Tawhanong Pagmando Gitimbang
Bahin 1c—Tawhanong Pagmando Gitimbang—Ngano?
Ang “Pagmata!” malipay sa pagpahibalo sa serye sa mga artikulo bahin sa “Tawhanong Pagmando Gitimbang”
WALAY makalimod sa impluwensiya nga nabatonan sa mga kagamhanan—nga maghisgot lamang kitag politika—diha sa kasaysayan sa kalibotan ug sa matag usa kanato. Ang pinulongan nga imong gigamit, ang sukdanan sa pamuyo nga imong gisunod, ang matang sa trabaho nga imong gibuhat, ang sistema sa katilingban nga imong gipahimuslan, nga lagmit bisan ang relihiyon nga imong gituohan, labing menos gidiktar kanimo sa bahin sa kapritso sa politikanhong kausaban.
Sanglit gikinahanglan ang kausaban, kinsa kanato ang dili gustong mopuyo ilalom sa usa ka matang sa kagamhanan nga motagana sa atong mga panginahanglan sa labing maayong paagi nga posible? Apan unsang matang sa kagamhanan ang labing maayo? Ug kita ba makapili kon bahin sa pagmando?
Ang Pagmata! malipay sa pagpahibalo sa serye sa mga artikulo bahin sa “Tawhanong Pagmando Gitimbang.” Kini ipadayon sa umaabot nga mga gula niining magasina. Sa nabiling bahin sa 1990, kini maghisgot sa pasiunang kasaysayan sa mga monarkiya, mga aristokrasiya, mga oligarkiya, ug mga plutokrasya. Kini motugkad sa nagkadaiyang mga demokrasya, uban sa daghang lainlaing matang sa mga republika. Kini magpunting sa pagtagad diha sa mga awtokrasya, mga diktador nga pagmando, ug totalitaryanhong mga kagamhanan sama sa Pasismo ug Nasismo sa panahon sa Gubat sa Kalibotan II. Pagahisgotan usab ang Sosyalismo ug Komunismo.
Ang kamakutihon sa tawhanong pagmando maoy daghan ug komplikado, busa dili ikapahayag ang tanan nga angay masayran bahin sa kagamhanan. Ang mga artikulo wala idesinyo nga mahimong masakopong basahon sa politika. Kini dili moduso o mopausbaw sa kaayohan sa tawhanong mga kagamhanan sa linangkob o sa bisan unsang usa ka linaing matang. Ang bisan unsang mga pagtandi sa lainlaing mga matang dili alang sa katuyoan nga ituboy ang usa nga labaw kay sa lain. Ang Pagmata! mosunod gayod sa kalagdaan niini nga gipadayag sa panid 5, diin atong mabasa: “Kini motugkad sa kahiladman ug mopunting sa tinuod nga kahulogan sa mga hitabo karon, apan kini sa kanunay walay gidapigan sa politika.”
Ang mga artikulong “Tawhanong Pagmando Gitimbang” gidesinyo nga mahimong bahin sa maong palakaw sa pagtugkad “sa kahiladman.” Kini mopunting sa “tinuod nga kahulogan sa mga hitabo karon,” mga hitabo nga nagapailang ang tawhanong pagmando nagaatubang ug krisis.
Ang librong The Columbia History of the World nagbatbat sa krisis niining paagiha: “Ang kahimtang nga niana atong hikaplagan ang kagamhanan, relihiyon, moralidad, sosyal nga pakigbuylog, pinulongan, mga arte, ug kanang kinalabwang pasikaranan sa sibilisadong kinabuhi, ang katilingbanong paglaom, nagatugot nato sa paghulma sa labing menos dili-dumalayong konklusyon mahitungod sa pagkadako sa presenteng yugto. Ang kagamhanan nahauna sa listahan ug nahauna sa kabililhon. . . . [Adunay] pagkayugot sa balaod, sa Estado nga nagapatuman niini, ug sa mga magmamando nga nagtuo pa sa duruha. . . . Ang panglantaw karon lahi kaayo sa iya usa ka siglo nga miagi . . . Sa daghang bahin sa kalibotan ang mga puwersa andam sa usa ra ka pulong sa pagsulong sa balay sa siyudad, pagbungkag sa usa ka publikong husay, pagtulis sa usa ka unibersidad, o pagbomba sa usa ka embahada. . . . Ang kasibot alang sa absolutong kagawasan mananakod. . . . Sa mubo, ang usa ka politikanhon ug sosyal nga mithi, ang usa ka nagatukmod nga gahom sa panahon mao ang Separatismo, bisan unsay gitakoban niini nga laing daang pilosopiya. Kon kini dili pa Pagkadaot, kini tinong Pagkabungkag.”
Ang “Pagkabungkag” motultol ba sa dili madugay sa “Pagkadaot,” ug kon mao, uban ang unsang sangpotanan alang sa kalibotan nga atong gipuy-an? Sa kamatuoran, ang tawhanong pagmando gihukman dili lamang pinaagi sa mga tawo nga nagtimbang sa ilang mga kagamhanan sulod sa linibong katuigan ug balikbalik nakaplagan silang kulang. Karong panahona ang Maglalalang sa uniberso mismo nagaawhag sa usa ka panudya. Ang rekord sa tawhanong pagmando latas sa kasiglohan nagapakamatarong ba nga tugotan kini sa pagpadayon? O ginapakita ba sa pagkagitimbang niini sa timbangan sa balaang paghukom nga kini kinahanglang mahanaw? Ug kon mao, unsay ipuli niini?
Ang serye sa artikulo, “Tawhanong Pagmando Gitimbang,” mopausbaw sa imong kahibalo sa kagamhanan. Ug hupngon ka niini sa paglaom tungod kay ikaw may bug-os nga katarongan nga magmalaomon. Ang labi pang maayong kagamhanan taliabot na. Ug labing maayo sa tanan, ikaw mabuhi sa pagpahimulos niini!
[Mga hulagway sa panid 9]
Sa dihang timbangon ang rekord sa tawhanong pagmando sa timbangan sa balaang hustisya, ang hukom ba unya sa Diyos paborable?
[Credit Line]
Hulagway sa WHO/PAHO ni J. Vizcarra