Aseite sa Pag-alagad—Kanimo Tingali!
BUWENO, didto ako, nagpahayahay, usa ka tulo sa aseite, nga wala magpakabana sa uban. Malinawon akong natulog uban sa milyon-milyon pa sa akong silingang mga tulo sa dili-maihap nga katuigan. Dayon, sa kalit, kami napukaw sa dili-yutan-on nga piliik sa puthawng iglulungag nga nabag-id sa bungbong sa among puy-anan. Kining tigsulong sa pribasiya nga gikan sa laing kalibotan maoy mga lansang sa barina diay, ug kalit nga gibag-o niini ang among paagi sa kinabuhi.
Sa unsang paagi ako, nga usa ka walay-bili nga tulo sa aseite, nahimong inila? Ang akong sugilanon maoy balik pa sa sayong katuigan sa 1960. Niadtong panahona, ang pagpangitag aseite gihimo sa North Slope sa Alaska. Sa katuigang miagi, nakagasto ang mga kompaniya sa aseite ug milyon-milyong dolyares sa pagpangita sa ilang maikyason nga target—usa ka komersiyal nga natad sa aseite. Sa kataposan, ang ilang mga paningkamot nabaslan. Niadtong 1968 ang dakong natad sa aseite sa Prudhoe Bay nadiskobrehan.
Ang akong dugay nang pinuy-anan gisulong. Mahanduraw ba nimo ang gibati kong kalisang sa gipugos ako sa pagpagawas sa akong mainit, haruhay nga pinuy-anan ug gipasaka pinaagi sa usa ka langyaw puthaw nga tubo ngadto sa usa ka kalibotan nga wala nako hiilhi?
Dili Usa ka Lanaw ang Akong Pinuy-anan
Tingali makagugol ako ug usa ka minuto sa pagbatbat kanimo sa pinuy-anan nga akong pagabiyaan na karon. Una sa tanan, kini nahimutang sa 2,600 ka metro sa ubos sa lebel sa dagat. Pagkapribado kaayo! Lain pa, ang temperatura maoy mga 90 grado Centigrade—igong kaharuhay alang sa among molekular nga pagkatukod. Gibatbat sa kadaghanan ang akong pinuy-anan nga usa ka lanaw. Kini sayop nga nagpasabot nga ako nagpuyo sa dakong langob nga puno sa aseite. Dili kini tinuod. Ang akong pinuy-anan gitawag nga usa ka lanaw sa aseite, apan kini sa aktuwal maoy luna sa balas ug bato nga puno sa aseite ug gas. Kon kini lisod sabton, handurawa ang usa ka sudlanan nga puno sa balas. Ikaw makadugang gihapon ug tubig diha niana—hangtod sa 25 porsiento sa sulod sa sudlanan—nga dili moawas.
Apan pabalika ako ug asoy sa panahon nga gikuha ako ngadto sa bag-ong kinabuhi. Makasaka dayon ako sa tubo tungod sa kusog nga presyor diha sa tangke sa aseite. Kini sa sinugdan gisukod nga kapin sa 280 ka kilogramos matag kuwadrado sentimetros ug busa nagduso kanako paibabaw nga kusog kaayo.
Kadto mao ang sinugdanan sa usa ka bag-ong kinabuhi alang kanako. Ang uban miingon nga mahimo akong popular nga sugnod. Ang uban nagtuo nga mapuslanon ako sa daghan kaayong mga paagi—alang sa panimalay ug sa industriya. Asa man ako mosangpot? Nahingawa ako. Labing menos wala ako mag-inusara. Daghan pang mga atabay ang gilungagan aron makuha ang daghan pa nakong kaubang mga tulo gikan sa lugar sa aseite sa Prudhoe Bay.
Karon, dako kaayo kini ug gasto ug delikado nga trabaho. Makadaghan, ang mga gamit sa paglungag makaabot sa dapit nga kusog kaayo ang presyor, ug kon dili nimo kami kontrolahon, kami mobuto ug mopahinabog dakong pagbuto ug mohatag dakong kadaot sa yuta ug sa ihalas nga mga mananap. Apan dili ako ang sad-an niini. Misangpot ako nga nagapanaw diha sa tubo ngadto sa Valdez, paingon sa akong destinasyon sa pag-alagad kanimo.
