Tawhanong Pagmando Gitimbang

Bahin 8—Usa ka Politikanhong Panagsagol sa Puthaw ug sa Umogong Yutang Kolonon

Nasyonalismo: usa ka pagbati sa nasodnong kaamgohan nga nagapaitaas sa usa ka nasod labaw sa uban ug nagauna sa kausbawan sa kultura niini ug intereses kay sa uban; usa ka ideya nga unang nadayag sa kataposan sa ika-18 nga siglo apan nakaabot sa iyang tayuktok sa ika-20 nga siglo.

NAGSUKARAP gikan sa usa ka krisis ngadto sa lain nga krisis, ang tawhanong mga gobyerno napakyas sa paghatag ug kalig-on sa tawhanong katilingban. Sumala kang Zbigniew Brzezinski, magtatambag sa kasegurohan sa nasod ni kanhi presidente Jimmy Carter sa T.B., ang kahimtang walay makitang kausaban.

Si Brzezinski, duyog sa ubang mga pangulo sa kalibotan, giinterbiyo sa magsusulat nga si Georgie Anne Geyer samtang siya nangandam sa usa ka artikulo nga gipatik sa 1985 nga nag-ulohan “Atong Nagakagun-ob nga Kalibotan.” Dinha niana iyang gikutlo si Brzezinski nga nag-ingon: “Ang mga butang nga nagapahuyang sa kanasoran maoy nangibabaw sa kasaysayan kay sa mga puwersa nga nagaobra alang sa labi pang organisadong kooperasyon. Ang dili-malikayang paghinapos sa tanang walay-gipinig nga pagtimbangtimbang sa kiling sa kalibotan mao nga ang kaguliyang sa katilingban, kagubot sa politika, krisis sa ekonomiya, ug internasyonal nga kabingkilan may kalagmitang mokaylap pa sa nahibilin niining sigloha.”

Usa ka mangitngit nga panagna tinuod apan usa nga dili makapatingala sa mga estudyante sa Bibliya. Kining maong kahimtang dugay na nga gitagna. Kanus-a? Diin?

Nabalisa sa Usa ka Damgo

Si Nabucodonosor, hari sa Babilonya gikan sa 624 hangtod sa 582 W.K.P., natugaw sa usa ka damgo. Dinha nakita niya ang usa ka dako kaayo nga larawan nga adunay ulo nga bulawan, dughan ug mga bukton nga salapi, tiyan ug paa nga tumbaga, bitiis nga puthaw, ug mga tiil ug mga tudlo sa tiil puthaw nga sinagolan sa yutang kolonon. Gipatin-aw sa propeta sa Diyos nga si Daniel kang Nabucodonosor ang kahulogan sa larawan, nagaingon kaniya: “Ikaw, O hari, . . . ikaw mao kadtong ulo nga bulawan. Ug sunod kanimo motindog ang usa ka gingharian nga labing ubos kanimo; ug may lain nga ikatulong gingharian nga tumbaga, nga magabuot sa tibook nga yuta.” Busa, klaro, nga ang larawan may kalabotan sa tawhanong gobyerno.​—Daniel 2:37-39.

Sa wala pa ang panahon ni Daniel, gidaogdaog sa Ehipto ug Asiria ang mga Israelita, ang pinili nga katawhan sa Awtor sa Bibliya. (Exodo 19:5) Diha sa konteksto sa Bibliya, kini naghimo kanila nga mga gahom sa kalibotan, gani, ang una sa mga serye sa pito niini gihisgotan sa Bibliya. (Pinadayag 17:10) Unya, sa mga adlaw ni Daniel, gipukan sa Babilonya ang Jerusalem, nagpugos sa mga Israelita nga madestiyero. Busa ang Babilonya nahimong ikatulo niining mga gahoma sa kalibotan, nga tukmang gitumong dinhi nga mao ang “ulo nga bulawan.” Gipaila sa Bibliya ug sa sekular nga kasaysayan ang ilhanan sa mga gahom sa kalibotan nga miabot nga mao ang Medo-Persia, Gresya, Roma, ug, sa kataposan, ang Anglo-Amerika.a

