Ang Iglesya Katolika sa Espanya—Ang Pag-abusar sa Gahom

“Kon mas dako ang gahom, mas kuyaw ang pag-abusar.”​—Edmund Burke.

ANG tawong nakabatog labing dakong gahom sa ika-16ng siglong Uropa mao si Felipe II, ang hari sa Katolikong Espanya. Ang iyang luag kaayong imperyo, “nga niana ang adlaw dili gayod mosalop,” naggikan sa Mexico abot sa Pilipinas, gikan sa Netherlands abot sa Cape of Good Hope.

Apan ang iyang mga tingusbawan maoy relihiyoso inay politikanhon​—ang pagpanalipod sa Katolisismo sa Uropa ug pagsabwag sa pagtuo sa tibuok niyang imperyo. Kay gipadako sa mga pari, siya kombinsidong ang Iglesya Katolika mao ang kinalawbang bulwarte sa iyang gingharian ug sa sibilisasyon mismo. Labaw sa tanan, siya usa ka anak sa iglesya.

Sa pagpausbaw sa kawsa sa Katolisismo, gihatag niya ang iyang pagbendisyon sa mapintasong mga paagi sa Inkwisisyon; nakigbugno siya batok sa mga Protestante sa Netherlands ug batok sa Turkong “mga walay-bunyag” sa Mediteranyo; nagpanuko niyang giminyoan si Mary Tudor, usa ka masakitong Ingles nga rayna, sa dimabungahong paningkamot nga iyang matagan-ag usa ka Katolikong manununod; sa ulahi iyang gipadala ang “di-mapukan” apan naalaot nga Armada aron agawon ang Inglaterra gikan sa Protestanteng toril; ug sa iyang pagkamatay iyang gibiyaan ang iyang nasod nga nahapay​—bisan pa sa pagsulod sa daghan kaayong bulawan gikan sa mga koloniya.

Ang Inkwisisyon​—Tulo ka Siglong Pagpiot

Sunod sa hari, ang labing gamhanang tawo sa Espanya mao ang inkwisitor heneral. Ang iyang katungdanan mao ang paghupot sa Katsilang Katolisismo nga dili mahugawan ug ortodokso. Ang dili-ortodokso nagtago sa ilang mga opinyon sa ilang kaugalingon o kaha gidistiyero, basta dili sila makaplagan nga una sa mga ahente sa Inkwisisyon. Ang tanan, gawas lang sa hari, nailalom sa gahom sa Inkwisisyon ug pag-abusar niana​—bisan gani ang herarkiya Katolika wala mahigawas sa katahap.

Ang arsobispo sa Toledo giprisog pito ka tuig pinasukad sa labing huyang nga ebidensiya, bisan pa sa gibalikbalik nga mga protesta sa papa. Walay mausa sa Espanya ang nangahas sa pagpahayag sa pagdepensa kaniya. Giergo nga ‘labing maayo nga ang usa ka tawong walay sala mahukman nga sad-an kay sa maulawan ang Inkwisisyon.’

Ang Inkwisisyon miuban sa konkistadores ngadto sa Katsilang mga koloniya sa mga Amerika. Niadtong 1539, pila ra ka tuig tapos sa pagbihag sa Mexico, ang Aztec nga hepe si Ometochtzin giakusar sa pagsimbag diyosdiyos, pinasukad sa ebidensiya sa iyang diyes-anyos nga anak lalaki mismo. Bisan pa sa iyang pangatarongan sa kagawasan sa konsensiya, siya gihukman sa kamatayon. Sa mga koloniya, sama sa Espanya, ang Bibliya sa pinulongan sa dapit gidili. Si Jerónimo López misulat sa 1541: “Labing peligrosong sayop ang pagtudlog siyensiya ngadto sa mga Indian ug labi pa gayod ang pagbutang sa Bibliya . . . nganha sa ilang mga kamot. . . . Daghang tawo sa atong Espanya ang nangamatay nianang paagiha.”

