Pagkagiyan sa Shabu—May Tambal Ba?
DILI ikalimod nga ang pagkagiyan sa shabu nakaabot na sa makapalipong nga gidaghanon, ug ang suliran nagauswag. Gipalanog sa radyo ug telebisyon ang problema. Gihimo kining ulohan sa mga mantalaan ug mga magasin. Ang mga emergency-room sa ospital ug mga sentro alang sa nakaagi ug mapait nga kasinatian sa emosyon nakaatubang mismo sa kapintasan niini. Ang mga maternity ward puno sa mga bata nga nadaot sa pagkagiyan. Ang mga bodega sa ospital gigamit sa “pagtipig” sa abandonadong mga bata inay tipiganan sa mga butang.
Ang mga institusyong detoxification ug rehabilitasyon nagatambal sa mga bata nga wala pa sa ilang pagkatin-edyer. Ang mga ahensiya sa pagserbisyo sa katawhan nagapangayog pundo aron sa pagpakig-away batok sa nagkaylap nga epidemiya. Adunay moingon nga sila dili makahunong sa ilang pagkagiyan ug ang uban dili gustong mohunong niana. Alang sa naulahi, adunay nagahulat nga kagul-anan, kapakyasan, kabangisan ug malagmit kamatayon. Alang sa nahauna, adunay paglaom.
“Usa ka tuig lamang ang miagi,” mitaho ang The New York Times sa Agosto 24, 1989, “ang shabu kaylap nga giisip nga usa ka bag-ong droga, nga wala gihapon kaayo hisabti apan may linaing kinaiyahan nga makagiyan nga halos imposible nga matambalan.” Karon, hinunoa, ang mga tigdukiduki nakakaplag nga ang pagkagiyan sa shabu, ubos sa maayong mga kahimtang, mahimong matambalan nga malamposon, ang mantalaan nag-ingon. “Ang pagkagiyan sa shabu matambalan,” miingon si Dr. Herbert Kleber, ang deputado ni William J. Bennett, direktor sa polisa sa droga sa U.S. Ang yawi, siya miingon, mao ang paghatag sa mga giyanon ug dapit diha sa pamilya ug sosyal nga mga katukoran nga wala gayod nila mabatoni kaniadto. “Sa pagpahimong takos kay sa pagpahiuli sa maayong kahimtang kanhi,” siya mipasiugda.
Ang mga tigdukiduki nakakaplag nga ang labing epektibong programa sa pagtambal sa pagkagiyan sa shabu cocaine maoy tulo ka ang-ang—detoxification, dugay nga personal nga pagtambag ug pagbansay, ug, labing hinungdanon, ang pagsuportar diha sa hustong palibot. Ang detoxification, o pagpaundang sa giyanon gikan sa droga, dili mao ang pangunang babag. Kasagaran tungod sa mga sirkumstansiya, makahimo niini ang usa ka tawo sa iyang kaugalingon. Ang pagkawalay kuwarta nga ipalit ug droga mahimo, ug sa kasagaran, makaamot nga hinungdan. Ang pagbilanggo diha sa mga prisohan diin walay mga drogang mabatonan maoy lain, o ang pag-estar sa ospital magpugos nga dili makabalik pag-usab sa droga. Ang tinuod nga problema, hinunoa, mao ang paghimo sa giyanon sa dili pagbalik pag-usab sa droga kon kini mahimong mabatonan niya.
Bisag ang ubang mga giyanon malamposong nakalingkawas gikan sa hugot kaayong paghawid sa shabu samtang anaa pa sa linain nga pagkahikay nga mga programa sa pagtambal, ang mga espesyalista sa pagtambal nagpasiugda nga ang kadaghanan sa mga giyanon dili gayod makalahutay niini sa unang mga semana. Pananglitan, si Dr. Charles P. O’Brien, usa ka sikyatrista sa University of Pennsylvania, miingon nga dos-tersiya sa mga giyanon nga nalista diha sa iyang programa sa pagtambal mihunong sa unang bulan. Ang ubang mga programa labi nang dili malamposon.
Ang Dili Maayo nga Palibot
“Kinahanglang atong ipahilayo sila gikan sa ilang mga komunidad,” miingon ang usa ka iladong direktor sa sentro-nga-patambalan. “Kinahanglang ipahilayo nimo ang mga giyanon nianang palibot nga mabatonan ang droga. Kana nga palibot maoy usa ka morge.” Kini, nakaplagan sa mga tigdukiduki, mao ang pangunang hinungdan kon nganong daghang mga giyanon nga gikuhaan sa makagiyan nga substansiya sa ilang lawas mibalik sa droga nga nagpaulipon kanila. Ang hinungdan daw dayag. Dili ba mao man kini nga mga palibot ang naghatod kanila sa mga sentrong patambalan sa sinugdan? Dili ba mabatonan ang shabu diha sa tanang eskina sa dalan, diin ang pagpiit sa isigkaingon, sagad gikan sa ilang kaugalingong pamilya ug sa labing suod nga mga higala, maoy nakatukmod sa ilang unang pagyupyop sa hunsoy sa shabu? Kinsa man lang karon ang makadasig sa ilang pagpabilin diha sa programa sa pagtambal ug malibre gikan sa pagpakigbisog sa droga sa ila mismong mga kinabuhi?
