Mga Biktima Miatubang sa mga Tagsala
ANG kahimtang: Panel sa DWI nga mga Biktima sa Genesee County sa Ibabaw sa Estado sa New York. Ang esena: Unom ka tawo, nga nahugpong sa kaguol nga sama nilang gibati ug nagkupot sa mga letrato sa ilang mga minahal, miapil sa masakit nga singkamot nga makapatandog sa mga tagsala nga nahukmang sad-an sa pagmaneho nga hubog.
Ang mosunod maoy mga kinutlo gikan sa ilang mga komento, nga gipamubo sa Pagmata!
Ang mga Biktima
Usa ka amahan: “Kini ang among anak lalaki si Eric. Siya buotan nga anak, nga siawan kaayo, nga hingatawa. Karon ako masulob-on, nagbangotan nga amahan tungod sa pagkamatay sa 17-anyos nga anak lalaki. Sa usa ka gutlo, nagun-ob ang among mga damgo, among mga paglaom sa umaabot, among hinigugma—nga gipatay sa usa ka hubog nga drayber.
“Ako moadto sa lubnganan kauban sa akong asawa. Kini ang kataposang lanot nga among kahawiran. Among basahon ang mga pulong ni Eric nga gikulit diha sa lapida: ‘Mingawon ako kaninyo uban sa bug-os kong kasingkasing, ug hinaot kita dili kaayo magkalagyo; ug kon magkalagyo man ugaling kita, ako mohilak kay dili ko gustong moingon nga adiyos.’ Ug dili usab namo gustong moingon nga adiyos.”
Usa ka biyuda: “Kini ang akong pamilya. Usa ka 22-anyos nga lalaki mibiya sa usa ka salusalo sa kasal nga miangkon nga siya wala mobating hubog. Sa iyang pickup trak, nga nagpadalagan nga kusog kaayo agi sa ngitngit, dili-sinating karsada, siya nagsingabot sa usa ka marka sa pasidaan ug wala motagad niana, dayon mipasutoy sa markang hunong ug mibangga kanamo. Sa sunod gutlo ako nahinumdom nga nahigmata nga may masakit nga kabug-at sa akong dughan. Samtang naningkamot ako sa pagbuka sa akong mga mata, nasiklapan ko ang akong bana nga nalup-og sa manibela. Nadungog ko nga naghilak ang akong masuso. Ako nahinumdom nga nangutana, ‘Unsay nahitabo?’
“Walay mitubag. Ang akong bana, si Bill, 31 anyos; akong kamagulangang anak lalaki, 6 anyos; ug akong kaluhang mga batang lalaki, 4 anyos, maoy patay. Ang bugtong kong paglaom nga nahibilin mao ang akong gamayng batang babaye nga siyam pa ka bulan, nga naospital nga may grabeng kadaot sa ulo.
“Samtang ako naghigda sa ospital sa usa ka mingaw, nag-ulan, Miyerkoles nga buntag, ang akong bana ug tulo ka anak lalaki gilubong. Naghunahuna ako sa upat ka lungon, upat ka nabalibali nga lawas, upat ka tawo nga dili ko na igkita, madungog, o mahikap pag-usab. Unsaon ba nako sa pagpadayon sa kinabuhi?
“Ang akong batang babaye ug ako napugos sa pagsugod ug bag-ong kinabuhi. Gibaligya nako ang akong balay, kay dili ako makahimo sa pagpabilin uban sa mga handumanan. Nalisdan ako sa pag-atubang sa kamatuoran nga ang akong bana ug tulo ka matahom nga batang lalaki atua sa lubnganan. Ang tanang pag-atiman, kabalaka, gugma, wala paigo aron mapanalipdan sila. Ang kasakit, kapakyasan, ug kahaw-ang nga gibati ko dili ikabatbat sa mga pulong. Mubo kaayo ang ilang kinabuhi.
“Ang tawo nga mikalas sa mga kinabuhi sa akong pamilya dili usa ka mangtas nga kriminal o alkoholiko o subli nga tagsala—usa lang ka kasarangang tawo nga buot lang maglipaylipay sa usa ka gabii. Naagoman ko kining kapildihan kay may mipalabi sa pag-inom ug pagdrayb. Hinaot dili gayod kini mahitabo kanimo o sa usang imong gimahal.”
