Uban Kanamo sa Among Paglawig sa Chobe

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA HABAGATANG APRIKA

NANGLINGKOD kami sa barko diha sa Suba sa Chobe sa kinapusoran sa habagatang Aprika. Ang kinapungkayan sa among bakasyon miabot na. Kami namati sa tubig nga naglapya-lapya sa barko samtang nanganaog ang ubang mga pasahero. Diha sa tampi, ang mga tambo naglubaylubay sa hayahay nga hangin. Mapasalamaton kami nga nasalipdan kami sa mga panganod gikan sa mainit nga adlaw sa Aprika.

“Naglaom ako nga moabot ang mga elepante alang sa ilang naandang pag-inom ug tubig sa hapon,” miingon si Jill, ang manedyer sa public relations sa otel nga maoy naghikay niining lulinghayaw nga paglawig. Naglaom usab kami. Ang Suba sa Chobe ilado sa iyang mga elepante. Ang amihanan sa Botswana, nga maoy utlanan sa Suba sa Chobe, gibanabana nga dunay 45,000 ka elepante​—ang labing daghang elepanteng makita sa habagatang Aprika. “Apan,” mipasidaan si Jill, “tungod sa dili pa dugay nga mga ulan, wala kami makakitag mga elepante sa tulo na ka adlaw.”

Hinunoa, ang Suba sa Chobe adunay daghang mga talan-awon. Diha sa usa ka dulang sa barko, nakakita kami ug upat ka isda nga patay. “Kanunay kaming makakita ug fish eagles o mga agila nga isda ang ginakaon nga maghulat nga labayan ug isda ang tubig,” miingon si Rainford, ang among kapitan sa barko sa Botswana. Makakuha kaha kami ug letrato sa usa niining mga langgama sa dihang mosakdop kini sa pagdagit sa pagkaon? Ang among kakulba misamot samtang laing barko sa turista, nga ginganlag The Fish Eagle, miagi. Ang among barko ginganlag Mosi-Oa-Tunya, Aprikanong ngalan alang sa Victoria Falls. Ang Suba sa Chobe mag-abot sa dako nga Zambezi nga mobuhagay ngadto sa iladong busay, mga usa ka oras nga paglawig gikan dinhi.

Motuo ka ug dili, wala magdugay nga nakalarga ang Mosi, nakakita kamig mga elepante diha sa among mga teleskopyo. Apan, alaot, samtang layo pa kami, namalik sila sa kabugangan. “Mga tulo ka semana sa miagi,” nahinumdom si Sandy, ang among giya, “nakakita kamig panon-panong elepante sa ginatos.” Sunod, ang among pagtagad nakuha sa unom ka kudu nga nagtan-aw kanamo gikan sa tampi. Kon duolon sa usa ka de-motor nga sakyanan, kining mga antelope manalagan dayon. “Daw dili kaayo sila mahadlok ug barko diha sa suba,” miingon si Sandy.

Ang mananoy nga pagkurokok sa mga pati nabungkag sa usa ka taliis nga singgit. Unsang langgama kana? “Ang lahi malanog nga siyaggit sa Aprikanong fish eagle maoy naandan nga talan-awon sa Suba sa Chobe,” miingon si Dr. Anthony Hall-Martin diha sa librong Elephants of Africa. Upat niining talagsaong mga langgam nagtan-aw kanamo gikan sa mga kahoy nga naglinya sa suba. Dalidali namong gipasibo ang among mga kamera samtang naglabay si Sandy ug isda sa dagat. Dihang nakakita, milupad ang unang langgam sa iyang gibatogan ug mipatighulog paingon namo. Unya, nakadungog kami ug timpasaw samtang hugot nga gikaw-itan ang isda sa mga kuko sa langgam. Unya, uban sa pagkapakapa sa iyang dakong mga pako, nagpataas kini gikan sa tubig, nagpagawas ug madaogong singgit​—WHOW-kayow-kwow. Kami natugob sa kahibulong sa koordinasyon sa mga mata, sa mga kuko, tingog, ug mga pako nga gimando gikan sa gamayng utok sa agila. Diha sa barko dihay kahilom, gawas sa mga hinagtik sa mga kamera, samtang kining matahom nga pasundayag gihimo sa tulo ka higayon.

