Ang Bag-ong Welsh nga Bibliya—Usa ka Kauswagan?
Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Britanya
“Ang intensiyon mao, dili nga ang Y Beibl Cymraeg Newydd [The New Welsh Bible] magapuli sa William Morgan Bible [ibabaw], kondili nga kini magabaton sa iyang dapit tapad sa klasikal nga mag-uuna niini,” matud sa Bible Society. Kinsa ba si William Morgan, ug unsay ikaingon bahin sa pinulongang Welsh ug sa maong mga hubad sa Bibliya?
ANG Wales, usa ka nindot nga bukirong yuta nga may mga 21,000 kilometro kuwadrado nga misudlot pakasadpan gikan sa utlanan sa Inglaterra, dunay duha ka opisyal nga pinulongan, ang Welsh ug Ingles. Ang Welsh, nga mas karaan kay sa Ingles, maoy usa ka karaang pinulongan nga naggikan sa Celtic nga sanga sa Indo-Uropanhong pamilya sa mga pinulongan. Karong adlawa, ang nasod may populasyon nga walay tulo ka milyong tawo, apan 1 sa 4 nagasultig Welsh. Hinuon, sukad lamang sa ika-16 ng siglo nga sila nakabatog Bibliya diha sa Welsh.
Ang Basahon nga Nagluwas sa Usa ka Pinulongan
Ang Welsh nga hubad sa Kristohanong Gregong Kasulatan nakompleto sa pagka 1567. Kadto sa panguna maoy trabaho sa duha ka eskolar, si William Salesbury ug si Richard Davies, uban sa hubad ni Thomas Huet sa basahong Pinadayag. Si William Morgan, usa ka Hebreohanon, Grego, ug Latin nga eskolar, sa ulahi nagrebisar sa ilang mga hubad, nga nagdugang sa iyang hubad sa Hebreohanong Kasulatan. Ang kompletong Bibliya sa kataposan naimprenta sa 1588, ug pinaagi niana, ang tumong ‘nga ang matag usa ka Welshman makakabo sa kamatuoran gikan sa tuboran diha sa iyang kaugalingong pinulongan’ natuman.—Wales—A History, ni Wynford Vaughan Thomas.
Human sa pagpatik sa Iningles nga King James Version sa 1611, gihimo sa manununod ni Morgan si Richard Parry ang mga rebisyon, kansang edisyon gigamit hangtod karon. Apan sumala sa pagpahayag niini sa The Bible in Wales: “Ang Bibliya ni Parry naghikaw sa Welsh nga katawhan sa pipila sa mga bentaha sa batid nga buhat ni Morgan.”
Ang hubad ni William Morgan maoy talagsaong kahimoan. Siya usab hanas sa prosa. Apan siya walay gisunod nga sulundan, kay wala man, gawas sa balak, ang nahisulat diha sa Welsh hangtod niadto. Ang iyang madasigon, hamiling estilo ug kahapsay sa prase naghatag sa sukdanan, sa prosa ug sa panulti, alang sa Welsh nga katawhan nga nakalahutay sa 400 ka tuig. Apan labaw pa ang nahimo niana. “Kon ugaling may basahon nga nagluwas sa usa ka pinulongan,” matud sa historyano sa Welsh nga si Wynford Vaughan-Thomas, “kanang basahona mao ang Bibliya diha sa Welsh.”
Butang Bililhon nga Wala Maluwas
Sa pagsaulog sa ika-400 nga anibersaryo sa Welsh Bible, ang usa ka bag-ong hubad mipatim-aw sa 1988, nga mao ang tayuktok sa 25 ka tuig nga trabaho. Unsa ba ang pipila sa mga hiyas niini, ug unsay kahimtang niini kon itandi sa William Morgan’s Bible?
Ang Welsh, sama sa ubang pinulongan, nausab ug nahamtong latas sa kasiglohan. Busa, pagadahomon nga ang Y Beibl Cymraeg Newydd igasulat sa “idiomatikong Welsh, nga hisabtan sa mga magbabasa hinapos sa ika-20ng siglo.” Ang paglaom nga “kining bag-ong modernong hubad maghatag ug bag-ong pagsabot sa Pulong sa Diyos ug motultol sa katawhan sa Wales ngadto sa bag-ong kaamgohan sa mensahe niini” maoy hamili. Ugaling, unsay ikasulti bahin sa pangangkon nga “ang pangunang tumong sa mga maghuhubad mao ang pakigkomunikar, nga tukma ug matinumanon kutob sa mahimo, sa kahulogan sa orihinal nga mga teksto”? Unsa ka katuohan ang maong pangangkon?
