Makapatay nga Panag-uban

“USA ka grabeng krisis,” mipahayag ang presidente sa U.S. si Bush. Usa ka “makalilisang nga kahimtang,” matud sa The Star sa South Africa. “Usa ka epidemya,” mitaho ang U.S.News & World Report. “Usa ka hampak sa katilingban,” matud sa usa ka mabalak-ong lungsoranon.

Ang makalisang bang AIDS virus ang gihisgotan nila? Dili, apan ang laing matang sa hampak nga sa kadaghanang nasod karon nagaangkon ug mas daghang biktima kay sa AIDS. Unsa ba kini? Ang sangpotanan sa makapatay nga panag-uban: pag-inom ug pagmaneho.

Sa tibuok nga kalibotan, mga 300,000 ka tawo ang mamatay sa mga aksidente sa sakyanan kada tuig. Sa minilyon nga angol, tinagpulo ka libo maputlan sa bukton ug tiil sa tibuok nga kinabuhi. Ang gastos sa salapi maoy libolibong milyong dolyares kada tuig. Ang mga aksidenteng nalangkit sa alkohol maoy dakong bahin niana.

Sa dekada nga natapos sa 1990, mga 100,000 ka tawo namatay gumikan sa AIDS sa Tinipong Bansa. Apan sa samang pulo ka tuig, mga 250,000 namatay sa mga aksidente sa sakyanan nga nalangkit ang alkohol. Ang AIDS kadaghanan mas direktang mag-apektar sa mga mahilayon sa sekso ug sa mga tig-ineksiyon ug droga. Apan ang tigmaneho nga nadaot sa alkohol magpatay dili lang sa abusado apan sa inosente usab nga tumatan-aw.

Ang panagduyog sa pag-inom ug pagmaneho kasagarang magpahamtang sa labing mabangis nga matang sa kamatayon diha sa wala-matahap nga mga biktima, ug magbungkag kini sa mga pamilya. Maghikaw kini sa mga ginikanan sa ilang mga anak, sa mga anak sa ilang mga ginikanan, sa mga tawong minyo sa ilang mga kapikas.

Mga Paningkamot sa Pagpugong sa Taob

Gihimo ang daghang singkamot sa pagpugong niining sulog sa kalaglagan. Sa Tinipong Bansa, ang mga kampanya sa pagpahibalo sa publiko gilansad sa mga organisasyon sa kabalangayan sama sa RID (Remove Intoxicated Drivers) ug MADD (Mothers Against Drunk Drivers). Anaa ang Stop-DWI (Driving While Intoxicated) nga mga programa. Ang susamang mga organisasyon nagalungtad diha sa ubang kanasoran. Gitabangan niini ang mga biktima sa ilang mga katungod ug gipasiugda ang legal nga mga reporma.

Gipakusgan sa mga ahensiyang nagapatuman sa balaod ang ilang mga singkamot sa pagdakop sa mga tigmaneho nga nadaot, pinaagi sa paggamit sa mga butang sama sa mga tsekpoint sa pagsusi sa pagkadili-hubog. Lainlaing mga balaod gipatuman sa paghimong may-tulubagon niadtong nagadalit ug alkoholikong ilimnon. Bisan ang mga billboard gigamit sa pagpahinumdom sa mga tigmaneho sa mga balaod nga nagalungtad.

Nagpadayon sa Pag-uswag ang mga Namatay

Bisan pa niining tanang singkamot, nagpadayon ang pag-uswag sa mga namatay tungod sa pagmaneho samtang hubog sa tibuok kalibotan. Sa Brazil usa ka tawo mapatay kada 21 minutos​—mga 25,000 kada tuig—​diha sa mga aksidenteng langkit sa alkohol. Kana maoy mga 50 porsiento sa tanang namatay sa sakyanan didto. Sa Inglaterra ug Alemanya, mga ikalimang bahin sa tanang namatay sa sakyanan giingong nalangkit sa alkohol. Sa Mexico, sumala sa ubay-ubayng tinubdan, 80 porsiento sa 50,000 ka namatay sa trapiko maoy tungod sa ‘tawhanong sayop, nga sa panguna gipahinabo sa pagmaneho samtang hubog,’ mitaho ang El Universal sa Mexico City.

Gikalkulong kapin sa 25 porsiento sa mga namatay sa sakyanan sa South Africa naglangkit sa alkohol. Sa Tinipong Bansa sa usa ka kasarangang tuig, ang mga aksidenteng langkit sa alkohol mosangpot sa mga 650,000 ka pagkaangol, nga niana mga 40,000 seryoso; kapin sa 23,000 ka tawo ang mamatay​—duolag katunga sa katibuk-ang mga namatay sa sakyanan.

Kay nawad-ag paglaom sa pagsingkamot nga pugngan ang tigmanehong nadaot sa alkohol, ang usa ka DWI Victims Panel giorganisar sa Washington State, U.S.A. Kini nahimong bahin sa hudisyal nga palakaw sa pagsentensiya niadtong gihukmang sad-an sa pagmaneho samtang hubog. Ang programa karon gigamit sa daghang bahin sa nasod. Ang katuyoan niini mao ang pagpaatubang sa mga sad-an sa makapasubong sangpotanan sa ilang iresponsableng pag-inom. Ang mga sad-an sentensiyahan sa mga korte sa pagpamati sa ilang mga biktima ug sa mga sakop sa ilang pamilya ug paamgohon sa ngil-ad nga bili nga gibayad. Ang Pagmata! gidapit sa pagtan-aw pag-ayo sa usa nianang presentasyona.

[Picture Credit Line sa panid 4]

Dominic D. Massita, Sr./​Accident Legal Photo Service of New York