Ang Pagbaligyag Dugo Maoy Dakong Negosyo

PULANG BULAWAN! Sumala sa gipasabot sa angga, kini maoy usa ka gipabilhan kaayo nga substansiya. Kini usa ka bililhon nga pluwido, usa ka hinungdanon kinaiyanhong katigayonan nga gitandi dili lang ngadto sa bulawan apan ngadto sa aseite ug sa karbon usab. Bisan pa niana, ang pulang bulawan wala minaha gikan sa kaugatan diha sa mga bato pinaagi sa mga kasangkapang iglulungag ug sa dinamita. Kini gimina gikan sa kaugatan sa mga tawo pinaagi sa labi pang malalangong paagi.

“Palihog intawon, nagkinahanglan ug dugo ang akong batang babaye,” nangaliyupo ang usa ka billboard nga nagbuntaog sa usa ka puliki nga karsada sa Siyudad sa New York. Ang ubang mga anunsiyo nagaawhag: “Kon ikaw tigdonar, ikaw ang matang nga kini nga kalibotan dili makalungtad kon wala.” “Hinungdanon ang imong dugo. Paghatag ug tabang.”

Ang mga tawo nga buot motabang sa uban dayag makasabot sa mensahe. Sila maglinya nga magpanon, sa tibuok kalibotan. Sa walay duhaduha ang kadaghanan kanila, mao usab ang mga tawo nga nagakolekta sa dugo ug mga tawo nga nagaabuno sa dugo, sinserong buot motabang sa masakiton ug nagtuo nga sila nagabuhat niana.

Apan human ikadonar ang dugo ug sa dili pa ikaabuno, kini moagi sa mas daghang kamot ug moagi sa daghan pang palakaw kay sa hiamgohan sa kadaghanan nato. Sama sa bulawan, ang dugo mopukaw sa kadalo. Kini tingali ibaligya nga ganansiyahan ug dayon ibaligya na usab sa mas dakong ganansiya. Awayan sa pila ka tawo ang mga katungod sa pagkolektag dugo, ibaligya nila kini sa mahal kaayong mga prisyo, mokita silag dakong salapi gikan niini, ug iyuhot pa nila kini gikan sa usa ka nasod ngadto sa lain. Sa tibuok kalibotan, ang pagbaligyag dugo maoy dakong negosyo.

Sa Tinipong Bansa, ang mga tigdonar bayran dihadiha sa ilang dugo. Apan niadtong 1971 gisumbong sa Britanikong magsusulat si Richard Titmuss nga pinaagi sa paghaylo sa maong paagi sa mga kabos ug masakiton sa pagdonar ug dugo bugti sa pila ka dolyar, ang Amerikanhong sistema maoy peligroso. Miergo usab siya nga dili sumala sa maayong pamatasan nga ang mga tawo manapi gikan sa paghatag sa ilang dugo aron sa pagtabang sa uban. Ang iyang pagsaway nakaaghat sa paghunong sa pagbayad sa mga tigdonar sa kompletong dugo sa Tinipong Bansa (bisan pag ang sistema nagalungtad pa sa pila ka nasod). Bisan pa niana, kana wala maghimo sa baligyaan sa dugo nga dili panapi. Ngano?

Kon sa Unsang Paagi ang Dugo Nagpabiling Masapian

Sa katuigang 1940, ang mga siyentipiko misugod sa pagbungkag sa dugo nganha sa mga sangkap niini. Ang paagi, nga karon gitawag fractionation, nagahimo sa dugo nga mas masapian nga negosyo. Sa unsang paagi? Aw, palandonga: Kon arangkahon ug ibaligya ang mga piyesa niini, ang kotseng pinakabag-ong modelo tingali mobilig abot sa lima ka pilo sa bili niini sa dihang tibuok pa. Sa susama, labi pang mahal ang dugo sa dihang kini bahinbahinon ug ibaligyang separado ang mga sangkap niini.

