Miagas nga Aseite—Kon Unsay Nahimo Niini Ngadto sa mga Hayop
ANG kapildihan diha sa ihalas nga mga mananap sa unang mga bulan makalilisang. Ang espesyal nga hatod-balita gikan sa Alaska ngadto sa The New York Times miingon: “Ang mga nangamatay makita gikan sa mga isla nga duol sa Valdez, diin libolibo sa mga seal karon nanganak ug mga itoy diha sa hugaw nga mga baybayon, diha sa halayong mga kadaplinan sa Katmai National Park sa peninsula sa Alaska nga 500 ka kilometro sa habagatang-kasadpan gikan dinhi, diin ang mga bald eagles o upaw nga mga agila, kapeg kolor nga mga uso ug mga sea lion nakigbisog sa makahilo nga puy-anan. Ang kapildihan sa ekolohiya sa miagas nga aseite hangtod karon nag-apil ug kapin sa 20,000 ka langgam sa 30 ka espisye, 700 ka sea otters sa Pasipiko ug 20 ka upaw nga mga agila.” Ang aktuwal nga numero tingali lima ka pilo nga mas daghan pa, sumala sa mga biologo nga naghimo sa lista. Ang kadaghanan sa mga biktima wala na igkita.
Ang Katmai National Park mao ang puy-anan sa labing daghang kapeg-kolor nga mga uso sa kalibotan. Ang mga opisyal nabalaka bahin niining dagkong mga hayop, nga uban may gitas-ong tulo ka metros ug nagtimbang ug 540 ka kilogramo. Sila nagasuotsuot sa mga baybayon nga nagakaon ug aseitehon nga mga langgam ug mga isda. “Unsay mahitabo niining mga hayopa sa dihang makasulod ang aseite sa ilang pagkaon?” nahibulong ang mga opisyal. Ang mga agila nga nagakaon ug patayng isda ug mga langgam nagakamatay. Sila naglaom nga may mangamatay nga mga uso “kay ang makahilo nga aseite mapundo man diha sa ilang mga sistema.”
Ang samang mga kabalaka mabati diha sa Kenai Fjords National Park, diin ang 90 porsiento sa 390 ka kilometros niini nga baybayon sa sidlakan naigo sa aseite. Ang biologo sa estado nga naasayn didto miingon: “Sa pagkakaron nagpakakita gihapon ako ug patayng sea otters sa baybayon. Kaonon kini sa mga upaw nga mga agila, busa nagpakakita usab ako ug patayng upaw nga mga agila. Dinhi ako usa ka siyentipiko nga may PH.D. ug sa magtan-aw ako niining nagkaaseite nga mga langgam nga maningkamot sa paglupad makahilak gayod ako.”
Ginatos pang uban hayan mohilak ug mobating kahilakon. Ang mga tawo nga matinagdanon naghago sa paglimpiyo sa aseite gikan sa mga langgam ug sa mga otter, diin ang kadaghanan mangamatay ra gihapon. Makasakit sa dughan kadto nga trabaho alang niadtong nabalaka sa pagluwas sa kinabuhi sa mga mananap. Ang gidaghanon sa sea otters sa Prince William Sound gibanabana nga 10,000 ngadto sa 15,000. Nahadlok ang usa ka biologo nga sila nagaatubang ug bug-os nga pagkapuo. Lain ang miuyon nga sila “bug-os mangapapha.” Kining mga pagbanabana tingali sobra ra ka negatibo; ang ubang mga pagbanabana nga ang un-tersiya nga nangawala peligro na. Diha sa ubang mga dapit nga wala maapektohi sa aseite, dunay daghan kaayong mga otter; diha sa nahugawan sa aseite nga lugar, diyutay na lamang ang nakita. Ang kamatuoran mao nga, walay nahibalo kon pila ka libo ang nangamatay. Kon mamatay ang mga sea otter diha sa lugar nga miagas ang aseite, sila maunlod sa ilalom. Walay posibilidad nga maihap, mga pagbanabana lamang nga gipasukad sa nagkamenos nga makita.
Ang kadaghanang tawo naguol sa kamatayon sa libolibong mga langgam ug mga hayop diha sa miagas nga aseite apan panagsa rang maghunahuna sa gagmay ug sa mikroskopikong mga biktima nga minilyon, bisan milyon-milyong gidaghanon. Sila usab importante ug dili kalimtan sa ilang Maglalalang. “Pagkadaghan sa imong buhat, Oh Jehova! Sa kaalam gibuhat mo silang tanan. Ang yuta napuno sa imong mga binuhat. Mahitungod niining dagat nga dako ug halapad kaayo, dunay dili maisip nga hayop nga nanaglihok, buhing mga linalang nga magagmay ug dagko.”—Salmo 104:24, 25.
