Ang Atong mga Igbalati Talagsaong mga Gasa
SA DIHANG nakakita sa sorbete, ang mga mata ni Luke misidlak. Samtang iyang gidawat ang apa nga gihatag kaniya, naglaway ang iyang baba. Iyang giisa ang kalan-on sa iyang baba, gisimhot ang katam-is niini samtang gihungit kini sa baba. Dayon, iyang gitilawan ang lamiang sabor sa unang pagtilap sa humok, bugnaw nga sorbete.
Niining makalipay nga eksperyensiya, gigamit ni Luke ang lima ka tagsaong igbalati sa lawas ni Luke—igtatan-aw, igdulungog, ighihikap, igsisimhot, ug igtitilaw. Apan kita dunay daghan pang ubang mga igbalati; kon pila nagadepende kon unsay gusto sa usa sa pagklasipikar niini. Pananglitan, ang panit dunay igbalati dili lamang sa paghikap kondili sa temperatura (mainit ug bugnaw) maingon man sa kasakit. Ang ilalom nga dalunggan, gawas nga sensitibo sa tingog, maoy nagakontrolar sa atong igbalati sa panimbang pinaagi sa pluwido nga nagaagos sa ilalom sa linginong mga kanal niini. Dugang pa, dunay mga receptors sa lawas nga maoy responsabli sa atong igbalati sa kagutom ug kauhaw, ug sa ubang mga igbalati.
Busa, pinaagi sa usa ka komplikadong sistema sa komunikasyon, ang atong lawas nagasanong sa nagkalainlaing igpalihok aron sa pagsukod sa pisikal ug kemikal nga mga kinaiyahan sa atong palibot. Palandonga ang pipila ka butang.
Ang mata nagadawat ug padayong agay sa larawan nga makita sa mata. Ang kahayag ginapukos diha sa milyonmilyong mga selula sa receptor sa retina, nga mosanong sa sidlak sa adlaw pinaagi sa pagpatunghag elektrikal nga mga signal. Ang optic nerve maoy modala sa mga signal ngadto sa utok, diin didto kini hubaron ingong mga larawan nga makita sa mata.
Ang dalunggan dunay pino kaayong mga buhok nga anaa sa sulod nga nagatabyogtabyog duyog sa mga balod sa tingog nga ilang madunggan. Unya mopasa kinig elektrikal nga impormasyon nga hubaron sa atong utok ingong tingog.
Ang ighihikap maoy igbalati nga nagadepende sa gagmay nga mga receptor nga anaa sa panit. Malagmit, ang nagkalainlaing mga selula nga receptor maoy hinungdan sa nagkalidadis nga mga igbalati sa paghikap, kasakit, bugnaw, ug init.
Ang igtitilaw maoy usa ka igbalati nga gipaposible sa mikroskopikong tumoy sa nerbiyos nga gitawag taste buds. Pinaagi niining taste buds nga anaa ilabina sa dila, ug ang gamay nga bahin sa ubang dapit sa dila, atong madimdim ang atong pagkaon ug ilimnon.
Ang igsisimhot suod nga nalangkit sa igtitilaw. Ang talagsaong pagkasensitibo sa mga selula nga receptor nahimutang sa atop-atop sa buho sa ilong nga makamatikod bisag 1 lang ka molekula sa baho nga mga substansiya diha sa 1,000,000,000,000 ka bahin sa hangin! Apan kon sa unsang paagi kining maong mga selula makamatikod sa mga baho ug mohatag mga signal sa nerbiyos diha sa utok nakapalibog gihapon sa mga tigdukiduki.
Sa pagkamatuod, ang atong mga igbalati maoy talagsaong mga gasa. Apan, unsay mahitabo kon kini madaot? Sa unsang paagi kita makasagubang? Unsay atong mahimo?