Tawhanong Pagmando Gitimbang

Bahin 7—Usa ka Politikanhong Pagpangita sa Kahingpitan

Sosyalismo: usa ka sistemang sosyal nga nagalaban sa pagpanag-iya sa Estado ug paggahom sa paagi sa produksiyon nga giisip sa mga komunista nga tungang ang-ang tali sa kapitalismo ug sa komunismo; Komunismo: usa ka sistemang sosyal nga nagalaban sa pagkawalay mga klase o matang, sa pagpanag-iya sa tanan sa paagi sa produksiyon ug kabuhian, ug sa angay-angay nga pagtagtag sa ekonomikanhong mga manggad.

ANG Gregong mitolohiya nagsugid kabahin sa usa ka Gregong diyos nga ginganlang si Cronus, nga sa iyang paghari gipahimuslan sa Gresya ang bulawanong panahon. “Ang tanan angay-angay nga nakaambit sa parehong kahimtang, nga wala hisayri ang pribadong propiedad, ug ang kalinaw ug panaghiusa naghari nga wala matugaw,” misaysay ang Dictionary of the History of Ideas. Ang samang basahon midugang: “Ang unang mga timaan sa sosyalismo mitungha diha sa pagmahay alang sa nahanaw nga ‘Bulawanong Panahon.’”

Hinunoa, sa sinugdan ug sa tungang mga dekada na lamang sa ika-19ng siglo mitungha ang sosyalismo isip modernong politikanhong kalihokan. Kini gidawat dayon, ilabina sa Pransiya, diin ang Pranses nga Rebolusyon grabeng nagtay-og sa naandang mga ideya. Didto, sama sa ubang kanasoran sa Uropa, gimugna sa Industriyal nga Rebolusyon ang pait sosyal nga mga problema. Ang mga tawo andam na alang sa ideya nga ang publiko imbes pribadong pagpanag-iya sa katigayonan mas makapaarang sa mga masa sa pag-ambit nga angay-angay sa mga bunga sa giipong paghago.

Ang sosyalismo dili usa ka bag-ong ideya. Ang Gregong mga pilosopo nga si Aristotle ug Plato misulat bahin niini. Sa ulahi, panahon sa ika-16ng-siglong Protestanteng Repormasyon, si Thomas Müntzer, usa ka radikal Alemang Katolikong pari, nangayo sa usa ka katilingban nga walay mga klase o matang. Apan ang iyang mga opinyon gilalis, ilabina ang pag-awhag niya sa rebolusyon, aron sa pagkab-ot sa maong tumong. Sa ika-19ng siglo, ang Welshman nga si Robert Owen, ang Pranses nga si Étienne Cabet ug Pierre-Joseph Proudhon, ug ubay-ubay pang sosyal nga repormador, nga apil kanila ang iladong mga klerigo, nagtudlo nga ang sosyalismo mao lamay Kristiyanidad sa laing ngalan.

Ang Gimithing mga Kahingpitan ni Marx ug More

Apan “walay mausa sa maong mga tigpamaba sa sosyalismo,” matud sa gihisgotan-sa-ibabaw nga reperensiya, “ang may epekto nga susama sa nahimo ni Karl Marx, kansang mga sinulat nahimong sukdanan sa sosyalistang panghunahuna ug aksiyon.”a Si Marx nagtudlo nga pinaagi sa pakigbisog sa matang, ang kasaysayan lakang-por-lakang mouswag; sa dihang hikaplagan na ang mithianong politikanhong sistema, ang kasaysayan sa maong diwa matapos na. Kining mithianong sistema maoy mosulbad sa mga problema sa nangaging mga katilingban. Ang tanan magpuyo sa kalinaw, kagawasan, ug kauswagan, nga dili na kinahanglanon ang mga gobyerno o militaryong mga puwersa.

