa iyang katungdanan, dili siya makapangayog pagkamasinugtanon sa ngalan sa Katolisismo,” mabasa ang maisogong deklarasyon nga giisyu sa 170 Romano Katolikong mga propesor sa teolohiya sa miaging Enero. “Kinahanglang dahomon niya ang pagsupak.” Ang ubay-ubayng iladong Heswita midugang sa ilang pirma sa maong pahayag sa grupo, nga nagsaway sa pagpili sa papa sa bag-ong mga obispo ug sa iyang hugot nga baroganan bahin sa pila ka teolohikanhong isyu. Lagmit, kadto nagdasig sa superyor heneral sa mga Heswita sa pagpasidaan sa mga membro sa impluwensiyadong relihiyosong orden nga dili iduso ang kontrobersiyal publikong mga pahayag. Sukad mahimong papa, si Juan Paulo II nahimong makapaluyang puwersa sa independensiya sa mga Heswita. Pihong ang Heswitang lider dili buot nga mogimaw pag-usab ang mga suliran tali sa papa ug sa orden.
PANALIPOD SA OZONE
Kay nabalaka sa mapanalipdanong hut-ong sa ozone sa atmospera, 80 ka nasod ang mipabor sa pagdili sa paggamag pila ka makadaot nga kemikal sa pagkatuig 2000. Sila, nga nagtigom sa Helsinki, Pinlandiya, sa miaging Mayo, misagop sa usa ka deklarasyon nga taposon ang paggamit ug chlorofluorocarbons sa pagkatapos sa siglo. Ang chlorofluorocarbons maoy malungtarong mga kemikal nga gigamit diha sa mga repriherador ug air conditioners ug ingong espongha diha sa insulasyon. Sa ibabawng atmospera, kana modaot sa ozone, usa ka gas nga mapuslanon kay mosuhop kinig peligrosong solar radyasyon nga makakanser sa panit.
NAGAUSWAG ANG POPULASYON SA TSINA
Sa pagka Abril 14, 1989, ang populasyon sa Tsina sa opisyal miuswag ngadto sa 1,100 milyon. Hinuon, gidawat sa mga eksperto nga ang eksaktong numero sa populasyon dili matino nga minilyon. Bisan pa niana, kini nga pag-uswag nakapabalaka sa mga awtoridad nga Insek tungod sa duha ka hinungdan. Nahauna, ang polisa nga usa ka anak matag pamilya sa pagkakaron napakyas sa kabanikanhan. Ikaduha, ang produksiyon sa agrikultura “mipondo sa mga 400 milyong tonelada” nga sereales matag tuig sulod sa miaging upat ka tuig. Kini kulang sa pagpakaon sa nagauswag nga populasyon.
PAGBENDISYON SA JUMBO JET
Taliwala sa kagahob sa Narita Airport sa Tokyo ang usa ka paring Shinto mibarog nga nagyamyam atubangan sa usa ka temporaryong halaran. Nga nagsul-ob ug puti ug nagpakayabkayab sa “sagradong” evergreen nga sanga ibabaw sa utanon, goso, ug binulad nga nokos, siya nagbendisyon sa unang biyahe sa bag-ong-kaliwatang ayroplano. Ang Mainichi Daily News mipatin-aw nga ang seremonyas maoy alang sa “pagkaluwas sa unang abante-sa-teknolohiyang Boeing 747-400 jumbo jet sa pagsulod sa komersiyal nga serbisyo” ug alang sa “kauswagan sa tag-iya niini,” nga usa ka Amerikanhong kompaniya sa ayroplano.
“BIONICS” SA IHO
Ang mga siyentipiko sa Inglaterra nagasulay sa pagsuhid sa laing batid nga desinyo nga hikaplagan sa kalalangan: ang panit sa iho. Kini puno sa mikroskopiko nagaubayng mga tudling diha sa lawas sa iho. Ang maong mga tudling, gitawag riblets, nagakunhod sa saguyod sa iho samtang nagalangoy kini, sa ingon makadaginot sa kusog o enerhiya. Ang unang mga pagsulay nga nagagamit sa gidesinyo-sa-kompiyutir nga riblets, diha sa usa ka sakyanang gieksperimentohan nagpaila sa posibleng pagkunhod sa saguyod abot sa 3 porsiento. Ang susamang paggamit diha sa ayroplano makapatunghag dakong madaginot diha sa usa ka industriya diin bililhon ang kauswagan sa kahanas nga 0.5 porsiento. Ang British Maritime Technology karon nangitag mga paagi sa pagpadapat sa mga kaplag nganha sa mga olisi, mga sulab sa turbina, mga submarino, ug ayroplano, nagtaho ang Daily Telegraph sa Britanya.
KAMPANYA SA IMPORMASYON SA PAGPUKGO SA KANSER_
Sulod sa 1989, ang kanasoran sa Uropanhong Komung Baligyaan nagalaom sa pagpukgo sa pagkaylap sa kanser pinaagi sa kampanya sa pagpakaylap sa impormasyon. “Kada tuig sa Uropa, 750,000 ka tawo ang mamatay sa kanser,” matud sa pangulo sa opisina sa Komung Baligyaan nga Komisyon sa Bonn, Alemanya. “Kon ang pag-uswag sa kanser dili mahunong, sa pagka tuig 2000 ang matag ikatulong Uropanhon makaagom sa kanser sa usa ka panahon sa iyang kinabuhi.” Ang kampanya sa publisidad ibase sa “negatibong mga epekto sa pagtabako, pag-inom ug alkohol, sayop nga nutrisyon, ug polusyon sa silinganan,” mitaho ang Alemang peryodiko nga Main Post.
GAGMAY KAAYONG MGA KAHIBULONGAN
Samtang nagsusi sa sistema sa panghilis sa puting rhinoceros, nadiskobrehan sa mga tigdukiduki ang usa ka pundok sa protozoa nga wala hisayri sa nangagi sa siyensiya. Lahi sa kadaghanang protozoa, nga maoy tagsag-selula nga mga organismo ug yano sa estruktura, kining bag-ong nadiskobrehang matang dunay mga kawil. Ang magasing South African Panorama nagtawag niini nga “talagsaong” kaplag. Kining bag-ong-nakaplagang protozoa “labihan ka maartihon” ug nagagamit pag-ayo sa ilang mga gaway ug samag-tudlong mga kawil.