Kining mga nasora giklasipikar sa Bibliya ingon nga mga gahom sa kalibotan tungod kay sila adunay pakiglabot sa katawhan sa Diyos ug nagabatok sa pagmando sa Diyos nga gilabanan sa maong mga alagad sa Diyos. Busa, ang larawan nga nakita ni Nabucodonosor naghulagway kon sa unsang paagi magpadayon ang tawhanong pagmando sa pagbatok sa pagkasoberano sa Diyos bisan human nga matapos ang iyang gingharian. Ang pagkasunodsunod sa gahom sa kalibotan nga gihulagwayan sa nagkalainlaing bahin sa larawan nagsugod sa ulo paubos. Nan, makataronganon, nga ang mga tiil ug ang mga tudlo niini nagasimbolo sa kataposang mga kapadayagan sa tawhanong pagmando nga maglungtad sa “panahon sa kataposan,” sama sa gibatbat ni Daniel. Nan, unsa ang atong madahom?​—Daniel 2:41, 42; 12:4.

‘Napulo ka Tudlo sa Tiil’

Ang mga alagad sa Diyos karon dili na kinutoban sa usa ka nasod o sa usa ka lugar, mao nga sila madaogdaog sa usa ka gahom sa kalibotan. (Buhat 1:8; 10:34,35) Ingong mga membro sa tanang nasod, mga lungsoranon sa matag matang sa gobyerno sa tawo, sila sa makugihon nagapahayag nga ang panahon sa kataposan nagsugod na ug ang tawhanong pagmando nahatagan nag higayon​—sa dili madugay pagapulihan sa balaan nga pagmando.b Busa, ang maisog nga mensahe nga ilang giproklamar naghagit sa tanang nagalungtad politikal nga mga gahom. Sa tukma, ang “napulo” nga numero nga gigamit sa Bibliya nagapaila ug pagkakompleto maylabot sa yutan-ong mga butang. Busa, ang politikanhong pagmando sa tawo sa linangkob, nagkahiusa sa pagsupak sa pagkasoberano sa Diyos sa panahon sa kataposan, nga sa makataronganon maoy gihulagwayan sa ‘napulo ka tudlo sa tiil’ sa larawan.

Unsa ang politikal nga kahimtang sa sinugdanan niining gitagna nga yugto sa panahon? Sa mga tuig 1800, ang mga nasod sa Uropa maoy nagkontrolar sa 35 porsiento sa ibabaw sa yuta, apan sa pagka 1914 ang numero misaka sa kapin sa 84 porsiento! Ang The Collins Atlas of World History miingon nga “sa gabii sa 1914 nga gubat, mipatim-aw nga ang pagbahin sa kalibotan tali sa pila ka dagkong mga gahom halos kompleto na.” Gani, si Hugh Brogan, lekturero sa kasaysayan sa University of Essex, Inglaterra, miingon nga daw “dili magdugay ang tibuok kalibotan mandoan sa tunga sa dosenang mga gahom.”

Hinunoa, ang paggamit sa ‘napulo ka tudlo sa tiil’ sa pagsimbolo sa kabug-osan sa kagamhanan sa kalibotan nga sa literal dili moabot ug kapin lamang sa “tunga sa dosenang mga gahom,” daw dili makataronganon. Busa kon, alang sa katumanan sa tagna, aron ang ‘napulo ka tudlo sa tiil’ makabaton ug tinuod nga kahulogan, ang situwasyon sa politika nga naglungtad sa 1914 kinahanglan usbon.

Sa naghinapos ang katuigang 1900, ang Imperyo sa Britanya, ang pinakadako nga nakita sukad sa kalibotan, nagmando sa matag upat ka tawo sa yuta. Ang ubang mga imperyo sa Uropa nagmando sa minilyon pa ka tawo. Apan ang Gubat sa Kalibotan I miresultag kadaogan sa nasyonalismo. Si Paul Kennedy, propesor sa kasaysayan sa Yale University, mibatbat: “Ang labing lutaw nga kausaban sa Uropa, nga masukod sa mga termino sa teritoryo nga nasakopan, mao ang pagtungha sa mga grupo sa mga nasod-estado​—Polandia, Czechoslovakia, Austria, Hungaria, Yugoslavia, Finland, Estonia, Latvia, ug Lithuania​—puli sa mga yuta nga bahin niadto sa mga imperyo nga Habsburg, Romanov, ug Hohenzollen.”