Samtang nagdagan ang barko, kami nakakita ug panon sa 26 ka elepante, apil ang mga nati, nga nagduladula sa tubig. Ang pagtan-aw kanila makapahinumdom sa mga pulong ni Bruce Aiken diha sa iyang librong The Lions and Elephants of the Chobe: “Dihang matagbaw na ang kauhaw, gamiton sa gulang nga mga elepante ang ilang trompa nga madulaong pasiritan ug bugnawng tubig ang ilang kaugalingon. Ang uban, ilabina ang dili-pa kaayo gulang ug mga laki, mangahas pa sa lalom-lalom nga dapit sa suba ug maglangoylangoy ug maghagwahagwa, kasagaran ang tumoy lamang sa ilang trompa ang makita ibabaw sa tubig nga nagsilbing mga snorkel. Walay usa, hinunoa, ang labi pang nalingaw kay sa mga nati. Kini maoy sinugdanan sa panahon sa pagdula, ug sila walay hunong nga nag-iktin-iktin ug nagginukdanay sa usag usa . . . Natagbaw ang kauhaw, panahon na kini alang sa sunod ug paboritong kalihokan, ang pagkaligo sa lapok. . . . Dili magdugay, ang tigulang nga mga baka nga tigdaot sa kalipay sa uban kansang pulong mao ang balaod, maoy modesider nga panahon na sa pagpahawa.”

Makasubo, dihang miduol ang among dako duhay-andana nga barko nahiwasa ang “mga baka nga tigdaot sa kalipay sa uban,” ug ilang giabog ang panon apan human na kami nakakuhag mga letrato.

Ang adlaw wala pa matapos, ug ang Suba sa Chobe adunay laing mga sorprisa. Tungod sa abog gikan sa naglibot nga Disyerto sa Kalahari, ang mga pagsalop sa adlaw diha sa suba nindot kaayong tan-awon. Ang gabii maoy panahon usab dihang ang tapolan nga mga hippo mosugod sa pagmata samtang nangandam sila sa pagkawas sa tubig alang sa ilang pagpangaon-kaon sa gabii. Dinhi ang pagkaluwas gikan sa peligro tungod sa gidak-on sa among barko maoy usa ka dakong bentaha. “Makaduol ka sa hipo nga dili mahadlok,” miingon si Rainford.

Usa ka malanog, halawom nga pagbudyong nagsignal sa among pag-abot sa linaw sa hippo nga nahimutang sa daplin sa usa ka isla diha sa suba. Ang usa ug usa, ang dagkong mga ulo sa mga hippo nga nalusbog sa tubig nga migulho sa among kilid. Sa kalit, duha ka hippo naghasmagay uban ang nagbuka dagkong mga baba​—mga baba nga may igong gidak-on nga makapungko ang tawo sa sulod. Unya, gikan sa mabaw nga tubig duol sa isla, laing hippo milakawg diretso paingon namo​—duol kaayo nga ang iyang dakong lawas mipuno sa mga lente sa among kamera. Sa nagkalawom ang tubig, ang iyang ulo milusbog sa tubig, nga nagbilin sa iyang dakong bukokuko nga nanglabaw sa hangin. Unya, pinaagi sa pagpagawas sa hangin sa iyang mga baga, ang higanteng lawas naunlod.

Nahibulong kami sa pagkasayod nga bisan pa nga may gibug-aton hangtod sa upat ka tonilada, ang hippo maliksi kaayo diha sa tubig. “Kini mas kusog pang molangoy kay sa kadaghanang mga isda bisan pa sa iyang dili-angay sa tubig nga lawas ug kasagarang makit-an diha sa tin-awng tubig nga kusog nga naglangoy ubos lamag diyutay sa ibabaw,” matud pa ni Bradley Smith diha sa iyang librong The Life of the Hippopotamus. O kon gusto nila, gamiton sa mga hippo ang ilang kusgang mga tiil sa pagsayaw diha sa salog sa lalom nga suba. Kini sama gayod sa gipamulong sa Maglalalang sa tawo:

“Ania, karon, ang hippopotamus nga akong gibuhat uban kanimo. Ingon siya sa baka nga nagakaon sa balili. Timan-i, karon, ang iyang kusog anaa sa iyang hawak, ug ang iyang kabaskog anaa sa ugat sa iyang tiyan. Kon sulog ang suba, siya dili mangurog. Dili niya balihon ang [Suba] Jordan nga mohasmag sa iyang baba.” (Job 40:15, 16, 23, Reference Bible, potnot) Bisan gilibotan kami niining makahahadlok nga mga pananglitan sa “kusog,” among naamgohan ang mas dako nga panginahanglan sa pagpakitag pagtahod alang sa Usa nga naghimo kanila. “Kinsay arang makadakop kaniya kon siya nagabantay? Kinsay makabitik sa iyang simod?” nangutana si Jehova nga Diyos, nagpahinumdom kanato sa atong tawhanong mga limitasyon.​—Job 40:24.