Lain pa, ang tubo nga nagahatod kanako didto maoy sa ibabaw sa yuta aron dili matunaw ang yelo sa ilalom sa yuta. Diha sa North Slope ang gibag-on sa yelo sa ilalom sa yuta may aberids nga 600 ka metro. Kini maoy 30 porsiento nga tubig nga mibagtok sa katugnaw, busa kon moagos ang mainit nga aseite sa ilalom, ang yelo sa ilalom sa yuta matunaw, ug ang among tubo mobawog ug masiak. Imo bang mahanduraw ang kadaot? Pagkadakong katalagman ang mahatag sa libolibo ka galon ka mayabong krudo diha sa delikado nga yuta!
Gikan sa Valdez mopanaw ako pinaagig supertanker ngadto sa usa ka planta sa pagpalunsay sa asiete sa halayo. Didto magsugod ako ug bag-ong kinabuhi. Ang gas ug tubig lainon nga moadto sa laing destinasyon. Miingon ka ba ug ‘gas’? ‘Abi nako ug naghisgot kita bahin sa aseite.’ Buweno, ang kadaghanan sa mga tawo wala mahibalo nga sa akong gipuy-an, ang gas kanunay anaa sa duol. Sa pagkamatuod, halos pulos gas ako. Ngani, kon pasagdan nila akong makagawas sa dihang makaabot ako sa ibabaw sa yuta, modako ako ug kapin sa usa ka gatos ka pilo—pagkakusog nga daguhob ang akong mahimo!
Bisan pa, diha sa planta sa pagpalunsay sa aseite giiskedyol ako nga usbon. Bungkagon ako ingong mga tipik, o mga bahin, usa ka proseso nga gitawag fractional distillation. Initon ang krudo sa alisngaw ug tugotang mosaka diha sa usa ka dakong torre. Kini ang mopahinabo sa nagkalainlaing mga bahin nga manibug-ok sa usa ka sukod ug kuhaon pinaagi sa mga balbula. Tingali nahibalo ka nga halos ang katunga kanako mahimong gasolina, ug sa dihang mahitabo kana, moalagad ako nimo sa dihang ikaw moadto sa usa ka gasolinahan ug moingon, “Pun-a ang tangke.”
Apan modangat ako diha sa uban pang mga butang. Kami nga mga tulo dili daghang tan-awon sa sinugdan, apan tan-awa ang palibot sa imong lawak. Kanang maong lingkoranan tingali hinimo gikan sa mga plastik, vinyl, sintitikong goma. Kanang matahom nga lamesa sa kosena nga gisapawan ug nipis nga tablang sinilakan. Ang sapaw sa imong salog tingali maoy resulta sa kagamitang hilaw nga gikan sa kemikal nga planta nga nabuhi sa mga produkto sa aseite—hilabihan ka daghang paagi sa pag-alagad kanimo!
Dili Na ‘Sa Pag-alagad Kanimo’
Alang kanako, walay usa niana ang mahimo. Misugod ako sa pagbiyahe gikan sa Valdez paingon sa planta sa pagpalunsay sa aseite sakay sa supertanker nga gitawag Exxon Valdez. Sa milapas ang tungang-gabii may nabagnod nga puthaw diha sa bato—mas makalilisang pa kay sa dihang gisulong sa puthawng iglulungag ang akong pinuy-anan sa North Slope! Wala magdugay ang tangke nga nagkarga kanako nabuslot diha sa Bligh Reef sa Prince William Sound. Mibugwak ako niadtong mga tubiga, uban sa 42,000,000 ka litro sa akong mga kaubang biyahedor. Ako nahimong bahin sa makalilisang nga polusyon, bahin sa labing dakong pag-agas sa aseite nga nahitabo sukad sa Amihanang Amerika!
Busa dili ako makatabang sa pagpuno sa imong tangke diha sa gasolinahan. Dili ako mahimong mga platong plastik diha sa imong lamesa, o bahin sa imong telebisyon, o sa imong paboritong kosmetikong krema, o sa sapot nga imong isul-ob, o sa pahumot nga imong gamiton alang nianang madanihong alimyon. Dili na ako makapresentar sa akong kaugalingon sa pag-alagad kanimo, sama sa akong gitinguhang buhaton. Tingali dili usa karon!
Hinunoa, misangpot ako nga naghugaw sa Prince William Sound ug sa Gulf of Alaska. Nakabahin ako sa pagdaot sa matahom gatos-gatos ka kilometrong baybayon. Ako nakabahin sa kamatayon sa libolibong mga langgam ug mga hayop. Gidaot ko ang pangabuhi sa daghang mangingisda. Mas maayo pa unta nga nagpabilin ako nga usa ka tulo sa aseite didto sa North Slope sa Prudhoe Bay, nagapahayahay ug wala manghilabot sa uban diha sa haruhay nga kainit sa akong pinuy-anan nga 2,600 ka metro sa ubos sa lebel sa dagat.