Sulod sa tulo ka siglo ang Inkwisisyon nagpadayon sa iyang hugot nga pagbantay sa Espanya ug sa imperyo niini hangtod nga kini nahutdag kuwarta ug mga biktima. Ug kon walay mga biktima, nga giobligar sa pagbayad sa bug-at nga mga multa, ang tibuok nga makinarya wala na moandar.a

Hangin sa Kausaban

Sa pagkamatay sa Inkwisisyon, nakita sa ika-19ng Espanya ang pag-usbaw sa liberalismo ug inanayng pag-us-os sa Katolikong gahom. Ang mga yuta sa iglesya​—nga hangtod niadtong panahona naglangkob sa un-tersiya sa tanang natikad nga yuta​—giilog sa sunodsunod nga mga gobyerno. Sa katuigang 1930, ang sosyalistang primer ministro si Azaña mipahayag: “Ang Espanya dili na Katoliko,” ug ang iyang gobyerno milihok nga nahiuyon niana.

Ang simbahan bug-os nga gibulag gikan sa Estado, ug gibakwi ang mga tabang ngadto sa klero. Ang edukasyon gihimong dili relihiyoso, ug gipailaila gani ang sibil nga kasal ug diborsiyo. Si Kardinal Segura nasubo nianang ‘kusog nga hapak’ ug nahadlok alang sa kalungtaran sa nasod. Mipatim-awng ang Katolisismo destinado sa dili-kalikayang pag-us-os sa dihang, niadtong 1936, ang militaryong pag-alsa miuyog sa nasod.

Guerra Sibil​—Usa ka Mapintasong Krusada

Ang mga heneral sa kasundalohan nga nanguna sa pag-alsa gitukmod sa politikanhong mga hinungdan, apan sa wala madugay ang panagbangi nagbatog relihiyosong mga kahulogan. Sa pila ra ka semana sa pag-alsa, ang simbahan, kansang gahom nadaot na sa bag-ong lehislasyon, sa kalit nahimong tumong sa kanat ug mapintasong atake.b Libolibong pari ug mga monghe ang gipatay sa panatikong mga magsusupak sa militaryong pag-alsa, kinsa nagtumbas sa Katsilang iglesya sa usa ka diktador nga pagmando. Gitulisan ug gisunog ang mga simbahan ug mga monasteryo. Sa pila ka bahin sa Espanya, ang pagsul-ob lang sa sutana sa pari igo na sa pagpirma sa hukom nga kamatayon sa usa ka tawo. Nahisama kadtog ang mangtas nga hayop nga Inkwisisyon nahibalik gikan sa lubnganan aron tukbon ang kaugalingon niining mga ginikanan.

Kay nag-atubang sa maong hulga, ang Katsilang iglesya sa makausa pa midangop na usab sa sekular nga mga gahom​—niining kahimtanga sa militaryo​—sa paglaban sa kawsa niini ug pagpasig-uli sa nasod ngadto sa naandang Katolisismo. Apan kinahanglang balaanon una ang guerra sibil ingong “balaang gubat,” usa ka “krusada” sa pagdepensa sa Kristiyanidad.

Si Kardinal Gomá, arsobispo sa Toledo ug obispo sa Espanya, misulat: “Ang gubat sa Espanya usa ba ka guerra sibil? Dili. Kini mao ang pakig-away niadtong walay Diyos . . . batok sa matuod nga Espanya, batok sa Katolikong relihiyon.” Gitawag niya si Heneral Franco, ang pangulo sa mga rebelde, ang “instrumento sa mga plano sa Diyos sa yuta.” Ang ubang Katsilang mga obispo mipahayag ug susamang mga pagbati.

Hinuon, ang kamatuoran dili ingon ka yano. Daghan sa Republikanhong kiliran sa away maoy sinsero usab nga mga Katoliko, ilabina sa rehiyong Basque, usa ka kuta sa naandang Katoliko. Busa, tungod sa guerra sibil ang mga Katoliko nakig-away sa mga Katoliko​—ang tanan sa kawsa sa Katsilang Katolisismo, sumala sa kahubitan sa mga obispo sa away.c

Sa dihang ang kasundalohan ni Franco sa kataposan nakaokupar sa mga Probinsiya sa Basque, gipatay nila ang 14 ka pari ug gipriso ang mas daghan pa. Ang Pranses nga pilosopong si Jacques Maritain, sa pagsulat kabahin sa mga kapintasang gihimo batok sa mga Katoliko sa Basque, miingon nga “ang Balaang Gubat nagadumot sa mga magtutuo nga wala mag-alagad niining mas mainiton kay sa mga dili magtutuo.”