Sa Hebreohanong Kasulatan, ang ngalan sa Diyos makita sa dagway sa Tetragrammaton, יהוה, nga sa Welsh gihubad nga Jehofa, o Jehofah. Sa gisukna kon unsang polisa ang sundon sa Y Beibl Cymraeg Newydd sa paghubad sa maong Tetragrammaton, ang komiteng naghubad mitubag: “Mahitungod sa Jehofah, kini artipisyal nga ngalan! . . . Kini [Jehofah] tingali hamiling pamation, apan kini walay katumbas diha sa orihinal nga pinulongan sa Bibliya . . . Ang pulong [Tetragrammaton] tingali diha sa Bibliya kapin sa pito ka libo ka beses, apan ang mga Hudiyo naglitok sa (ang) GINOO matag panahon.” Busa, kay lagmit gigiyahan sa Hudiyong tradisyon, gipalabi nila nga dili hubaron ang personal nga ngalan sa Diyos apan pulihan hinuon sa ARGLWYDD (GINOO). Bisan pag ang mga maghuhubad nagasupak sa paggamit sa Jehofah, diha sa ilang “Pasiuna sa Daang Testamento,” ilang giila nga adunay laing “tradisyonal nga paagi sa paghubad sa balaang ngalan . . . ang Yahweh.” Nan, nganong wala man nila hinuon gamita kana?
Ang The New English Bible diha sa usa ka potnot sa Exodo 3:15 nagaingon: “Ang Hebreohanong mga konsonante maoy YHWH, nga lagmit gilitok nga Yahweh, apan sa tradisyonal mabasang Jehovah.” Sa modernong New Jerusalem Bible, ang Tetragrammaton gihubad nga “Yahweh” tungod kay sumala sa ginaangkon sa Pasiuna sa Editor niini: “Ang pag-ingong ‘Ang Ginoo maoy Diyos’ tinong tautology [paghingapin], maingon nga ang ‘Si Yahweh maoy Diyos’ dili.” Bisan pa niana, ang Y Beibl Cymraeg Newydd nagahimo mismo niini sa dihang kini nagahubad, pananglitan, sa bersikulo 3 sa Salmo 100 ingong “Gwybyddwch mai’r ARGLWYDD sydd Dduw [“Hibaloi nga ang GINOO maoy Diyos”].”
Bisan pag ang komiteng naghubad sa Y Beibl Cymraeg Newydd nagpahayag sa ilang polisa nga “ang Balaang Ngalan sa Daang Testamento . . . mopatim-aw nga GINOO,” sila katingad-ang nagasumpaki. Sa Exodo 17:15, ang ilang teksto mabasa “Jehofa-Nissi” (“Si Jehova Mao ang Akong Ilhanan [Tukon],” ug sa Barnwyr (Maghuhukom) 6:24, “Jehofa-shalom” (“Si Jehova Maoy Kalinaw”). Apan, alang sa susamang mga ekspresyon nga nagagamit sa balaang ngalan, sama sa “Jehovah-jireh” (“Si Jehova Magtino [Niini]; Si Jehova Magatagana”) sa Genesis 22:14, ang “ARGLWYDD” ang makita, nga walay katin-awan.
Kasukwahi sa maong mga panagkasumpaki diha sa Y Beibl Cymraeg Newydd, giila sa Hebreohanong eskolar nga si William Morgan nga ang Tetragrammaton nagapasabot sa personalidad. Gigamit niya ang ngalang Jehofa, pananglitan, sa Exodo 6:2, 3 ug Salmo 83:18. Makaiikag, usab, mao ang iyang paggamit sa pinamubong porma sa balaang ngalan, ang Jah, diha sa iyang hubad “Halelu-Jah” (“Dayega si Jah, kamong katawhan”) diha sa Kristohanon Gregong Kasulatan sa Gweledigaeth Ioan (Pinadayag) 19:1, 3, 4, ug 6.
Ang Welsh Nagadayeg Kang Jehova
Sa panahon sa iyang pagkamatay sa 1604, si William Morgan utangan pa sa pag-imprenta sa iyang bag-ong hubad sa Bibliya, apan ang iyang tumong nakab-ot. Salamat ug dako sa iyang kahanas ug mahigugmaong mga paghago, ang Bibliya nahimong dakong kabilin alang sa relihiyosong Welsh nga katawhan.
Karong adlawa, ang maayong balita sa Gingharian ni Jehova nga Diyos ginamantala sa Wales sa mga 6,500 ka Saksi ni Jehova, nga naglangkob sa kapin sa 80 ka kongregasyon didto. Alang sa mga tawong maglisod sa Iningles nga pinulongan, ang pila ka tabang sa pagtuon nga gipatik sa Watch Tower Society mabatonan usab sa Welsh. Busa uban sa tabang sa bisan unsang hubad sa Bibliya nga naa, ang ngalan ug katuyoan ni Jehova gimantala ug gipabilhan sa tibuok Prinsipalidad sa Wales pinaagi sa iyang maunongong mga Saksi.—Isaias 43:10-12.