Nabahin sa pagtan-aw sa matahom nga pagsalop sa adlaw ug sa hippo, nagpanuko kami sa paglarga sa miabot na ang panahon sa paggikan sa among barko. Sa ulahi, gikan sa among pawod ug atop nga payag, nagtan-aw kami uban ang katingala samtang ang panganod nahimong kolor rosas ug bulok sa kahil, diin ang mga kolor matahom nga mianinag diha sa tubig. Kami naghinuktok sa makakulba nga mga butang nga among nakita ug nadungog. “Kon gusto ka gayod nga makaduol sa ihalas nga kahayopan,” gitambagan kami ni Sandy, “maayong inyong gamiton ang gagmay nga bangka nga de-motor.” Mihukom kami sa pagsunod sa iyang tambag ug miabang ug bangka nga de-motor alang sa sunod nga hapon.

Niining higayona kami nakakita na gayod diha sa duol sa ihalas nga kahayopan, gawas sa peligrosong hippo, ug nakahikap pa gani sa mga tangbo ug mga water lily. Nakakita kamig mga tikarol nga dunay patak-patak samtang naglupad sila nga walay lihok ibabaw sa tubig nga nagpangitag gagmayng isda. Ang ubang mabulokong mga langgam naglupadlupad sa among palibot, mga tikarol nga kapeg-kolor ang ulo, putig-dughan nga bee eaters, ug mga gitgit nga may pinong mga badlis. Unya, dunay mas dagkong mga langgam nga nagatagamtam sa dili peligrosong mga isla sa suba​—Egyptian geese o gangsa, jacanas, cormorants, ug mga tikling, sa pagngalan ug pipila. Nakaagi kami ug katunga nga nalunod nga batang nga gibatogan niining mga langgama.

Sa kataposan, nakaabot kami sa lugar nga among nakit-an ug nadunggan ang mga elepante sa miaging adlaw. Ning higayona kami nakakita ug nag-inusarang laki nga wala magbale-bale kanamo ug nagpadayon sa pag-inom ug sa pagkaon. Unya, sa milarga na kami, usa ka inahan uban sa iyang mga nati takulahaw nga mitungha gikan sa kabugangan. Siya nagpanuko sa nakakita kanamo. Naghinamhinam kami nga nagapaabot. Moduol pa kaha siya o dili? Sa mapasalamaton, siya midesider sa pagpangarisgo sa pagpaduol sa iyang mga nati sa among presensiya. Pagkanindot nga talan-awon ang pagbantay sa inahan, mga anak, ug nati nga midagan paingon kanamo!

Si Aiken mihimo niining dugang nga komento diha sa iyang libro bahin sa mga liyon ug sa mga elepante: “Mahanduraw mo ang bationg kauhaw niining dagkong mga hayop sa adlaw adlaw . . . dihang makaabot sila gikan sa mainit nga panaw ngadto sa suba. Naghinamhinam nga nagalakaw ug mas makusog kon mahimo, ang panon manggawas gikan sa kabugangan ug modiretso sa dapit nga imnan, sagad daganon ang kataposang singkuwenta o usa ka gatos ka metros diha sa kusog nga pagdagan dihang makapanimaho silag tubig nga nagahatag ug kinabuhi.” Sa pagkamatuod, nagtan-aw kami sa katingala samtang ang tulo naglinya ug nanginom, nga nati nasalipdan diha sa tunga. Apan nagkahapon na, ug kinahanglang mamauli kami sa dili pa mongitngit.

Gawas sa mga elepante, nakakita kami ug kabaw, buaya, puku, kudu, waterbuck, impala, amo, ug warthog. Dili kami makapugong nga mobati ug lalom nga pagdayeg sa Usa nga naglalang niining makalilisang nga panaglainlain sa ihalas nga kahayopan ug nagpalungtad kanila diha sa matahom nga palibot. Sa ting-init, ang mga langgam ug mga hayop mag-abot sa suba nga daghan kaayo, ug bisan ang liyon, leopardo, ug rhino makita.

Bisag nagpuyo ka nga halayo gikan niining hilan nga bahin sa Aprika, kami naglaom nga pinaagi sa pag-uban kanamo sa among paglawig, ikaw karon nakabaton ug mas maayong ideya bahin sa matahom nga mga talan-awon nga nagahulat sa mga tawo nga molawig sa Chobe.

[Picture Credit Line sa panid 18]

Ang tanan maoy mga kinulit sa kahoy: Animals: 1419 Copyright-Free Illustrations of Mammals, Birds, Fish, Insects, etc. ni Jim Harter