Pagkahuman sa Gubat sa Kalibotan II, kini nga kiling mikusog. Ang nasyonalismo kusog nga mibuto. Ilabina human sa tunga-tunga sa katuigan sa 1950, ang kiling dili na mabali. Ang lima ka siglo sa pagpadako sa Uropa natapos pagkalumpag sa mga koloniya sa imperyo. Ang gidaghanon sa mga nasod sa Aprika, Asia, ug sa Tungang Sidlakan midako sa hilabihan.

Ang The New Encyclopædia Britannica nag-ingon nga kini “nga kaugmaran magkasumpaki sa mga panghunahuna nga nangibabaw sa politikanhon nga kaisipan sa nangaging mga 2,000 ka tuig.” Samtang “hangtod karon kasagarang ipasiugda sa tawo ang kaayohan sa tibuok nga kalibotan ug naglantaw sa panaghiusa ingong tilinguhaon nga tumong,” ang nasyonalismo karon nagpasiugda ug nasodnong mga kalainan. Imbes nagapahiusa, kini nagapabahinbahin.

Puthaw ug Umogong Yutang Kolonon

Matikdi nga gibatbat sa Bibliya ang mga tiil ug mga tudlo sa tiil sa larawan nga kini “may bahin nga puthaw ug may bahin nga umogong yutang kolonon,” nga nagdugang: “Ang gingharian mismo mabahin, . . . may pagkalig-on ug may pagkahuyang usab . . . , apan dili gayod magkatapot sa usa ug usa.” (Daniel 2:33, 41-43) Kining kakulang sa pagtapot diha sa panaghiusa natataw sa dihang padayong nangawala ang mga koloniya, samtang milambo ang nasyonalismo, ug samtang ang mga nagakaugmad nga mga nasod nakabaton ug kausbawan. Ang kalibotan tulin nga nagkabahinbahin sa politika.

Sama sa dili-maayong panagsagol sa puthaw ug yutang kolonon diha sa mga tiil ug sa mga tudlo sa larawan, ang ubang mga gobyerno maoy samag-puthaw​—mahariharion o malupigon​—ug ang uban samag-yutang kolonon​—mas malubayon ug demokratiko. Hisabtan, sila napakyas pagtapot diha sa panaghiusa sa kalibotan. Nagpunting niini sa atong adlaw, ang librong Aleman nga Unsere Welt​—Gestern Heute, Morgen; 1800-2000 (Atong Kalibotan​—Kagahapon, Karon, Umaabot; 1800-2000), nagaingon: “Sa ika-19 nga siglo, ang demokratikanhong kagawasan naglungtad sa hapit tanan nga sibilisado nga mga nasod, ug sa kataposan sa Gubat sa Kalibotan I, ang kawsa sa kagawasan daw nakadangat sa kataposang kadaogan. . . . Uban sa rebolusyon sa Rusya sa 1917, ang diniktador nga gobyerno mitungha na usab. Sukad niadto ang ika-20 nga siglo nailhan sa inagaray nga paglungtad ug pagharongay taliwala sa gobyerno nga gimandoag diktador ug sa demokrasiya.”​—Italiko amoa.

Gahom sa Katawhan

Matikdi usab nga sa panahon sa pagmando sa ‘napulo ka tudlo sa tiil,’ ang kumon nga tawo, “ang kaliwatan sa katawhan,” labi pang malangkit sa gobyerno. Ang mga kamatuoran ba sa kasaysayan nagpaluyo niining maong panagna?​—Daniel 2:43.

Ang demokrasiya, ang gobyerno pinaagi sa mga tawo, popular kaayo human sa Gubat sa Kalibotan I, bisan pa nga sa katuigan sa 1920 ug 1930, ang demokratikanhong mga rehimen sa nagkalainlaing bahin sa kalibotan gipulihan sa mga diktador. Pagkahuman sa Gubat sa Kalibotan II, ang pagpangawala sa mga koloniya nakapatungha na usab ug ubay-ubayng bag-ong mga demokrasiya. Sa ulahi, sa katuigang 1960 ug 1970, hinunoa, daghang koloniya kanhi nagpili sa mas makihariharion nga klase sa gobyerno.

Bisan pa niana, sa ika-20ng siglo, ang kiling maoy sa pagpuli sa mga monarkiya ug awtokratikong mga gobyerno ngadto sa demokrasiya o gobyerno sa katawhan. “Ang Tuig sa Katawhan” mao ang paghubit sa magasing Time sa mga kagubot sa politika diha sa Sidlakang Uropa. Ug sa dihang ang paril sa Berlin sa kataposan natumpag, gipatik sa magasing Der Spiegel sa Alemanya sa dagko kaayong mga letra sa hapin niini ang mga pulong “Das Volk siegt”​—ang katawhan nakadaog!