Ang plasma, nga naglangkob sa mga katunga sa bug-os nga gidaghanon sa dugo, maoy sangkap nga mapanapi ilabina. Sanglit ang plasma wala magbaton sa selular nga mga parte sa dugo​—pulang mga selula, puting mga selula, ug platelets, kini mapauga ug ikapondo. Dugang pa, ang usa ka tigdonar tugotang mohatag sa kompletong dugo lima ka beses lang sa usa ka tuig, apan siya makahatag ug plasma abot sa kaduha ka beses sa usa ka semana pinaagi sa pag-agi sa plasmapheresis. Niining palakawa, ang kompletong dugo kuhaon, iseparar ang plasma, ug dayon ang selular nga mga sangkap ibalik sa pagpasulod sa tigdonar.

Ang Tinipong Bansa nagatugot gihapon nga mabayran ang mga tigdonar alang sa ilang plasma. Dugang pa, ang maong nasod nagatugot sa mga tigdonar sa paghatag sa mga upat ka beses nga labaw pa kay sa ginarekomendar sa World Health Organization! Nan, dili katingad-ang ang Tinipong Bansa nagakolektag kapin sa 60 porsiento sa suplay sa plasma sa kalibotan. Kanang tanang plasma sa kaugalingon mobilig mga $450 milyon, apan kini mobilig labi pang dako diha sa baligyaan kay ang plasma usab maseparar ngadto sa lainlaing mga ingrediente. Sa tibuok kalibotan, ang plasma mao ang pasikaranan sa $2,000,000,000-usa-ka-tuig nga industriya!

Ang Hapon, sumala sa mantalaang Mainichi Shimbun, nagagamit sa duolag un-tersiya sa plasma sa kalibotan. Kanang nasora nagaangkat sa 96 porsiento sa maong sangkap sa dugo, nga kadaghanan niana gikan sa Tinipong Bansa. Ang mga kritiko sulod sa Hapon nagatawag nianang nasora “ang bampira sa kalibotan,” ug ang Hapones nga Ministeryo sa Panglawas ug Buhat-sa-Kaluoy naningkamot sa pagpig-ot sa negosyo, nga nag-ingon nga dili makataronganon ang pagpanapi sa dugo. Sa pagkamatuod, ang Ministeryo nagasumbong nga ang medikal nga mga institusyon sa Hapon mokitag mga $200,000,000 ingong ganansiya kada tuig gikan sa usa ra ka sangkap sa plasma, ang albumin.

Ang Federal Republic of Germany nagagamit ug mas daghang produkto sa dugo kay sa ubang bahin sa Uropa kon iponon, nga mas daghan matag tawo kay sa bisan unsang nasod sa kalibotan. Ang librong Zum Beispiel Blut (Pananglitan, Dugo) nagaingon bahin sa mga produkto sa dugo: “Kapin sa katunga inangkat, gikan ilabina sa U.S.A., apan gikan usab sa Ikatulong Kalibotan. Sa bisan unsang paagi gikan sa mga kabos, nga buot mopauswag sa ilang kinitaan pinaagi sa pagdonar sa plasma.” Ang pipila niining kabos nga mga tawo mobaligya sa dakong bahin sa ilang dugo nga sila mamatay gumikan sa pagkanawad-an sa dugo.

Daghang komersiyal nga mga sentro sa plasma nahimutang nga estratehikal diha sa gamayg-kinitaang mga lugar o ubay sa mga utlanan sa mas kabos nga kanasoran. Makadani sila sa kabos ug mga bugoy, si kinsa gusto kaayong mobugti sa plasma alang sa kuwarta ug may igong hinungdan sa paghatag ug mas daghan kay sa angay unta nga igahatag nila o magtago sa mga sakit nga basin ilang gihambin. Ang maong pagbaligyag plasma miuswag diha sa 25 ka nasod sa tibuok kalibotan. Sa dihang mapahunong kini diha sa usa ka nasod, mogimaw kini sa lain. Ang paghiphip sa opisyales ingon man pagyuhot maoy kasagaran.

Panapi Diha sa Dili-Panapi nga Dominyo

Apan ang dili-panapi nga mga tipiganan sa dugo o blood bank nailalom usab sa mapait nga pagsaway sa bag-o pa. Niadtong 1986 ang reporter nga si Andrea Rock misumbong diha sa magasing Money nga ang mga tipiganan sa dugo mogastog $57.50 sa usa ka yunit sa dugo aron makolekta gikan sa mga tigdonar, nga ang mga ospital mogastog $88.00 sa pagpalit niini gikan sa mga tipiganan sa dugo, ug ang mga pasyente mogastog $375 hangtod $600 sa pagdawat niini diha sa usa ka abuno.

