Pagpaniid sa Kalibotan

PAGPANGAWAT SA EMPLEYADO

Ang krimen migasto sa industriya sa Britanya ug kapin sa $9,000,000,000 matag tuig, nagpahayag si John Banham, direktor general sa Konpederasyon sa Industriya sa Britanya. Niini nga suma, gikan sa duha o tulo ka libong milyon dolyares maoy tungod sa pagpangawat sa empleyado. Nagtaho sa resulta sa usa ka dili pa dugayng surbi, ang London nga Daily Telegraph nagbutyag nga 85 porsiento niadtong nainterbiyu dili motaho sa usa ka kauban ngadto sa ilang labaw sa pagpangawat gikan sa kompaniya. Sa ubang dili matinud-anong mga buhat, ang surbi nagpaila nga ang tinamdan nagkalahi sa edad. Samtang kapin sa tunga sa mga empleyado nga may panuigong labaw ug 45 anyos nakakaplag nga dili dalawaton ang paggamit sa telepono sa kompaniya alang sa pribadong mga tawag, halos usa sa upat sa 16 hangtod sa 24 ang edad ang misupak. Usab, 19 porsiento lamang niining mas batan-ong grupo ang nag-isip sa paggamit sa panahon sa trabaho aron sa pagkabildohay sa mga butang nga wala malangkit sa negosyo sa kompaniya ingong “pagpangawat sa panahon.”

SUKOD SA NANGAMATAY NGA MASUSO

Ang Tinipong Bansa karon halos nanguna sa listahan sa ugmad nga mga nasod nga may taas nga nangamatayng masuso, miingon si Dr. Regina Lederman, usa ka katabang nga dekano ug usa ka propesor sa School of Nursing sa Medical Branch sa The University of Texas. Sa miaging bayente ka tuig ang Tinipong Bansa anaa sa ika-limang puwesto sa tibuok kalibotang may mahimsog nga mga masuso, apan sa pagka-1987 kini mius-os ngadto sa ika-20ng puwesto. Ang Amerika nalikosan sa pag-abuso sa droga ug alkohol, AIDS, kulag sustansiya, pagkawalay-balay, kaguol, kaylap nga pagmabdos sa mga batan-on, ug mga epekto sa pagtabako. Kining tanan nakaamot sa ubos nga timbang sa bata, ang kuyawng hulga sa kinabuhi sa bag-ong-natawo ug hinungdan sa daghang tibuok-kinabuhing kakulian. Sumala kang Lederman, tali sa 1950 ug 1987, ang usa ka nasodnong pakigsaad sa pag-amping sa panglawas alang sa mga babaye ug mga bata nagpataas sa Hapon gikan sa ika-17ng puwesto ngadto sa unang puwesto, nakakab-ot sa pinakaubos nga sukod sa nangamatayng masuso. “Halos ang tanang pagtuon nagpakitang ang prenatal nagpauswag sa tsansa sa normal nga pagpanganak ug himsog nga bata,” nagaingon si Lederman. “Angayan, ang prenatal magsugod sa dili pa ang pagpanamkon.”

PAGKUNHOD SA UNGGOY

Ang dagko walay-ikog nga mga unggoy sa Rock of Gibraltar nailhang Barbary macaques mius-os ang gidaghanon, mitaho ang The Times sa London. Ang mga unggoy hangtod karon nangulkol ug pagkaong libre sa Rock ilalom sa pagbantay sa British army garrison. Apan daghan sa tulog-tunga ka milyong mga turistang nagabisita matag tuig nagpakaon sa mga unggoy ug mga tsokolate ug ubang kendi. Ingong resulta, ang pagpanambok ug pagkagiyan sa mga tam-is naghimo sa mga Barbary macaques nga “mawad-ag interes sa pagdulog ug mag-away na mahitungod sa pagkaon.” Kini nagpaus-os sa pagsanay sa mananap, ug ang populasyon niini mikunhod gikan sa 130 ngadto sa 70. Aron masanta kini, ang gobyerno sa Gibraltar nag-establisar ug usa ka binantayang parke nga ang usa ka tropa sa mga unggoy mapanalipdan ug pakan-on sa wala kaayoy kalamay nga nag-apil paninugdan sa mga pagkaong pellet. Ang direktor sa parke naglaom nga kini moresulta sa normal nga lihok ug motabang sa pagpreserbar niining nameligrong kaliwatan.