Tapos sa tulo ka tuig nga kapintasan ug pag-ulag dugo sa duha ka kiliran, ang guerra sibil natapos, nga nagmadaogon ang kasundalohan ni Franco. Gikan sa 600,000 ngadto 800,000 ka Espanyol ang nangamatay, daghan kanila tungod sa bangis nga mga panimalos sa madaogong kasundalohan.d Nga wala maulaw, si Kardinal Gomá mipatuo diha sa usa ka pastoral nga sulat: “Walay makalimod nga ang gahom nga naghusay sa maong gubat mao ang Diyos mismo, iyang relihiyon, iyang mga lagda, iyang balaod, iyang kalungtaran, ug iyang nagbalikbalik nga impluwensiya diha sa atong kasaysayan.”

Sukad sa pagkatukod sa Inkwisisyon sa ika-15ng siglo hangtod sa Katsilang Guerra Sibil (1936-39), nga may pila ka eksepsiyon, ang Iglesya ug ang Estado may gikahiusahang kawsa. Sa walay duhaduha, ang intereses nilang duha naalagaran sa maong dili-balaanong alyansa. Bisan pa niana, ang lima ka siglong yutan-ong gahom​—ug ang nagaubang mga pag-abusar​—nakadaot nga grabe sa espirituwal nga awtoridad sa iglesya, sumala sa ipakita sa among sunod artikulo.

[Mga footnote]

[Kahon sa panid 8]

Ang Katsilang Guerra Sibil​—Ang mga Kapahayagan sa mga Obispo

Sa wala madugay sa pagsugod sa gubat (1936), si Kardinal Gomá nagbatbat sa away ingong usa ka away tali sa “Espanya ug sa kontra-Espanya, sa relihiyon ug ateyismo, sa Kristohanong sibilisasyon ug paglinuog.”

La Guerra de España, 1936-1939, panid 261.

Ang obispo sa Cartagena miingon: “Bulahan ang mga kanyon, kon ang Ebanghelyo molambo diha sa mga giwang nga mabuksan niini.”

La Guerra de España, 1936-1939, mga panid 264-5.

Sa Hulyo 1, 1937, ang Katsilang mga obispo miluwat ug usa ka tiningob nga sulat nga naglaraw sa baroganang Katoliko bahin sa guerra sibil. Apil sa ubang mga butang, kini nagpahayag sa mosunod:

“Ang iglesya, bisan pa sa madaitong espiritu niini, . . . dili mahimong dili magpakabana sa away. . . . Sa Espanya walay laing paagi aron mabihag na usab ang hustisya, kalinaw, ug mga kaayohan nga makuha gikan kanila kay sa pinaagi sa Kalihokang Nasyonal [Pasistang mga puwersa ni Franco].”

“Nagtuo kami nga ang ngalang Kalihokang Nasyonal haom, nahauna tungod sa espiritu niini, nga nagabanaag sa panghunahuna sa kinabag-an sa Katsilang katawhan, ug kini mao ang bugtong paglaom sa tibuok nga nasod.”

Enciclopedia Espasa-Calpe, suplemento 1936-1939, mga panid 1553-5.

Ang Katolikong mga obispo diha sa ubang nasod nagsuportar dayon sa ilang Katsilang mga kaubanan. Si Kardinal Verdier, arsobispo sa Paris, nagbatbat sa guerra sibil ingong “usa ka away taliwala sa Kristohanong sibilisasyon ug sa . . . sibilisasyon sa ateyismo,” samtang si Kardinal Faulhaber sa Alemanya miawhag sa tanang Aleman sa pag-ampo alang niadtong “nagapanalipod sa sagradong mga katungod sa Diyos, aron Iyang ihatag ang kadaogan ngadto niadtong nagapakig-away [niining] balaang gubat.”

Enciclopedia Espasa-Calpe, suplemento 1936-1939, mga panid 1556-7.

[Hulagway sa panid 7]

Gikan niining monasteryo-palasyong mga tinukod sa San Lorenzo del Escorial, si Felipe II nagmando ibabaw sa iyang imperyo, “nga niana ang adlaw dili gayod mosalop”