Gipasiugda sa mas malamposong mga programa ang dili maayong palibot ingong usa ka pangunang hinungdan sa pagpadayon sa giyanon sa pag-abuso sa droga. “Ang pasyente gitudloan ug mga paagi aron makapalayo gikan sa droga, apil kon unsaon sa paglikay sa mga timaan nga makapukaw sa kahidlaw alang niana,” Ang The New York Times mitaho. “Ang pagtan-aw sa dalan diin ang tawo unang mipalit sa shabu, ang usa ka linabay nga ampulya diha sa asiras, ang opisina sa dentista o baho sa parmasiya nga pareho sa kemikal nga baho sa shabu,” tanan makapukaw sa kahidlaw sa droga, miingon ang mantalaan. Ang epektibong mga programa usab nagpasiugda sa panginahanglan sa giyanon sa “pagbulag gikan sa tanang pakiglabot sa mga higala ug mga paryente nga nagagamit gihapon ug mga droga.” Hinunoa, sila gitambagan sa pagpangitag bag-ong mga higala uban sa mga tawong kinsa dili mogamit ug mga droga. Maalamong tambag, gayod.
Ikaw Makaingong Dili!
Ang librong Self-Destructive Behavior in Children and Adolescents mihatag niining obserbasyona: “Ang mga batan-on mao ang kasagaran kaayong tanyagan o ‘patilawon’ sa nagkalainlaing mga droga sa usa ka suod nga higala . . . Ang [iyang] tuyo mao tingali ang pagpaambit sa makaukyab o makalipay nga kasinatian.” Ang pagpiit sa isigkaingon dako usab, hinunoa, sa mga batan-on, sama sa mapamatud-an sa edarang mga giyanon; kining maalamong tambag sa Kasulatan dili kay iya lang sa mga batan-on, kondili kini aplikado sa mga tawo sa tanang panuigon, sama sa gipamulong sa magsusulat sa Bibliya: “Siya nga magalakaw uban sa maalamong mga tawo, mahimong maalamon, apan siya nga makig-uban sa mga buangbuang magaantos tungod niana.”—Proverbio 13:20.
Kon ikaw mahupngan sa mga problema nga daw dili-masulbad, ayaw pangitaa ang kaikyasan pinaagi sa mga droga. Kini makadugang lamang sa imong mga problema. Ipakigsulti kining mga butanga sa usa ka ginikanan o ubang kasaligang edaran nga gustong motabang kanimo. Hinumdomi, usab, ang tambag sa Bibliya: “Ayaw kamo kabalaka mahitungod sa bisan unsang butang, hinunoa sa tanang butang ipahibalo ninyo sa Diyos ang inyong mga hangyo ug mga pangamuyo uban ang pagpasalamat; ug ang kalinaw sa Diyos nga molabaw sa tanang pagpanabot magabantay sa inyong mga kasingkasing ug sa inyong mga gahom sa paghunahuna.”—Filipos 4:6, 7.
[Kahon sa panid 9]
Ice, Labaw pa sa Shabu
“Gitawag kini sa Hapones nga shabu, gitawag kini sa mga Koreano nga hiroppon. Alang sa mga giyanong Amerikano nga mao pay pagkadiskobre sa hingaping pagbating kalalim ug grabeng kaluya niini, ang droga sa yano maoy ‘ice,’” matud pa sa magasing Newsweek bahin niining drogaha nga gikan sa Asia. Kini maoy usa ka matang sa methamphetamine, o speed, nga ginahimo diha sa laboratoryo gikan sa mga kemikal nga sayon nga mabatonan. Ang pagkahubog gikan sa shabu molungtad ug mga minutos; ang pagkahubog gikan sa ice molungtad ug mga oras, hangtod sa 24 ka oras. Kini mopahimo sa mga tiggamit nga mapintas. Ang padayon nga paggamit niini mopahinabog kadaot sa utok ug makamatay nga mga sakit sa baga ug bato. Ang Newsweek nag-ingon nga “ang epekto sa ice diha sa mga bata nga bag-ong natawo makakurat.” Ang usa ka tigdukiduki nag-ingon: “Kon nagtuo ka nga grabe ang pagkahimong giyanon sa cocaine, kana wala ra sa kumingking kon itandi niining drogaha.” Mas lisod kining wad-on kay sa pagkagiyan sa cocaine, ug grabe kaayo ang mga taligmata human sa duha ka tuig nga pagtambal.