Kabatan-onan Karong Adlawa—Ang mga Hagit nga Ilang Giatubang

“GIPAKITA sa panukiduki nga ang katuigan sa pagkatin-edyer sa walay duhaduha nahilakip sa labing makalilibog ug lisod kaayong kapanahonan sa kinabuhi.” Kanay gisulat ni Dr. Bettie B. Youngs diha sa iyang librong Helping Your Teenager Deal With Stress. Sa nangaging panahon, ang mga batan-on napuliki sa batan-ong mga kalihokan lamang. Karong adlawa, hinuon, kinahanglang atubangon nila ang kalisdanan sa pagkatin-edyer ug ang lisod-mabuntog nga kapit-osan sa hamtong nga kinabuhi sa katuigang 1990.

Misulat si Dr. Herbert Friedman diha sa magasing World Health: “Ang pagbalhin gikan sa pagkabata ngadto sa pagkahamtong wala sukad mahitabo sa yugtong may dakong dramatikong kausaban kay sa karon, nga mao kaha ang talagsaong pag-uswag sa populasyon sa kalibotan, ang tulin nga pagkaugmad sa siyudad nga duyog niini, ug ang teknolohikanhong mga kausaban sa komunikasyon ug biyahe nga halos sa paglabay sa kagabhion nakamugnag mga kondisyon nga wala sukad igkita.”

Busa ang usa ka tin-edyer nga babayeng ginganlag si Kathy miingon: “Lisod kaayo ang pagtubo sa usa ka panahong sama sa atoa.” Ang pagkagiyan sa droga, paghikog, pag-abusar sa alkohol​—kini mao ang mga reaksiyon sa pila ka batan-on sa mga kalisod ug mga kapit-osan niining “mga panahong lisod sagubangon.”​—2 Timoteo 3:1.

Kausaban Diha sa Pamilya

Si Dr. Youngs nahinumdom: “Ang among mga ginikanan may panahon alang kanamo. Daghan kanamo may mga inahan nga naghimo sa pag-atiman sa anak nga bug-os-panahong mga karera.” Apan karong adlawa, “daghang babaye ang dili makapuyo o mopalabing dili mopuyo sa balay ug mag-atiman sa ilang mga anak sa bug-os panahon. Sila nagatrabaho ug kinahanglang magtimbang sa pag-atiman sa mga karera ug sa mga pamilya. Kulang ang mga oras sa adlaw; kinahanglang may mopauyon. Kasagaran kaayo, ang mopauyon mao ang panahon ug pagpaluyo nga igahatag sa ginikanan ngadto sa iyang anak. Sa labing huyang nga panahon sa kinabuhi, ang usa ka tin-edyer mapasagdang nagainusara aron masagubang ang pisikal, mental, ug emosyonal nga kausaban.”​—Helping Your Teenager Deal With Stress.

Ang katuigang 1990 tinong mopadayon sa pagkakita nga mausab pag-ayo ang mga gambalay sa pamilya tungod sa diborsiyo (50 porsiento sa mga kaminyoon sa Tinipong Bansa mosangko sa diborsiyo), sa pinaangkan nga mga anak, ug sa nagatubong kiling nga magpuyopuyo ang mga parisan bisan pag wala makasal. Nga nahitabo na, mga 1 sa 4 ka pamilya sa Tinipong Bansa ang gipangulohan sa wala-maminyo nga ginikanan. Ang nagkadaghang pamilya maoy mga pamilyang may hinablos tungod sa pagminyo pag-usab.

Ang mga anak ba sa maong mga gambalay sa pamilya nameligro sa emosyonal o pisiolohikanhong kadaot? Pananglitan, miangkon ang pipila nga ang mga anak sa tagsag-ginikanang mga panimalay mas lagmit mobati sa kamingaw, kasubo, ug kawalay-kasegurohan kay sa mga batan-ong gipadako sa naandang mga pamilya. Tinuod, daghang tagsag-ginikanang mga pamilya ug mga pamilyang may hinablos nagalihok uban sa gamay rang dayag nga kadaot nganha sa mga anak. Hinuon, ang Kasulatan nagatin-aw nga gituyo sa Diyos nga ang mga anak padak-on sa duha ka ginikanan. (Efeso 6:1, 2) Ang mga pagtipas gikan niining mithianong kahimtang seguradong mopatunghag dugang mga kalisdanan ug kapit-osan.

Ang kausaban sa pamilyahanong kinabuhi nagakahitabo usab diha sa daghang nagkaugmad nga mga nasod. Didto, ang naandang gambalay mao ang extended o gipadakong pamilya, diin ang tanang hamtong nga sakop sa pamilya may bahin sa pagmatuto sa mga anak. Ang pagkasiyudadnon ug industriyalisasyon tuling nagaputol sa bugkos sa gipadakong pamilya​—ug sa agos sa gikinahanglang pagpaluyo alang sa mga batan-on.

Misulat ang usa ka batan-ong Aprikana: “Walay mga iyaan o ubang paryente nga motambag nako kon unsay kahulogan sa pagtubo. Ginadahom sa mga ginikanan nga kining ulohana kobrehan sa eskuylahan​—ug ang eskuylahan nagatugyan niana nganha sa mga ginikanan. Ang pagbati nga ang mga anak iya sa komunidad wala na diha.”a

Mga Kabalaka sa Pangabuhi

Ang mga batan-on nabalaka kaayo bahin sa nagkagrabeng ekonomiya sa kalibotan. Sa pagkamatuod, 4 sa 5 ka batan-on nagapuyo sa nagkaugmad nga kanasoran ug nagaatubang sa tibuok-kinabuhi nga kakabos ug kawalay-trabaho. Matud sa 17-anyos nga si Luv, usa ka molupyo sa India: “Taliwala sa mga batan-on sa among nasod, sa pagkakaron adunay dakong kawalay-trabaho, mao nga katingad-anan ba nga ang mga batan-on magsakit ug magsubo, nga mabiktima sa mga bisyo, mangalagiw gikan sa balay o maghikog pa?”

