Gubat—Ang Mapait nga Sangpotanan

ANG higanteng gubat nagdugmok sa minilyong lalaki, babaye, ug bata, manggugubat ug dili-manggugubat nga managsama. Gibilin niini ang daghan nga naangol sa lawas, sa emosyon, ug sa pangisip.

Ang mga Sundalo

Daghang sundalo nga naluwas sa tigbakay naluwas niana nga pungkol ug bakol, uban sa nadaot nilang kalaoman sa kinabuhi. Mahulagwayon mao ang usa ka tigulang nga sundalo nga naluwas sa Gubat sa Kalibotan I—nga migugol ra sa sunod 30 anyos sa iyang kinabuhi nga padayong nag-antos tungod sa sangpotanan sa mustard gas nga gigamit sa gubat.

Hinuon, kasagaran nga ang emosyonal ug sikolohikanhong mga samad ang labing lisod nga masagubang. “Walay tawo nga miapil sa Unang Gubat sa Kalibotan ang bug-os nakalimot sa kasinatian,” misulat si Keith Robbins diha sa The First World War. “Ang mga lalaki nga mipatim-awng nakahawid sa ilang pamarog ug kaligdong sa sekreto nadaot,” mipadayon siya. “Daghang katuigan sa ulahi mahigmata sila sa gabii, nga dili gihapon makalimot sa nagapabiling kalisang.”

Pananglitan, palandonga ang kalisang sa usa ra ka adlaw sa 1916 panahon sa unang bugno sa Somme—21,000 ang namatay ug 36,000 ang nasamdan sa Britanikong kasundalohan lamang! “Ang mga lalaki nga nahiuli gikan sa Somme talagsa rang mohisgot sa makalilisang nilang mga kasinatian. Misugod ang banhod tungod sa kalisang . . . Usa ka lalaki gihasol sa iyang tibuok nga kinabuhi sa hunahuna nga wala siya makatabang sa laing nasamdang kauban nga nagpakitabang niya samtang mikamang siya balik agi sa dapit nga dili okupado sa kasundalohan.”—The Sunday Times Magazine, Oktubre 30, 1988.

“Ikaw mahadlok nga sakiton nimo ang imong gimahal,” matud ni Norman J——, nga mipatin-aw sa sangpotanan sa iyang bug-os nga pagbansay sa pakiggubat ug sa kombate. “Kon kalit kang mahigmata, ang kinaiyanhong reaksiyon mao ang pag-atake.” Ang mga lalaki nga may tagdugayng makalilisang nga kasinatian dili na mobati. “Lisod ang pagpakitag emosyon,” siya mipadayon. “Nakakita usab akog mga lalaki nga grabeng gihasol sa tensiyon. Nakakita akog mga lalaki nga namuak ug mga baso sa serbesa ug nagkagat sa baso.”

Ang mga reaksiyon ni Norman maoy kasagaran. “Usa sa pito ka beterano sa Vietnam nagaantos sa tapos-daotang-kasinatian nga kalibog,” matud sa usa ka taho. Ang lain nagdala sa pangunang-ulohan: “Alang sa daghan, ang gubat nagapadayon pa.” Kini mipadayon: “Abot ug 1 milyong beterano sa Vietnam kinahanglan pang mahikalimot sa usa ka gubat nga nagalisang gihapon kanila kada adlaw . . . Ang pipila naghikog ug nagdagmal sa ilang mga pamilya. Ang uban nagaantos sa kalit nga pagbalik sa panumdoman sa mga kaagi, sa mga pagdaman ug sa kawalay-pagkabana . . . Giantos nila ang samad sa kaisipan nga lalom ug malungtaron.”

Usahay kini mosangpot sa kriminal nga kagawian. Unsa ka dakong bili ang ikabutang sa mga tawo sa kinabuhi ug sa tag-as nga mga prinsipyo sa moral sa dihang, sumala sa pagpahayag niini ni Gerald Priestland, “ang usa ka buhat sa pagpatay nga tungod niana ako mahukman nga sad-an sa pagbuno sa usa ka hugpong sa mga sirkumstansiya, makapadaog nako sa usa ka medalya sa lain.” (Priestland—Right and Wrong) “Kami sinuholang mga mamumuno didto,” matud sa usa ka beterano sa Vietnam. “Unya sa sunod adlaw kami angay mopauli ngadto sa planta sa Ford [awto] ug hikalimtan ang tanan. Oo, mao gayod kana.”—Newsweek, Hulyo 4, 1988.

Ang mga Sibilyan

Ang duha ka gubat sa kalibotan, matud sa Frankfurter Allgemeine Zeitung, “may epekto sa kaisipan sa usa ka tibuok nga kaliwatan . . . Kay nakalabang sa maong mga hitabo, ang mga tawo nabinlan sa mga ulat, nga kini gipasa ngadto sa mga apo ug mga apo-sa-tuhod . . . Kap-atan ka tuig sa ulahi ang mga simtoma sa nalangan nga mga kadaot nagakadayag.” Gibati ang maong mga kadaot sa tibuok nga kalibotan.

Si Mary C——, pananglitan, nagpuyo sa Inglaterra duol sa usa ka puntiriya sa Alemang mga misyon sa pagbomba panahon sa Gubat sa Kalibotan II. “Ang pagtago sa akong mga emosyon aron ang akong mga anak dili mahadlok misangpot sa kusog ko nga pagtabako,” matud niya, “ug ako misangko nga may sakit sa nerbiyos nga misangpot sa kahadlok sa pig-ot nga dapit.”