Kini mopatim-awng kaamgid gayod sa gibatbat sa Britanikong estadista si Sir Thomas More niadtong 1516 diha sa iyang librong Utopia. Ang pulong, usa ka Gregong ngalan nga gimugna ni More, nagkahulogang “walay dapit” (ou-topos), ug lagmit gilaraw nga duladula sa pulong o pun sa kaamgid nga ekspresyong eu-topos, nga nagkahulogang “maayong dapit.” Ang Utopia o hingpit nga dapit nga bahin niana misulat si More maoy gihandurawng nasod (walay dapit) nga, bisan pa niana, maoy mithianong nasod (maayong dapit). Busa, ang “Utopia” nakabaton sa kahulogang “usa ka dapit sa mithianong kahingpitan ilabina sa mga balaod, gobyerno, ug sosyal nga mga kahimtang.” Ang libro ni More maoy tataw nga hukom sa dili mithianong ekonomikanhon ug sosyal nga mga kahimtang nga naglungtad sa iyang panahon sa Uropa, ilabina sa Inglaterra, ug sa ulahi nakaamot sa kaugmaran sa sosyalismo.

Ang mga teoriya ni Marx mibanaag usab sa mga opinyon sa Alemang pilosopo si Georg Wilhelm Friedrich Hegel. Sumala sa Dictionary of the History of Ideas, “ang labing nindot, samag-relihiyosong kinaiya sa sosyalismo ni Marx naumol sa pilosopikanhong subling pagpahayag ni Hegel sa radikal Kristohanong teolohiya.” Nga gipaluyohan niining “radikal Kristohanong teolohiya,” misaysay ang awtor si Georg Sabine, giugmad ni Marx ang “labihan ka kusganong moral nga pandani, nga gipaluyohan sa usa ka samag-relihiyosong kombiksiyon. Kadto susama kaayo sa usa ka hangyo nga moduyog sa martsa sa sibilisasyon ug sa katungod.” Ang sosyalismo mao ang signal sa umaabot; tingali, naghunahuna ang pipila, kadto sa pagkamatuod maoy Kristiyanidad nga nagmartsa padulong sa kadaogan ubos sa bag-ong ngalan!

Ang Dalan Gikan sa Kapitalismo Ngadto sa Utopia

Si Marx nabuhi nga nakapatik lang sa unang tomo sa iyang basahong Das Kapital. Ang kataposang duha ka basahon giedit ug gipatik niadtong 1885 ug 1894 nga tinagsa sa labing suod niyang katabang, si Friedrich Engels, usa ka Alemang sosyalistang pilosopo. Ang Das Kapital nagpatin-aw sa makasaysayanhong kagikan sa kapitalismo, ang sistema sa ekonomiya nga timaan sa Kasadpanhong-estilo hawasnong demokrasya. Nga gibase sa wala-paigoa nga negosyo ug kompetensiya nga wala gamhi sa Estado, ang kapitalismo sumala sa gisaysay ni Marx nagabutang sa pagpanag-iya sa paagi sa produksiyon ug sa pag-apod-apod diha sa pribadong mga kamot ug sa korporasyon. Sumala kang Marx, ang kapitalismo mopatungha sa kasarangang matang ug mamumuo nga matang, nga nagahagit sa panagbangi tali sa duha ug mosangpot sa pagdaugdaog sa naulahi. Sa paggamit sa mga basahon sa ortodoksong mga ekonomista aron paluyohan ang iyang mga opinyon, si Marx miergo nga ang kapitalismo sa pagkamatuod maoy dili demokratikanhon, ug ang sosyalismo mao ang kinalabwan sa demokrasya, nga magbenepisyo sa katawhan pinaagi sa pagpasiugda sa panag-angay ug sa kagawasan.

