Suliran sa “Buang nga Baka” sa Britanya

Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Britanya

NIADTONG Nobyembre 1986 ang makuyaw nga sakit mitungha sa unang panahon taliwala sa mga baka sa Britanya. Sukad niadto, kapin sa 11,000 ka hayop ang natakdan, uban ang abot sa 200 ka bag-ong kaso gitaho kada semana. Bisan tuod ang sakit sa teknikal nga paagi gitawag bovine spongiform encephalopathy, o BSE sa mubo, ang media nagtawag dayon sa balatian nga “Mad Cow” disease o Buang nga Baka nga sakit tungod sa makapatarantar nga mga simtoma niini.

Unsa ang BSE, sa unsang paagi misugod kini, ug nganong kini gikabalak-an pag-ayo?

Ang BSE maoy usa ka matang sa pagkabuang diin ang mga bahin sa utok daoton sa abnormal nga mga protenang gibatbat ingong “dili-naandang makatakod nga mga kagaw.” Kon tan-awon ilalom sa mikroskopyo, ang apektadong organo may daw-espongha, bangagon nga dagway. Sa magkagrabe ang sakit, ang hayop mahimong mapungtanon ug niwang, ug dihang dili na kini makadaog sa iyang mga tiil, kini malusno ug mamatay o kinahanglan nga patyon.

Ang mga baka nakakuhag BSE gikan sa scrapie, kaamgid nga pagkabuang nga maoy kasagaran sa Britanikong mga karnero. Sa unsang paagi nahitabo kini?

Modernong Bahog sa Baka

Ang baka maoy tigpanibsib nga hayop nga nagapangusap ug kasagarang mabuhi sa tanom nga kalan-on, ilabina ang sagbot. Sa katuigang bag-o pa, hinunoa, gidugang sa Britanikong mga tiggamag bahog sa baka ang dili-kinaiyanhong suplementong protena nganha sa normal nga pagkaon. Kini gilangkoban sa biya sa ihawan, apil ang patayng mga lawas sa karnero nga natakdan sa scrapie, nga dugmokon, lutoon, ug paugahon. Dili lang ang mga baka ang naapektahan apan ang lima ka matang sa antelope, apil ang talagsaong Arabianong oryx, nangamatay usab sa Britanikong mga zoo gumikan sa sakit sa utok. Ang tanan gipakaon nianang komersiyal nga bahog sa baka. Ang ranch mink natakdan sa kaamgid nga sakit, nga gituohang mao ang resulta sa pagkapakaon kanila sa hilawng ginhawaan sa karnero.

Gipadayag sa mga pagsusi nga ang BSE ug scrapie masukolon kaayo sa tag-as nga mga temperatura, sa radyasyon, ug sa ultraviolet nga kahayag. Ang kasagarang pagluto ug ubang matang sa pagpabukal o sterilization dili makapatay niining misteryosong mga kagaw. Bisan pag walay lig-ong ebidensiya nga ang mga tawo sukad natakdan sa scrapie, ang makapabalakang pangutana karon mao: Unsang riyesgo ang gipresentar sa BSE ngadto sa mga tawo nga nagakaon sa mga produkto sa karneng baka?

Ang Tawhanong Koneksiyon?

“Walay mausa ang kinahanglang mabalaka sa BSE niining nasora o sa bisan diin pa” mao ang opisyal nga punto de vista sa Britanikong gobyerno, nga gipahayag ni John Gummer, ang ministro sa agrikultura. Apan dili tanan ang nakapaneguro gayod. Si Richard Lacey, propesor sa klinikal mikrobiyolohiya sa Leeds University, Inglaterra, misulat diha sa The Independent nga mantalaan: “Kon ang baka nakakuha sa sakit gikan sa bahog niini, nan ang ruta sa pagpasa, labing menos sa sinugdanan, maoy pinaagi sa baba. Kini mopatungha sa posibilidad sa pagpasa pinaagi sa baba alang sa tawo.”