NASODNONG MGA KAGUSTOHAN SA UROPA

“Ang mga Manedyer sa Ikanubenta,” nagtaho ang The European, “mosagubang sobra pa sa mga babag sa pinulongan” aron makatrabaho sa ubang nasod. Ang mga pagtuon nga gihimo sa Uropa nagpakitang may “tino nasodnong mga kagustohan” bahin sa pag-abang ug langyawng empleyado. Sa usa ka surbi sa 700 ka kompaniya sa Britanya, ang mga Aleman ug Olandes ang nakitang angayan kapin sa tulo ka bahin, samtang ang mga Italyano ug mga Katsila maoy dili kaayo popular. Ang mga Pranses ug mga taga-Belgium kanunayng gidawat ingong langyawng empleyado, apan ang mga Swiso gikaingong pinakamahal ug masuknaon. Alang sa mga Katsilang kompaniya, ang pinakamaayong kapilian mao ang mga Pranses. Ang mga Britano ug Olandes buot nga motrabaho, apan ang mga Pranses ug Italyano dili. “Ang mga tawo managkalahi” mikomento ang mantalaan, “ug busa hukman ang pagkamaayo sa lainlaing paagi.”

KON NGANONG NANGLAYAS ANG MGA BATA

Ang Canberra Times sa Australia nag-analisar sa mga hinungdan kon nganong nanglayas ang mga bata sa balay. Alang sa pipila, kini usa ka kalit nga desisyon. Ang uban mingbiya alang sa pagpanimpalad. Kadaghanan niining mga nanglayas sa dili magdugay gutmon ug magmamingawon ug mopauli human sa pipila ka adlaw. Apan ang uban adunay mas lalom nga mga hinungdan, sama sa mga suliran sa eskuylahan, alkoholikong mga ginikanan, pisikal o seksuwal nga pag-abuso, ug panagbulag sa ginikanan. Kadtong mobiya sa balay tungod niini nga mga katarongan manglayas nga dugay-dugay, ang uban permanente. Sila mamampam ug mobuhat ug ginagmayng mga krimen aron makasapi aron mabuhi. Ang mapasidan-ong mga ilhanan mao kini: sigeng panaglalis sa balay, dugay kaayong mopauli sa balay sa magabii sa regular nga paagi, ug kanunayng pagbinugoy. Aron makunhoran kining mga paglayas, ang artikulo naglista niining mga sugyota alang sa mga ginikanan: ‘Pagtaganag usa ka mainit, mahigugmaong palibot sulod sa panimalay; kab-ota ang katimbang tali sa pagkahimong sobra ka matinugoton ug pagka-estrikto; hatagig kaugalingnan ang kabataan ug responsabilidad; ugmara ang epektibong mga kahanas sa komunikasyon, ilabina ang abilidad sa pagpaminaw; tagan-ig makiangayon ug makanunayon nga disiplina.’

MGA BUDDHA SA PAGPANALIPOD SA BAHANDI

Ang mga tig-alahas sa Hapon nagtahong ang bulawang mga estatuwa ni Buddha kalit nga nahimong pinakahimalitan. Ngano? Ang mga butang nga may bulawan nahimong mas barato sukad nga gipasiugda ang usa ka bag-ong sistema sa buhis. Dugang pa, may usa ka hugot-popular nga pagtuo nga kining relihiyosong mga estatuwa nahigawas gikan sa mapanunod nga buhis. Ang Ahensiya sa Buhis hinuon, nagahulgang buhisan ang mga estatuwa ni Buddha nga gipalit aron sa pagtuis sa balaod inay sa ilang relihiyosong importansiya ug gamit. Ang mga tig-alahas nagpunting, usab, nga ang trabahong nalangkit sa paghimog usa ka Buddha nagpataas sa presyo ngadto sa 75 porsiento sa bili sa bulawan, naghimo nianang usa ka dili-maalamong pagpamuhunan.

MGA MAMAMATAY SA DALAN

◻ “Ang daghang tawong namatay diha sa mga dalan nagagamit ug cocaine,” nag-ingon si Dr. Peter Marzuk, kaubang awtor sa usa ka pagtuong gipatik diha sa The Journal of the American Medical Association. Ang pagtuon, gihimo tungod kay ang mga namatay sa trapiko sa New York miuswag, nagpakitang 56 porsiento niadtong namatay may mga bilin sa cocaine o alkohol, o sa duha, diha sa ilang lawas sa panahon sa kamatayon. Si Marzuk naghunahunang daghan pa sa mga drayber ang nagagamit sa cocaine kay sa gipakita sa pagtuon. Ang uban wala mamatay, samtang ang ubang namatay wala mogamit ug daghan aron kini mamatikdan.