Makab-ot ang kahingpitan sa dihang ang mga mamumuo morebelde ug mosikway sa pagdaugdaog sa mga kapitalista, nga magtukod sa gitawag ni Marx nga “diktadura sa mga mamumuo.” (Tan-awa ang kahon sa panid 21.) Hinuon, ang iyang mga pagtuo nahimong lumo sa paglabay sa panahon. Misugod siya sa pagtugot sa duha ka ideya sa rebolusyon, ang usa maoy matang mabangison ug ang lain mas permanente, inanay nga matang. Kadto mipatungha sa makaiikag nga pangutana.

Utopia Pinaagi sa Rebolusyon o Ebolusyon?

Ang “komunismo” gikuha gikan sa Latin nga pulong communis, nga nagkahulogan nga “komun, iya sa tanan.” Sama sa sosyalismo, giangkon sa komunismo nga ang kagawasan sa pribadong negosyo mosangpot sa kawalay-trabaho, kakabos, mga siklo sa negosyo, ug mga panagbangi sa mamumuo ug magdudumala. Ang solusyon niining mga problemaha mao ang pag-apod-apod sa bahandi sa nasod sa paaging mas angay-angay ug makataronganon.

Apan sa kataposan sa miaging siglo, ang mga Marxista nagkasungi na bahin sa kon unsaon pagkab-ot niining gikauyonang mga tumong. Sa sinugdan sa katuigang 1900, nagkalig-on kanang bahin sa kalihokang sosyalista nga nagsalikway sa mabangisong rebolusyon ug nagpasiugda sa pagbuhat sulod sa parliamentaryong demokratikanhong sistema, nga naugmad padulong sa gitawag karon nga demokratikanhong sosyalismo. Kini mao ang sosyalismo nga hikaplagan karong adlawa diha sa mga demokrasyang sama sa Pederal Republika sa Alemanya, Pransiya, ug Britanya. Sa bisan unsang paagi, kining mga partidoha nagsalikway sa tiunay Marxistang panghunahuna ug interesado lamang sa pagmugnag usa ka welfare state alang sa ilang mga lungsoranon.

Hinuon, ang usa ka dedikadong Marxista nga hugot nagtuo nga ang usa ka komunistang kahingpitan o Utopia makab-ot lamang pinaagig mabangisong rebolusyon mao si Lenin. Ang iyang mga pagtulon-an, uban sa Marxismo, nagsilbing pasikaranan sa kadungan ortodoksong komunismo. Si Lenin, nga takobang ngalan ni Vladimir Ilich Ulyanov, natawo niadtong 1870 sa gitawag karon nga Unyon Sobyet. Niadtong 1889 siya nakombertir sa Marxismo. Tapos sa 1900, tapos sa usa ka tagal sa pagdistiyero sa Siberia, siya mipuyo sa kinadak-an sa Kasadpang Uropa. Sa pagkapukan sa pagmando sa czar, siya mibalik sa Rusya, mitukod sa Rusong Komunistang Partido, ug nangulo sa 1917 Bolshevik nga Rebolusyon. Human niadto siya nag-alagad nga unang pangulo sa Unyon Sobyet hangtod sa iyang kamatayon niadtong 1924. Iyang gisabot ang Komunistang Partido isip disiplinado kaayo, sentralisadong grupo sa mga rebolusyonista nga nag-alagad nga magbalantay sa mga mamumuo. Wala mouyon ang mga Menshevik.​—Tan-awa ang kahon sa panid 21.

Ang linyang nagpaila sa kalainan sa rebolusyon ug sa ebolusyon dili na kaayo tino. Niadtong 1978 ang librong Comparing Political Systems: Power and Policy in Three Worlds miingon: “Ang komunismo nahimong mas nagkasumpaki bahin sa kon unsaon pagkab-ot ang Sosyalistang mga tumong. . . . Ang mga kalainan tali sa Komunismo ug Demokratikong Sosyalismo namenosan pag-ayo.” Karon, sa 1990, kining mga pulonga nakabatog dugang kahulogan samtang nasinati sa komunismo ang dagkong kausaban sa Silangang Uropa.