Sa pikas nga bahin sa mga linya sa panggubatan mao si Cilly P——, sa Alemanya. “Ingong mga kagiw,” matud niya, “nakat-onan namo ang kahulogan sa kagutmanan.” Nakat-onan usab niya ang kahulogan sa kasub-anan. “Sa dihang may sultisulti bahin sa mga namatay o nangawala,” siya mipadayon, “naghunahuna kami sa among mga lalaki. Si Anni, ang igsoong babaye sa akong pamanhonon, nakabalita sa pagkamatay sa iyang bana sa gubat sa dayon na niyang panganak sa ilang kaluha. Ang gubat naghikaw sa daghang pamilya sa ilang mga lalaki, sa ilang mga balay, ug sa ilang mga kabtangan.”

Si Anna V——, nga taga-Italya maoy lain nga gisakitan sa gubat. “Ako nayugot sa kalisang sa gubat ug sa mga giantos sa akong pamilya,” matud niya. “Usa ka tuig sa pagkatapos sa Gubat sa Kalibotan II, namatay ang akong inahan, nga wala gayod makakita nga ang iyang anak lalaki mibalik gikan sa usa ka kampo sa mga priso sa gubat sa Australia. Namatay ang akong igsoong babaye tungod sa kakulang sa sustansiya ug kakulang sa medikal nga pag-atiman. Nawad-an akog pagtuo sa Diyos tungod kay gitugotan niya ang pag-antos ug mga kapintasan.”

Ang kakurat sa maong pagkawala sa lugar, panagbulag, ug pagbangotan lisod nga maantos. Ang kapildihan maylabot sa tawo kasagaran nga dako kaayo. Usa ka batan-ong babaye, kinsa nabiyuda panahon sa Gubat sa Falklands tali sa Britanya ug Argentina niadtong 1982, nagpahayag sa pagbati sa minilyong nagbangotan ug nabiyuda sa miingon siya: “Alang kanako kadto dili takos niana, kay nawad-an sa akong bana tungod sa gamayng yuta sa tunga sa ambut diin . . . Ang pagsagubang sa emosyonal nga kakurat mao ang dakong suliran.”—Sunday Telegraph, Oktubre 3, 1982.

Hunahunaa, usab, ang pisikal ug emosyonal nga mga samad nga gipahinabo sa mga nakalabang sa nukleyar nga gubat. Ang usa ka taho nga gisulat sa 1945, Shadows of Hiroshima, nagahatag ug makapakurat nga pahinumdom sa makalilisang nga sangpotanan sa pagbomba sa Hiroshima:

“Sa Hiroshima, katloan ka adlaw tapos lumpaga sa unang bomba atomika ang siyudad ug uyoga ang kalibotan, ang mga tawo nagakamatay pa, sa katingad-an ug makalilisang nga paagi—mga tawo nga wala madaot sa katalagman tungod sa butang nga wala hisayri nga mabatbat ko lang nga atomikong hampak. Ang Hiroshima dili na mopatim-awng usa ka siyudad nga nabombahan. Kini nahisamag ang usa ka higanteng ligid miagi niini ug midugmok niini nga kini wala na maglungtad.” Kapin sa 40 ka tuig sa ulahi, ang mga tawo nagaantos pa ug nagakamatay tungod sa maong pagbuto.

Ang mga Bata

Ang pipila sa labing makaluoyng mga biktima sa mga sona sa gubat sa kalibotan mao ang mga bata, nga daghan kanila gipasulod sa mga kasundalohan sa mga dapit sama sa Etiopia, Lebanon, Nicaragua, ug Kampuchea.

“Ang butang tin-aw, gikan sa Iran, sa dihang ang mga batang lalaki gisugo sa pagtabok sa mga natad nga may mga mina nga ang mga batang lalaki mas daling monunot, barato ug mamandoan hangtod sa mga punto sa emosyonal nga kasibot sa tagdugayng mga yugto sa paagi nga dili mahimo sa hamtong nga mga sundalo,” matud sa The Times sa London. Sa pagkomento bahin sa makapabangis nga epekto niini diha sa maong mga bata, ang tsirman sa usa ka organisasyon sa tawhanong mga katungod nangutana, “Sa unsang paagi sila makatubo ingong but-an ug timbang nga mga hamtong?”

Ang maong pangutana gisubli sa librong Children of War ni Roger Rosenblatt. Giinterbiyo niya ang mga bata nga nagtubo sa mga dapit nga wala silay nakat-onan gawas ang gubat. Daghan ang nagpakitag talagsaong pagkamangayaon atubangan sa ilang makalilisang nga mga kasinatian. Apan ang uban, sama sa “daghang kaayong mga bata sa sakayan, ilabina kadtong kansang mga ginikanan nabilin sa Viet Nam, daw nalibog ug nabalisa kaayo.”

Sa unsang paagi ang nakalabang nga mga biktima sa gubat—mga lalaki, mga babaye, ug kabataan—makasagubang sa mga sulirang gipatungha niini sa ilang mga kinabuhi? Sa unsang paagi makatabang ang ubang mga membro sa pamilya? Ug may kataposan ba kaha ang maong mga trahedya?

[Blurb sa panid 6]

‘Kami sinuholang mga mamumuno didto. Dayon sa sunod adlaw kami angay mopauli ug hikalimtan ang tanan!’