◻ “Ang pagkatulog samtang nagamaneho nakaingon sa mga 6,500 ka kamatayon sa trapiko matag tuig ug hinungdan sa 400,000 ka mga aksidente sa usa ka tuig” sa Tinipong Bansa, miingon ang Science nga magasin, nagtaho sa mga nakaplagan sa neurologong si Michael Aldrich, usa ka tigdukiduki sa pagkatulog sa Unibersidad sa Michigan. Abot sa 25 porsiento sa populasyon nagaantos sa katulogon, nagaingon si Aldrich, ug mao ang kasagarang dukaon samtang nagamaneho. Ang sleep apnea, diin ang pagginhawa mohunong usahay sa magabii, mao ang labing komun, ug maghimo sa nagaantos nga kapoyon gihapon inigkabuntag. Hinuon, ang labing daghang aksidente nahitabo niadtong anaay sakit nga narcolepsy, usa ka kahimtang nga mopatunghag kalit nga “atake” sa pagkatulog.

PAGKONTROLAR SA UK-OK

“Ang mga uk-ok makaagwanta sa taas nga radyasyon kay sa mga tawo,” nag-ingon si Richard Brenner sa Serbisyo sa Panukiduki sa Agrikultura sa T.B., “apan sila dili makapahiangay sa kainit, sa ingon nga kainit nga atong maagwanta​—tungod kay kita mosingot aron sa pagpaubos sa atong temperatura sa lawas​—mopatay kanila.” Karon usa ka kompaniya sa pagkontrolar sa peste sa California migamit nianang kamatuorana sa pagpapha sa mga uk-ok ug uban pang mga peste sa balay. Ang apektadong balay putsog tolda nga lona. Ang mga propane burner ug mga fan ang gitaod sa sulod aron patas-on ang temperatura didto sa mga 66° C. “Human sa upat ka oras sa ingon niana nga temperatura, ang matag bahin sa balay makaabot nag sobra sa 50° C, nga igong mopatay sa mga uk-ok, olmigas, langaw, garapata, anunugba ug bisan mga anay,” miingon ang New Scientist.

“SA KAAYOHAN O SA KADAOTAN”

“Ang kaminyoon, ginaingong, hinimo sa langit,” nagbatbat ang India Today. “Apan niining duha ka magtiayon sa Patan nga balangay, ang kaminyoon maorag gibugto dinhi sa yuta.” Kini nahitabo sa dihang ang duha ka grupo sa kaslonon miabot alang sa ilang kasal sa samang panahon. Ang duha nagdali, ug ang seremonya daling gitapos. Ang kakugang miabot sa dihang ang taas nga belong nagtabon sa mga nawong sa kinasal nga mga babaye gikuha, ug ang pagbayloay sa kinasal nadiskobrehan. “Bisag nalisang ang kinasal nga mga babaye sa pagbayloay, ang mga paryente miinsister nga ang nahitabo dili na mabalik,” matud sa India Today. “Busa karon, sa kaayohan o sa kadaotan, ang magtiayon mag-unongay hangtod ang kamatayon magbulag nila.”

EHIPTOHANONG ARTE SA INORASANG BOMBA

“Ang mga pintor sa Karaang Ehipto mihimog mabulokong mga buhat sa arte, frescoes, mabulokong estatuwa, lungon ug pantiyon. Sila hanas kaayong grupo ug nakakaplag sa unang artipisyal nga kolor, usa ka lutaw ‘Ehiptohanong asul,’ mas anindot kay sa tanang natural asul nga mga kolor nga mabatonan nila,” miingon ang The German Tribune. Apan sila “wala makaamgo nga uban sa ilang Ehiptohanong asul sila nagpailaila sa usa ka Trojan Horse ngadto sa ilang mga buhat sa arte. Kini nagbatog kemikal nga virus nga makapatay nila.” Ang sad-an mao ang atacamite, usa ka mineral nga wala tuyoang gidugang apan, nakaplagan sa mga tigdukiduki, nga mitungha sa ulahi pinaagi sa usa ka kemikal nga reaksiyon, inanayng nausab ang kolor asul ngadto sa berde. Ang proseso nagapadayon ilalom sa umogong kahimtang, nagapahun-ag sa kolor ug nakapulpog niini. Ang dakong bahin sa kaumog mahitabo uban sa pagduaw sa mga turista, naghatag suliran sa mga awtoridad sa Ehipto: haduol sa mga dapit nga ginabisita sa mga turista, diin ang nasod nagadepende sa panalapi, o ipameligro ang pagwagtang sa tanang asul ug berdeng mga kolor sulod sa siglo.