Nabag-o ba ang kahimtang sukad niadto? Niadtong Septiyembre 1989 ang reporter nga si Gilbert M. Gaul sa The Philadelphia Inquirer misulat sa serye sa mga artikulo sa mantalaan bahin sa sistema sa tipiganan sa dugo sa U.S.a Tapos sa tibuok-tuig nga imbestigasyon, siya mitaho nga ang pila ka tipiganan sa dugo mohangyo sa mga tawo sa pagdonar sa dugo ug dayon motalikod ug mobaligyag abot sa katunga nianang dugoa ngadto sa ubang sentro sa dugo, nga may dakong ganansiya. Gikalkulo ni Gaul nga ang mga tipiganan sa dugo mobaligyag mga tunga sa milyong litro sa dugo kada tuig niining paagiha, diha sa katahapang $50,000,000-usa-ka-tuig nga baligyaan nga nagaobra nga sama sa stock exchange.

Usa ka dakong kalainan, hinunoa: Kining pagbaligya sa dugo wala bantayi sa gobyerno. Walay makasukod sa eksaktong gidak-on niini, unsa pa kayha ang pagpaigoigo sa mga prisyo niini. Ug daghang tigdonar sa dugo walay hibangkaagan niini. “Ang mga tawo gilimbongan,” usa ka retiradong negosyante sa tipiganan sa dugo misulti sa The Philadelphia Inquirer. “Walay nagatug-an kanila nga ang ilang dugo moabot kanamo. Masuko sila kon ila kanang mahibaloan.” Usa ka opisyal sa Red Cross nagpahayag niining tin-aw: “Ang mga opisyal sa tipiganan sa dugo naglimbong sa Amerikanhong katilingban sa daghang katuigan.”

Sa Tinipong Bansa lamang, ang mga tipiganan sa dugo mokolektag mga 6.5 milyong litrong dugo kada tuig, ug sila mobaligyag kapin sa 30 milyong yunit sa mga produkto sa dugo alang sa mga usa ka libong milyong dolyar. Kini dako kaayong kuwarta. Ang mga tipiganan sa dugo dili mogamit sa pulong “ganansiya.” Mopalabi sila sa pamulong “kapin sa galastohan.” Pananglitan, ang Red Cross mikitag $300 milyon diha sa “kapin sa galastohan” gikan sa 1980 hangtod 1987.

Ang mga tipiganan sa dugo motutol nga moingon nga sila dili-panapi nga mga organisasyon. Ilang angkonon nga lahi sa dagkong mga korporasyon sa Wall Street, ang ilang kuwarta dili moadto sa mga aksiyonista o stockholders. Apan kon ang Red Cross may mga aksiyonista pa, kini maklasipikar nga apil sa labing masapiang mga korporasyon sa Tinipong Bansa, sama sa General Motors. Ug ang mga opisyales sa tipiganan sa dugo may dagkong mga suweldo. Sa opisyales sa 62 ka tipiganan sa dugo nga gisurbi sa The Philadelphia Inquirer, 25 porsiento mikitag kapin sa $100,000 sa usa ka tuig. Ang uban mikitag labaw sa doble niana.

Ang mga opisyal sa tipiganan sa dugo moangkon usab nga sila wala “magbaligya” sa dugo nga ilang makolekta​—mosingil lang sila sa bayad sa pagproseso. Usa ka opisyal sa tipiganan sa dugo mitubag sa maong pangangkon: “Mabuang ako sa dihang ang Red Cross moingon nga kini wala magbaligyag dugo. Kana nahisama sa supermarket nga moingon nga sila magpabayad lang nimo sa karton, dili sa gatas.”

Ang Tibuok-Kalibotang Baligyaan

Sama sa negosyo sa plasma, ang negosyo sa kompletong dugo maoy lukop sa kalibotan. Mao usab ang pagsaway niini. Pananglitan, ang Hapones nga Red Cross nakaukay sa kaguliyang niadtong Oktubre 1989 sa dihang milugos kini sa pagsulod sa Hapones nga baligyaan pinaagi sa paghatag ug dagkong mga diskuwento sa mga produkto nga kinuha gikan sa gidonar nga dugo. Ang mga ospital nakasapig dagko kaayo pinaagi sa pag-angkon diha sa ilang mga porma sa seguro o insurance nga gipalit nila ang dugo sa naandang mga prisyo.