Nahiuyon sa maong pangatarongan, ang Alemanya nagdili sa tanang importasyon sa Britanikong baka kay sila wala makabatog pasalig nga kini nagagikan sa mga baka nga walay BSE. Ang Tinipong Bansa nagdili sa mga importasyon sa baka, mga turok sa binhi, ug mga binhi sa laking baka gikan sa Britanya. Ang U.S.S.R. nagpasobra pa, nga nagdili usab sa tanang importasyon sa karne sa Britanikong mga karnero ug kanding, uban sa mga produktong gikan sa gatas niana, tungod sa BSE. Ang pila ka eskuylahan sa Inglaterra mihukom sa pagsilbi lang sa karneng gikan sa mga bakang sertipikadong libre sa maong sakit.

Ang gobyerno, apil sa ubang mga lakang gikuha, nagdili sa pagbaligya sa pila ka ginhawaan sa baka. Ang Britanikong publiko matag tuig nagagastog kapin sa $3 libong milyon diha sa karne ug mga potaheng karneng baka, sama sa burgers ug pies, ug kinahanglang pasaligan nga ang ilang panglawas dili mameligro. Bisan pa niana, “tingalig usa pa ka dekada o kapin una ikahatag ang bug-os nga pagpasalig” nga ang BSE dili mahipasa gikan sa mga baka ngadto sa mga tawo, miangkon ang usa ka opisyal nga taho sa gobyerno. “Ang suliran,” misaysay si Dr. Richard Kimberlin, kanhi direktor sa Edinburgh Neuropathogenesis Unit, “mao ang gidugayon sa yugto sa paglublob. Kon ang BSE tinuod nga usa ka riyesgo sa panglawas sa katawhan, sa panahon nga kini madayag ingong pag-uswag sa gidaghanon sa mga pasyenteng may CJD, ulahi na unya kaayo nga may mahimo bahin sa katawhang naladlad na niana.”a

Kasamtangan, ang mga siyentipiko nagdali sa pagpangitag bag-o, positibong ebidensiya sa paghupay niining mga kahadloka, ug ang Britanikong gobyerno naggahin ug $20 milyon sa pagtabang sa maong panukiduki. Apan sumala sa maugdang gipunting sa British Medical Journal: “Ang pagkaluwas sa karneng baka wala pa masusi ug tingali dili maarangan sa pagsusi.”

Mokaon Ka ba Niini?

Bisan unsa ang sangpotanan nganha sa panglawas sa tawo, ang lantugi bahin sa BSE nakadani sa pagtagad sa katilingban sa batasan sa pagproceso sa biya sa hayop aron magamit na usab. Ang Britanikong baka ug manok padayong gipakaon sa giprocesong iti sa manok, nga nailhan sa negosyo nga DPM (dried poultry manure o pinaugang hugaw sa manok), nga sinagol sa tai, balhibo, ug patayng mga manok. Ang pinaugang dugo sa baboy, nga gipalamian sa tsokolate, ginabahog sa mga nating baka. Bisan pag supak sa balaod ingong bahog sa baka sukad sa Hulyo 1988, ang tibuok nga mga ulo sa karnero, uban sa ginhawaan sa karnero, gigaling gihapon ug gipakaon sa mga baboy ug manok. Ang maong mga buhat gisaway ingong “dili-kinaiyanhon” sa usa ka opisyal nga taho sa gobyerno. Ang pipila tingali magpakamatarong kanila pinasukad sa pagkamapuslanon ug sa ekonomikanhong bahin sa produksiyon sa pagkaon. Apan kon bahin sa panglawas, kana ba takos?

[Footnote]

[Hulagway sa panid 17]

Pagkadayag sa vacuolation (mga bangag) diha sa utok sa bakang natakdan sa BSE

[Credit Line]

J. A. H. Wells, Crown Copyright Material