Ang aseitihon nga lapok mokanap sa tubig nga sa ulahi molugdang sa ilalom. Didto hiloan niini ang mga mikroorganismo, zooplankton, ang sinugdanan sa food chain alang sa daghang nagkalainlaing mga ihalas nga mga mananap. Busa kining makahilong mga kemikal mokatkat sa hagdanan sa kinabuhi, nga sa ulahi makaabot sa tawo mismo.
Ang tawo dili labaw kanilang tanan. Siya bahin niana, ug siya dunay responsabilidad niana. Kini maoy usa ka responsabilidad nga gihatag kaniya sa Diyos, ang iyang Maglalalang. “Ikaw mao ang pagapadumalahon ko sa mga isda, sa mga langgam, ug sa tanang ihalas nga mga mananap,” gisultihan ni Jehova ang unang tawo. Ang tawo gihimo sa dagway sa Diyos, nga dunay mga hiyas sa Diyos—kaalam, gahom, hustisya, gugma. Kining mga hiyasa ang nagsangkap kaniya sa mahigugmaong pagbuot ibabaw sa yuta ug sa mga tanom ug sa mga hayop niini. Ang yuta ug ang katugob niini gipadumala niya, dili pagapahimuslan ug pirdihon, apan pagaatimanon ug pagabantayan. (Genesis 1:26-28; 2:15, Today’s English Version) Si Jehova dunay kabalaka sa iyang kalalangan. Kita aduna ba? Angay nga mabalaka kita, kay siya miingon nga iyang “pagalaglagon kadtong nagalaglag sa yuta.”—Pinadayag 11:18.
[Kahon/Letrato sa panid 10]
Ang Kabalaka sa Diyos Alang sa mga Hayop
Ang Diyos nabalaka:
“Mga maya . . . walay bisan usa kanila nga mahulog sa yuta nga dili mahibaloan sa inyong Amahan.”—Mateo 10:29.
Siya nagsugo sa pagpakitag pagtagad:
‘Unom ka adlaw sa pagtrabaho, hunong sa ikapitong adlaw, aron ang imong baka ug ang imong asno makapahulay.’—Exodo 23:12.
“Ayaw busali ang baka samtang nagagiok kini.”—Deuteronomio 25:4.
“Ayaw paglomponga pagsangon sa daro ang baka ug ang asno.”—Deuteronomio 22:10.
“Kon makita mo ang asno sa nagadumot kanimo nga natumba tungod sa kabug-at sa iyang karga, . . . kinahanglan imong buhian kini.”—Exodo 23:5.
“Kinsa ba kaninyo, ang may . . . baka nga mahulog sa atabay sa adlaw nga igpapahulay, dili niya kuhaon dihadiha?”—Lucas 14:5.
Siya nagataganag kaluwasan sa mga espesye:
“Kon makakaplag kamo ug salag sa langgam sa inyong atubangan . . . , ayaw ug iapil pagkuha ang inahan uban sa kuyabog.”—Deuteronomio 22:6.
Siya nagatagana ug pagkaon:
“Samtang nagpahulay ang yuta ang abot niini mamahimo nga kalan-on ninyo, . . . ug sa inyong mga mananap nga anaa sa inyong yuta.”—Levitico 25:6, 7.
“Imong gibuklad ang imong kamot—sila nangatagbaw sa maayong mga butang.”—Salmo 104:28.
“Tan-awa ninyo pag-ayo ang mga langgam sa kalangitan, . . . ginapakaon sila sa inyong langitnong Amahan.”—Mateo 6:26.
Siya nagataganag kaalam nga gikinahanglan sa kaluwasan:
“Sila sa kinaiyanhon maalamon kaayo: . . . Sila nagaandam sa ilang pagkaon sa ting-init.”—Proverbio 30:24, 25.
Siya nagsugo sa pagpakitag nahiangay nga pagtahod:
“Ayaw ninyo lutoa ang nati sa gatas sa inahan niini.”—Exodo 23:19.
[Tinubdan]
Anchorage Times photo/Al Grillo
[Mga Letrato sa panid 8, 9]
Halayong wala: Itoy sa harbor seal, tulo pa ka adlaw ang edad
Wala: Dalag ug sungo nga loon
[Tinubdan]
Anchorage Times photo/Al Grillo
Ubos: Mga sea lion
Prince William Sound