Sumala sa mantalaan sa Thailand nga The Nation, ang pila ka nasod sa Asia nagpig-ot sa baligyaan sa pulang bulawan pinaagi sa pagpahunong sa binayrang mga donasyon. Sa India abot sa 500,000 mobaligya sa kaugalingon nilang dugo alang sa pangabuhi. Ang pipila, nga luspad ug timawa, magtakoban sa ilang kaugalingon aron makadonar silag labaw pa kay sa gitugot. Ang uban tinuyo nga kuhaan sa sobrang dugo sa mga tipiganan sa dugo.

Diha sa iyang librong Blood: Gift or Merchandise, si Piet J. Hagen nag-ingon nga ang katahapang mga buhat sa mga tipiganan sa dugo maoy pinakadaotan sa Brazil. Ang ginatos ka Brazilianong komersiyal nga mga tipiganan sa dugo nagpalihok sa $70 milyong baligyaan nga nagdani sa mga way-konsensiya. Sumala sa librong Bluternte (Ani sa Dugo), ang pobre ug way-trabaho nagganayan ngadto sa dimaihap nga mga tipiganan sa dugo sa Bogotá, Colombia. Ibaligya nila ang tunga sa litro sa ilang dugo sa gamay rang 350 ngadto sa 500 pesos. Ang mga pasyente mahimong mobayad gikan sa 4,000 ngadto sa 6,000 pesos alang sa mao gihapong tunga sa litrong dugo!

Tin-aw, labing menos usa ka tibuok-yutang kamatuoran mogawas gikan sa nahaunang mga kasayoran: Ang pagbaligyag dugo maoy dakong negosyo. ‘Apan unsay naa niana? Nganong ang dugo angay dili mahimong dakong negosyo?’ mangutana tingali ang pipila.

Aw, unsay makapagil-as sa daghang tawo mahitungod sa dakong negosyo sa linangkob? Kini ang kadalo. Pananglitan, ang kadalo makita sa dihang hayloon sa dakong negosyo ang mga tawo sa pagpalit ug mga butang nga dili nila tinuod gikinahanglan; o grabe pa, sa dihang mopadayon kini sa pagpatuo sa publiko nga maayo ra ang pila ka produkto nga nasayrang peligroso, o sa dihang modumili kini sa paggastog salapi aron mahimong mas luwas ang mga produkto niini.

Kon ang negosyo sa dugo namantsahan nianang matanga sa kadalo, nameligro kaayo ang mga kinabuhi sa minilyong tawo sa tibuok kalibotan. Ang kadalo nagdaot ba sa negosyo sa dugo?

[Footnote]

[Kahon/Hulagway sa panid 6]

Negosyo sa Inunlan

Tingali pipila ka mga babaye nga bag-o pang nanganak nahibulong kon unsay mahitabo sa inunlan, ang masa sa tisyu nga nagapakaon sa masuso samtang anaa pa sa tagoangkan. Sumala sa The Philadelphia Inquirer, hiposon kini sa kadaghanang mga ospital, pakamigon, ug ibaligya. Sa 1987 lamang, ang Tinipong Bansa nakapadalag duolan sa 0.8 ka milyong kilo sa mga inunlan sa gawas sa nasod. Ang usa ka kompaniya duol sa Paris, Pransiya, nagapamalit ug 15 ka toniladang mga inunlan kada adlaw! Ang mga inunlan maoy andam nga tuboran sa blood plasma sa inahan, nga prosesohon sa kompaniya ngadto sa nagkalainlaing mga medisina ug ibaligya ngadto sa duolan sa 100 ka nasod.

[Graph/Hulagway sa panid 4]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Ang Pangunang mga Sangkap sa Dugo

Plasma: mga 55 porsiento sa dugo. Kini 92 porsientong tubig; ang uban gilangkoban sa komplikadong mga protena, sama sa globulins, fibrinogens, ug albumin

Platelets: mga 0.17 porsiento sa dugo

Puting mga Selula: mga 0.1 porsiento

Pulang mga Selula: mga 45 porsiento