Komunismo Mipailaila na Usab sa Relihiyon

“Gikinahanglan nato ang espirituwal nga mga lagda . . . Ang moral nga mga lagda nga gipatungha sa relihiyon ug nahimong masabtan sa mga siglo makatabang sa buluhaton sa pagpabag-o sa atong nasod, usab.” Pila ra ka tawo ang naghunahuna nga sila makadungog gayod nianang mga pulonga gikan sa baba sa usa ka heneral nga sekretaryo sa Komunistang Partido sa Unyon Sobyet. Apan niadtong Nobyembre 30, 1989, si Mikhail Gorbachev mipahibalo sa maong dramatikanhong pagliso bahin sa relihiyon panahon sa iyang pagduaw sa Italya.

Kini kaha mopaluyo sa teoriya nga ang unang mga Kristohanon maoy mga komunista mismo, nga nagtuman sa usa ka matang sa Kristohanong sosyalismo? Ang pila ka tawo moangkon niana, nga mopunting sa Buhat 4:32, nga nagaingon bahin sa mga Kristohanon sa Jerusalem: “Ilang giambitan ang tanang butang.” Ugaling, ang pagsusi mopadayag nga kadto temporaryo lang nga kahikayan nga gipatungha sa mga kahimtang wala makita daan, dili usa ka permanenteng sistema sa “Kristohanong” sosyalismo. Tungod kay ilang giambitan ang materyal nga mga butang sa mahigugmaong paagi, “walay mausa ang nakabsan sa ilang taliwala.” Oo, “ang pag-apod-apod gihimo ngadto sa matag usa, sumala sa iyang panginahanglan.”​—Buhat 4:34, 35.

“Glasnost” ug “Perestroika”

Sukad sa mga bulan sa pag-us-os sa 1989, ang Unyon Sobyet ug ang kauban niining Komunistang mga gobyerno sa Silangang Uropa nakasinatig makapakurat nga mga pagtay-og sa politika. Salamat sa polisa sa glasnost, o pagkamadayganon, kining kausabana nakit-an sa tanan. Ang mga taga-Silangang Uropa nangayog layog-abot nga mga reporma nga, sa usa ka sukod, gitugot. Ang Komunistang mga lider midawat nga kinahanglan ang mas makitawhanon ug maluluy-ong sistema ug miawhag sa usa ka “pagkatawo pag-usab sa sosyalismo sa lahi, mas nalamdagan ug episyenteng matang,” sumala pa sa usa ka Polakong ekonomista.

Nanguna sa maong mga lider mao si Gorbachev, kinsa, sa paghidangat gayod sa gahom niadtong 1985, nagpailaila sa ideya sa perestroika (pag-usab sa gambalay). Panahon sa usa ka pagduaw sa Italya, iyang gidepensahan ang perestroika ingong kinahanglanon aron atubangon ang mga hagit sa katuigang 1990. Matud niya: “Kay nasugdan na ang pagsubay sa dalan sa radikal nga reporma, ang sosyalistang mga nasod nagatabok sa linya nga lapas niana wala nay pagbalik sa kagahapon. Bisan pa niana, sayop ang pag-insistir, ingon nga ginahimo sa daghan sa Kasadpan, nga kini mao ang pagkalumpag sa sosyalismo. Sa kaatbang, kini nagkahulogan nga ang sosyalistang palakaw sa kalibotan mopadayon sa dugang kaugmaran niini diha sa daghang matang.”

Busa ang Komunistang mga lider dili andam mouyon sa pagbanabana nga gihimo sa usang tuig sa kolumnistang si Charles Krauthammer, kinsa misulat: “Ang dugay nang pangutana nga gikapulikian sa tanang politikanhong pilosopo sukad kang Plato​—unsa ang labing maayong matang sa pagmando?​—natubag na. Tapos sa pila ka milenyo sa pagsulay sa tanang matang sa politikanhong sistema, atong matapos kining milenyoha uban ang tinong kahibalo nga sa liberal, pluralistang kapitalistang demokrasya atong nakaplagan ang atong gipangita.”