Taas sa Panagsultihay, Kulang sa Aksiyon

Diha sa tanang Sidlakang mga nasod sa Uropa diin ang people power o gahom sa katawhan nakapapugos ug mga kausaban sa politika, ang mga hangyo mao ang pagbaton ug bukas nga eleksiyon nga apilan sa daghang partido sa politika. Diha sa ilang presente nga kahimtang, ang mga partido sa politika nagagikan sa Uropa ug sa Norte Amerika sa panahon sa ika-19 nga siglo. Sukad sa tunga-tunga sa ika-20ng siglo, sila mikaylap sa tibuok kalibotan. Karong adlawa, sila mas dako, mas kusgan, ug mas organisado kay sa una. Pinaagi kanila, ug pinaagi usab sa katipunan sa mga mamumuo, mga opisyal sa gobyerno, mga grupo nga nagsuhid sa palibot, ug ang ubang dili-maisip nga mga lungsoranon ug may linain-nga-interes nga mga pundok, ang gahom sa katawhan karon mas subsob nga gihisgotan ug mas malanog kay sa nangagi.

Samtang ang gidaghanon sa mga tawo nga nalangkit sa pamaagi sa politika nagakadako, hinunoa, midako usab ang kalisod sa pagkab-ot sa panag-uyon sa politika. Sa taliwala sa daghang nagtakosay nga opinyon ug mga intereses, minoridad nga gobyerno usahay ang mosangpot, nahaurong nga mga gobyerno nga taas sa panagsultihay apan kulang sa aksiyon.

Sama sa puthaw ug umogong yutang kolonon, ang tibuok kalibotan nga panagsagol sa politika sukad sa 1914 mahuyang. Nawala na, pananglitan, ang mga adlaw sa dihang ang mga katawhan mohangyo sa giya sa Diyos maylabot sa gobyerno. “Busa ang mga lalaki sa Kasadpan nga sibilisasyon bug-os nga nagasalig sa ilang kaugalingon, ug nakita nila nga sila nakulangan,” mihinapos ang The Columbia History of the World.

May Lugar pa ba Alang sa Pagkamalaomon?

“Nganong kining lahi apan nalangkit nga mga kaugmaran dungan nga mitungha sa ikaduhang tunga nga bahin sa ika-20ng siglo? Ngano man nga kining mga hulga sa pagkahugno sa kalibotan mitungha sa tukma nga panahon diin nakab-ot sa mga tawo ang daghang mga diskoberiya sa siyensiya ug kahibalo kay sa tanan niyang nangagi nga kasaysayan?” Kining mga pangutanaha nga gibangon sa magsusulat nga si Geyer makapahinuklog. Apan may tawo ba nga adunay mga tubag?

Halos sa napulo ka tuig kanhi, ang The World Book Encyclopedia sa malaomon miingon: “Kita malagmit adunay mas dako nga higayon sa pagsulbad sa mga problema sa atong kapanahonan kay sa miagi nga kaliwatan.” Apan karon, usa ka dekada sa ulahi, sa pagsugod sa katuigan sa 1990, may luna pa ba gihapon alang sa pagkamalaomon? ‘Oo,’ tingali ikaw moingon, nga mopunting sa kataposan niining Bugnaw nga Gubat, sa mas dako nga kooperasyon sa Sidlakan ug Kasadpan, ug sa igoigong kauswagan nga nahimo sa pagdis-armar sa hinagiban sa kalibotan.

Ang Bibliya nagtagna nga ilang himoon kana. Kini nagapakita nga sa panahon sa pagmando sa ikapito nga gahom sa kalibotan sa kasaysayan sa Bibliya, usa ka kadungan nga ikawalong gahom maoy sa linain pagatukoron alang sa katuyoan sa paghiusa sa kanasoran. (Pinadayag 17:11) Apan kana ba molampos? Ang Bahin 9 sa “Tawhanong Pagmando Gitimbang” maoy motubag.

[Mga footnote]

[Blurb sa panid 18]

“Ang matag gingharian nga mabahin sa iyang kaugalingon malaglag.”—Mateo 12:25

[Blurb sa panid 18]

“Ang mga nasod nagubot, ang mga gingharian nangatay-og.”​—Salmo 46:6