Ang mga batan-on sa datong Kasadpan may kaugalingong mga kabalaka. Pananglitan, tagda ang usa ka surbi sa tin-edyer sa U.S. nga gitaho sa magasing Children Today: “Sa gisukna bahin sa ispisipikong mga topiko nga maylabot kanila, ang mga tin-edyer may kiling sa pagpaila sa mga isyung maylabot sa salapi ug sa umaabot.” Apil sa kinalabwang napulo ka kabalaka sa mga tin-edyer maoy “pangbayad sa kolehiyo,” ang “nasod nagapadulong sa [ekonomikanhong] depresyon,” ug “kulang nga kinitaan.”

Katingad-an, hinunoa, nagtuo ang pila ka eksperto nga bisan ang mga batan-ong maarang-arang sa pinansiyal nga paagi madaot sa kadugayan. Ang magasing Newsweek miingon: “Sa katuigang 1980, tulo sa upat [U.S.] hayskul senyor nagtrabaho sa aberids nga 18 ka oras sa usa ka semana ug kasagarang nagdala sa balay sa kapig $200 sa usa ka bulan”​—lagmit mas dakong balon nga kuwarta kay sa nabatonan sa ilang mga ginikanan! Sa tino, ang maong “kinitaan gigasto dayon diha sa mga kotse, biste, stereo ug ubang butang sa maayong kinabuhi sa tin-edyer.”

Ang manunulat nga si Bruce Baldwin miingon nga ang maong mga batan-on “nagatubo nga may mga panahom . . . nga ang maayong kinabuhi sa kanunay sayon nga mabatonan bisan pag maugmad nila o dili ang personal nga pagkamay-tulubagon ug motibasyon sa paglampos.” Apan “makaagom silag pait nga kaamgohan inigbiya nila sa balay. Ang artipisyal nga kahimtang sa balay basin layo kaayo sa tinuod nga mga panahom sa matag-adlaw nga kinabuhi ug sa mga panginahanglan sa pag-obra sa hamtong nga tawo nga basin sila makaagom sa susama sa kakurat sa kultura.”

Nagkabalhing Kalagdaan sa Moral ug mga Prinsipyo

Ang dagko kaayong kabalhinan sa moral ug sa ubang prinsipyo tinubdan usab sa kalibog taliwala sa mga batan-on. “Ang sekso . . . sa batan-on pa ang akong lola maoy pulong dili igdungog,” matud ni Ramani, usa ka dalaga nga taga-Sri Lanka. “Ang sekso sa kaminyoon dili hisgotan, dili bisan sa pamilya o uban sa doktor, ug ang sekso sa gawas sa kaminyoon wala maglungtad.” Ugaling, ang karaang mga pagdili nangahanaw ngatanan. “Ang pakigsekso sa tin-edyer halos nahimong usa ka dalan sa kinabuhi,” siya mitaho.

Dili katingad-an, sa gihimo ang usa ka surbi sa 510 hayskul (segundaryo) nga mga estudyante sa Tinipong Bansa, ang ilang numero dos nga kabalaka maoy “basin matakdan silag AIDS”! Apan karon nga ang ganghaan sa “bag-ong moralidad” giablihan pag-ayo, diyutay rang batan-on ang daw andam sa pag-isip nga seryoso sa bisan unsang sultisulti sa pagtak-op niana pinaagi sa pagsunod sa monogamiya​—labi na ang paghulat hangtod sa pagkaminyo. Sumala sa gisukna sa usa ka Pranses nga batan-on: “Sa among edad, makakomitir ba kami nga magmaunongon sa tibuok namong kinabuhi?” Ang AIDS ug ubang sakit nga gipasa sa seksuwal nga paagi sa ingon mopadayon sa paghulga sa kinabuhi ug maayong panglawas sa daghang batan-on.

Unsang Matang sa Kaugmaon?

Ang mga batan-on dunay laing nagahasol nga kabalaka. Ang kalaoman nga makapanunod sa nadaot nga yuta​—ang atmospera niini mahutdag ozone, ang mga temperatura niini mosulbong tungod sa tibuok-yutang epektong greenhouse, ang labong nga kalasangan niini maupawan, ang hangin ug tubig niini dili angay hanggabon ug imnon​—nakapabalaka sa daghang batan-on. Bisan tuod nagakamenos sa pagkakaron, ang hulga sa gubat nukleyar nakapahibulong sa pipila kon ang katawhan may kaugmaon pa ba!

Nan, tin-aw nga ang mga batan-on karong adlawa nagaatubang sa dagko kaayong mga hagit. Kon walay tabang, direksiyon, ug giya, ang ilang presente ug umaabot nga kalipay seryosong nameligro. Ug kon walay paglaom alang sa umaabot, walay mabatonan nga pagbati sa kasegurohan. Maayo na lang, ang tabang alang sa mga batan-on karong adlawa sayon nga mabatonan.

[Footnote]

[Hulagway sa panid 6]

Ang pagkabungkag sa mga pamilya tungod sa diborsiyo ug panagbulag naghikaw sa daghang batan-on sa gikinahanglang pagpaluyo sa ginikanan