Ugaling lamang, ang Alemang mantalaang Die Zeit prangkang miadmitar sa makapasubong hulagway nga gihatag sa estilo-sa-Kasadpang demokrasya, nga nag-awhag sa pagtagad sa “kawalay-trabaho, pag-abusar sa alkohol ug droga, prostitusyon, pagmenos sa mga programang panghinabang, pagkunhod sa buhis ug mga depisit sa badyet” niini, ug unya nangutana: “Kini mao ba gayod ang hingpit nga katilingban nga nagmadaogon sa walay kataposan ibabaw sa sosyalismo?”

Ang usa ka sinating sanglitanan nagaingon nga ang mga tawong nagpuyo sa mga balay nga bildo angay dili maglabay ug mga bato. Unsang matanga sa dili-hingpit tawhanong gobyerno ang makahimo sa pagsaway sa mga kahuyangan sa lain? Ang mga kamatuoran nagapadayag nga ang hingpit tawhanong gobyerno​—usa ka Utopia​—wala maglungtad. Ang mga politiko nagapangita gihapon sa “maayong dapit.” Kini gihapon maoy “walay dapit” nga makaplagan.

[Footnote]

[Kahon sa panid 21]

SOSYALISTA UG KOMUNISTANG PINULONGAN

BOLSHEVIKS/MENSHEVIKS: Ang Rusong Sosyal Demokratikanhong Partido sa mga Mamumuo nga gitukod niadtong 1898 nabahin sa duha ka grupo sa 1903; ang Bolsheviks, nga sa literal “mga membro sa mayoriya,” ubos kang Lenin, mipabor sa paghupot sa partido nga gamay, uban ang limitadong gidaghanon sa disiplinadong mga rebolusyonaryo; Mensheviks, nga nagkahulogang “mga membro sa minoriya,” mipabor sa daghang membro sa partido nga magagamit sa demokratikanhong mga paagi.

BOURGEOISIE/PROLETARIAT: Gitudlo ni Marx nga ang proletariat (ang matang mamumuo) magpukan sa bourgeoisie (ang matang kasarangan, apil ang mga tag-iyag pabrika), nga magatukod sa “diktadura sa mga mamumuo,” sa ingon magpatungha sa usa ka katilingban nga walay matang.

COMINTERN: Minubo alang sa Communist International (o, Third International), usa ka organisasyong gitukod ni Lenin niadtong 1919 aron ipasiugda ang komunismo; nabungkag niadtong 1943, kadto giunhan sa First International (1864-76), nga nagpatungha sa daghang Uropanhong sosyalistang mga grupo, ug sa Second International (1889-1919), usa ka internasyonal nga parliamento sa sosyalistang mga partido.

COMMUNIST MANIFESTO: Usa ka pahayag sa 1848 ni Marx ug Engels sa pangunang mga doktrina sa siyentipikanhong sosyalismo nga dugay nang nagsilbing pasikaranan sa Uropanhong Sosyalista ug Komunistang mga partido.

EUROCOMMUNISM: Ang komunismo sa Komunistang mga partido sa Kasadpang Uropa; independente sa Sobyet nga pagdumala ug andam moalagad sa mga gobyerno sa koalisyon, kini nangatarongan nga ang “diktadura sa mga mamumuo” dili na kinahanglanon.

SCIENTIFIC/UTOPIAN SOCIALISM: Mga termino nga gigamit ni Marx sa pagpaila sa kalainan sa iyang mga pagtulon-an, nga giingong gipasukad sa siyentipikanhong pagsusi sa kasaysayan ug sa mga palakaw sa kapitalismo ug sa lunlon Utopian o matinguhaon-sa-kahingpitan sosyalistang mga pagtulon-an sa iyang mga mag-uuna.