“Manginom Kitag Horchata de Chufas!”
KINING imbitasyona lagmit kaayo nga dili nimo sinati. Apan kon nagpuyo ka sa Espanya, ug ilabina sa silangang baybayon niini, kini tino nga sinati. Sa tibuok tuig, apan ilabina sa igang nga mga adlaw sa ting-init, daghan ang makaangay niining tam-is, apan makapapresko, dili-alkoholikong ilimnon, ang talagsaong horchata de chufas!
Bisan ang daghang Katsila mahingangha sa pagkahibalong ang horchata mabuhat gikan sa mga bunga sa almendras ug sa mga liso sa kalabasa o sandiya, ingon man gikan sa humay, apricots, mansanas, cherries, currants, verjuice nga ubas, mulberries, plums, ug licorice. Bisan pa niana, ang mga Katsila kasagarang maghunahuna nga ang chufas mao ang pangunang ingrediente sa ilimnon.
Apan unsa ba ang chufas? Kini mao ang almendras sa yuta o rush nuts, ug ang termino mapadapat sa ispisipiko ngadto sa matag usa sa gagmay ilalom-sa-yuta samag-mani nga mga unod nga ipatungha sa Uropanhong sedge plant (Cyperus esculentus). Kini hikaplagan sa mga lima ngadto walo sentimetros sa ilalom sa yuta. Ang sedge plant itanom gikan sa Hulyo hangtod sa Oktubre dili lang sa Espanya apan sa Tungang Sidlakan ug sa Amerika del Norte usab. Gikan didto kana gidala sa mga Arabe ngadto sa Espanya. Bisan tuod una kanang gitanom sa habagatan sa nasod, walay lugar nga angayan kaayong tamnan niini kay sa pinatubigang mga uma sa Valencia sa Mediteranyong baybayon sa Espanya, diin kini gitanom nga daghan kaayo.
Unsaon nato pagbuhat ang horchata? Ang chufas ihulom sa ubay-ubayng oras, nga ang matag usa ka tigbuhat sa horchata may kaugalingong opinyon bahin sa tukmang gidugayon. Kini makapaburot sa chufas, sanglit mosuhop kinig daghang tubig. Karon na ang panahon nga dugmokon kini, samtang dugangag tubig. Sa pagkahuman sa pagdugmok, ang dinugmok ibutang sa usa ka sudlanan ug sagolon pag-ayo, ug human nga kini dili-hilabtan sulod sa mga 15 minutos, ipaagi kini sa pigsanan aron maseparar ang sirup gikan sa pulpa. Sa ulahi, salaon ang sirup, ug dugangag asukar (mga usa ka kilo alang sa matag kilong ugang chufas).
Ang uban magdugang usab ug cinnamon, kinudkod nga panit sa lemon, o tingalig diyutayng tubig sa bulak sa orens. Sa dihang mabuhat na ang ilimnon, angay preserbahon dayon kini pinaagi sa repriherasyon, apan dili molapas sa 48 ka oras; kay kondili ang enzymes sa chufas sa dili madugay molihok ug mag-usab sa lami. Kon gusto nimo kini ingong ilimnon, kini angay pabugnawon sa 3-4 degree Centigrade; ug kon mas palabihon ang ilimnon nga giyelohan, kini angay ibutang sa mga -1 degree Centigrade.
Ang horchata de chufas maoy makapapresko, tam-is, sustansiyadong ilimnon. Busa, kon ugaling makahigayon ka sa pagduaw sa silangang baybayon sa Espanya, dawata ang imbitasyon, “Manginom kitag horchata de chufas!”—Tinampo.