Usa ka inahan: “Ang ngalan sa akong anak babaye maoy Rhonda Lynn. Mograduwar unta siya sa hayskul sa Hunyo 21. Sa Hunyo 10 gikuha niya ang kataposang leksiyon sa iyang kurso sa pagtuon sa pagdrayb. Niadtong adlawa duha ka indibiduwal nga nagtambong sa parti ug miinom nga sobra ang mihimog iresponsableng desisyon sa pagdrayb. Sa usa ka kadiyut nga gutlo, ilang gihimo kadto nga kataposang adlaw sa kinabuhi ni Rhonda, ingon man sa mga kinabuhi sa iyang magtutudlo sa pagdrayb ug sa duha sa iyang mga klasmet.
“Niadtong hapona akong nadawat ang tawag sa telepono nga nalangkit si Rhonda sa aksidente. Ang ako lang nahunahunaan mao nga kinahanglang ako mahauban kaniya. Sa pag-abot nako sa ospital, giingnan ako nga dili mosulod aron makita si Rhonda. Apan kinahanglang makatino ako. Gipatukas ko ang habol. Hubag kaayo ug ngil-ad nga pagkapangos ang iyang nawong. Ako nagpunay sa pagtutok sa nindot niyang mga mata ug mihikap sa iyang bukton, apan dili ako makaayo sa nadugmok niyang lawas. Ang ako lang nahimo mao ang paghapyod sa iyang nindot nga buhok. Walay sanong. Siya wala na.
“Ako gitokahan sa lisod nga trabaho sa pagpahibalo sa iyang amahan ug mga igsoon nga siya wala na. Karon ang among mga adlaw dili na sama tungod sa makalilisang nga kahaw-ang. Kon makagakos unta kami kaniya, makahalog kaniya bisan kas-a na lang. Ang kinabuhi dili na gayod sama. Ang nahibilin na lang namo mao ang mga handumanan.”
Usa ka Tagsala
Usa ka batan-ong lalaki: “Lahi ang akong estorya gikan sa inyo nang nadungog. Ang akoa nagsugod 23 ka bulan nga miagi. Mahinumdoman ko kana nga samag gahapon pa. Ang akong trato nagdulag bowling niadtong gabhiona, mao nga mihukom ako sa pag-inom ug diyutay ug tan-awon siya sa pagdula. Nakainom ako sa lima o unom ka basong serbesa sa sunod duhag tunga sa oras. Naghunahuna ako sa pagkahimong responsable ug maghulat sa usa ka oras sa dili pa modrayb sa pagpauli.
“Sa mga 30 minutos sa akong pagdrayb sa pagpauli, may ambulansiya sa dalan, ug may usa ka tawo sa tunga sa dalan nga nagtultol sa trapiko. Wala ko gayod makita kadtong tawhana hangtod nga ulahi na kaayo. Misulay ako sa paglikay ug pagbrek. Sa pagkabuak sa akong bentana, ako miingon sa akong kaugalingon: ‘Hinaot kadto maoy osa o iro!’ Pero nasayod ako nga dili. Migawas ako sa kotse ug miadto kaniya, nga misinggit, ‘OK ka ra ba? OK ka ra ba?’ Wala siya motubag kanako. Nahinumdom ako nga nagtindog ibabaw niya, nga nagtan-aw sa iyang nawong. Kadto makahahadlok kaayo.
“Nangabot ang mga polis sa estado ug gisukitsukit ako. Dayon sila miingon: ‘Matinabangon ka kaayo, apan lain ang imong linaktan ug lain ang imong sinultihan. Nakainom ka ba?’ Gidala nila ako ngadto sa baraks sa polis ug gisusi ako. Kadto maoy 0.08 [supak-balaod nga unod sa alkohol sa dugo sa kadaghanang bahin sa Tinipong Bansa]. Dili ako makatuo nga kadto nahitabo kanako. Naghunahuna ako nga ang ingon nga butang dili gayod mahitabo kanako. Apan, sa maong panahon giatubang ko ang mga sumbong sa homosidio tungod sa pagkamapasagdanon, ang DWAI [Driving While Ability Impaired o Pagdrayb Samtang Nadaot ang Katakos].
“Usa na lang ka bulan nga ako makakuha unta sa akong sertipiko sa pagkamagtutudlo. Palandonga ra kon unsay pagtan-aw sa katilingban diha sa mga magtutudlo. Ilang gidahom sila nga sa moral dili salawayon. Kadto ang akong gipaningkamotan, ug niadto ako nagpanan-aw nga mawad-an nianang tanan.
“Ako gisilotan sa usa ka tuig nga probation, nawad-an sa akong lisensiya sa pagdrayb sulod sa 19 ka bulan, namultahan ug 250 dolyares, nakaestar sa bilanggoan sa hinapos sa semana, nagbuhat sa 600 oras nga komunidadnong serbisyo, ug mitambong sa siyam ka bulan nga kurso sa panambag bahin sa alkohol. Labaw pa niana, mahinumdom ako sa mga gabii nga ako makamata nga mangurog, uban sa hulagway sa nawong niadtong tawhana sa akong kaisipan. Ug kinahanglang mobalik ako ug atubangon ang tanan kong higala ug pamilya. Mipatim-aw nga lisod kaayo ang pagpadayon sa akong kinabuhi. Wala ako makatino kon kaha takos ba kadto. Kinahanglang mobalik ako sa praktis nga pagkamagtutudlo ug motan-aw nianang mga bata. Ako nahibulong gayod kon pila kanila ang nasayod kon unsay akong nabuhat. Ug nahupong ako sa sala ug pagbasol nga gibati ko ngadto sa pamilya sa maong tawo.
“Sa gabii sa aksidente, gibuhat ko ang labing lisod nga butang nga sukad akong gibuhat sa akong kinabuhi—pagtawag sa akong inahan ug pagsulti kaniya, ‘Ma, nakapatay akog tawo sa usa ka aksidente. Kinahanglan ko ang sakyanan sa pagpauli.’ Sa pag-abot niya didto, kami naggakos lang ug nanghilak. Dili ko ikapanghinaot nga ang pinakadaotan kong kaaway makaagom sa butang nga akong giagoman. Mga tawo nga moinom ug momaneho—kana usa ka suliran nga buot ko nga motabang. Inigbiya ninyo niining mitinga, panglakaw kamo nga mahinumdom kanamo. Ayaw gayod ninyo kamig hikalimti.”
Ang Panel Mihinapos
Si Patricia Johnston, coordinator sa maong panel sa mga biktima, mihinapos uban sa iyang makapasubong kasinatian sa pagkabangga nga nakapatay sa iyang alkoholikong amahan. Siya miingon: “Kon masulod ko pa sa botelya ang kaguol nga gipahinabo sa alkohol ug himoon kining ‘usa ka botelya alang sa biyahe,’ dili na unta kinahanglan ang laing programa nga sama niini!”
Sa kataposan, ang moderator nangutana kon may si bisan kinsa bang may mga pangutana. Walay nangutana. Apan daghan ang may mga mata nga nagluhaluha nga miingon: “Dili gayod kamo makadungog nga ako moinom ug magdrayb pag-usab.”
Panahon ray magtug-an kon unsay sangpotanan nga maangkon sa maong mga panel diha sa pag-apektar sa proporsiyon nga niana ang nadakpang mga tagsala mobalik pag-usab sa dalan aron sa pagdrayb samtang hubog. Apan ang naghimo sa suliran nga makalilisang kaayo mao nga adunay daghan kaayo, minilyon pa, niadtong nagadrayb nga nadaot ang panghukom apan si kinsa dili madakpan.
Ang bag-ong mga taho gikan sa Bureau of Justice Statistics of the U.S. Department of Justice nagpakita nga sa usa ka bag-o nga tuig, halos duha ka milyong tawo ang gidakop tungod sa DUI (Driving Under the Influence o Pagmaneho nga Nakainom). Apan gipakita usab sa mga estadistika nga sa matag DWI (Driving While Intoxicated o Pagmaneho Samtang Hubog) nga pagdakop, abot sa 2,000 pa ang tingali wala himatikdi diha sa mga dapit nga walay nagpatrolya, mga gidaghanon nga nagpaabot nga magpatungha sa mga disgrasya.
Unsay nakamugna sa palibot nga mopalambo nianang makapatay ug iresponsableng aksiyon? Nganong ang gubat batok sa pag-inom ug pagmaneho padayong gibugno apan wala pa madaog? Tan-awon nato ang pipila sa mga tubag.
[Hulagway sa panid 7]
Pagpasundayag sa tagsala sa hitabo nga nag-atubang sa panel sa mga biktima