Kinsay Sad-an?

“ANG paghubog dalawaton” sa daghang tawo diha sa katilingban, matud ni Jim Vanderwood sa Mohawk Valley Council on Alcoholism sa New York State. Ikasubo, pipila ra ang mahimong molampos sa paglimod nga ang pag-inom, bisan hinobra pa, maoy bahin sa kahulmahan sa ilang katilingban.

Sa daghang katuigan kadaghanang katilingban nagmatinugoton sa regular, ug bisan hinobra, nga pag-inom. Kini nagdasig sa uban sa pagsundog niining matinugotong tinamdan. Sumala sa giingon ni Vanderwood: “Tan-awa ang mga sine. Kanunay natong gidayeg ang mga tawo nga makainom nga sobra ug unya makagawas pa ug mahimong talagsaon nga kowboy. Kini giisip nga usa ka matang sa magtutukod sa imong pagtamod-sa-kaugalingon. Unsaon nimo pagbuntog niana?”

Busa, samtang ang pangunang sala nahaluna diha sa naghimo sa kadaot pinaagi sa pag-inom ug pagmaneho, ang matinugoton, mapatuyangong mga katilingban uban sa ilang dili-timbang nga tinamdan bahin sa alkohol magpas-an usab sa usa ka sukod sa sala.

“Ang pag-inom dili lang kay dinawat kondili kusganong gipasiugda,” matud sa opisyal sa pagsanta sa krimen nga si Jim Thompson. Giingnan niya ang Pagmata!: “Daghang dula ang gihikay palibot sa industriya sa alkohol, sama sa industriya sa serbesa.” Siya miingon nga panahon sa daghang dula, “ang kinamaayohang mga komersiyal diha sa TV mao ang mga komersiyal sa serbesa, uban sa tanang masidlakong mga bituon sa katilingban nga nagaduso sa ilang paboritong serbesa.”

Ang usa ka pederal edukasyonal nga programa nga gihimo ubos sa pagdumala sa kanhing U.S. nga siruhano heneral si C. Everett Koop giboykot sa National Association of Broadcasters ug sa Association of National Advertisers. Ngano? Kay kadto naghisgot man niining isyu sa pagmaneho samtang nakainom ug kabahin sa pagkasad-an. Si Dr. Patricia Waller, nga maoy nangulo sa Education Panel sa programa, miingon: “Ang matuod mao nga kita [katilingban] nagmugna niining sulirana, ug ang mga tawo may pagkabugok nga magpadaog sa tanang pagpiit nga atong gidat-og kanila sukad nga sila may igong pangedaron sa pagmatikod sa bisan unsa diha sa telebisyon. ‘Apan,’ [ang katilingban nagaingon] ‘dili kami ang nakaingon. Dili kana among problema.’”

Batan-ong Tagsala Karong Adlawa​—Problemang Palainom Ugma

Pinaagi sa lainlaing mga galamiton, sama sa telebisyon, mga sine, ug mga anunsiyo, ang pag-inom gihimong madanihon. Makaabot kini sa linghod, humok nga kaisipan uban sa mensahe, ‘Ikaw makainom ug mabuhing malipayon hangtod sa hangtod.’

“Ang kasarangang bata makakita nga ang alkohol giinom 75,000 beses sa TV una siya mahidangat sa legal nga edad sa pag-inom,” matud ni Dr. T. Radecki sa National Coalition on Television Violence sa Tinipong Bansa. Ang Britanikong tigdukiduki si Anders Hansen nagsurbi sa bililhon kaayong oras sa TV sa United Kingdom ug nakadiskobre nga 71 porsiento sa tanang piksiyonal nga programa nag-apil sa pag-inom. Sa aberids, may 3.4 ka esena sa pag-inom matag oras uban ang “diyutay kaayong mga paghulagway sa pag-inom ug alkohol nga may mas tinong sangpotanan,” sama sa mga aksidente sa sakyanan ug mga homosidio, mimulo si Hansen.

Sa pagsulat alang sa The Washington Post, ang kolumnistang si Colman McCarthy mipahayag niini niining paagiha: “Nagpaluyo sa mga dibersiyon sa . . . mga kanhi-atleta ingong mga tindero sa bar mao ang mga kampanya sa anunsiyo ug promosyon nga gilaraw nga madani ang mga bata ug iduso sa mga estudyante sa kolehiyo ang ideya nga ang pag-inom sa alkohol, ug sa daghan gayod, gikinahanglan sa maayong kahimtang diha sa katilingban. Kat-oni kini gikan sa mga batan-ong lalaki nga nagaingon ‘lami kaayo kini, dili kaayo makabusog,’ kon wala kay giisang baso, ikaw wala sa uso.”

Sa Unyon Sobyet, ang pag-inom ug pagmaneho maoy usa ka dakong problema sa nasod. Ang pila ka opisyal didto nagduhaduha nga mausob ang mga batasan sa pag-inom. “Tungod kini sa among kagikang Ruso,” matud sa usa. Bisan pag kini tinuod tingali, giisip kini sa daghan nga usa ka matang sa kalingawan. Busa ang mga bata ug mga daling mahaylo nagtubo sa palibot sa inom.

Si J. Vanderwood misaysay nga ang Tinipong Bansa dunay “kultura sa pag-inom samtang batan-on. Ang alkohol katumbas sa softball, bowling, superbowl, sadyang mga oras. Kon kini kalingawan, kini alkohol, kon kini alkohol, kini kalingawan.” Siya midugang: “Ikaw tingali makagawas sa maong ang-ang kon wala nimo mabikil ang imong pagkagiyan sa sikolohikal, sosyolohikal, o pisikal nga paagi.” Apan unya siya mipasidaan: “Usa ka butang nga atong nasayran gikan sa panukiduki, ug kini gipamatud-an pag-ayo, mao nga kon mosugod ka sa pag-inom nga kusog sa dihang ikaw 14, 15, o 16, makaugmad ka sa pagkagiyan sulod sa usa ka tuig. Sa bag-o pang mag-20, sa pila ra ka tuig.”

Katingad-an ba nga ang pangunang hinungdan sa kamatayon taliwala sa mga 16-ngadto-24-anyos sa Tinipong Bansa mao ang mga aksidente sa sakyanan nga nalangkit sa alkohol? Walay duhaduha nga kini usab usa ka pangunang hinungdan sa kamatayon diha sa daghang ubang nasod. Busa, mihinapos si Dr. Waller nga ang makugihong mga ginikanan nga naningkamot sa pagmatuto sa ilang mga anak diha sa kahimtang sa panimalay nga nagabira sa direksiyon sa dili paghubog moatubang sa matinugotong katilingban nga “nagabira sa pikas” direksiyon.

Busa ang batan-ong tig-inom karong adlawa mamahimong problemang palainom ugma. Ug siya kadaghanan mosupak sa rehabilitasyon, nga maoy peligroso kaayo sa pagkaluwas sa publiko diha sa kadalanan. Usa ka 34-anyos nga otrong malapason, tapos sa pagtambong sa gimando-sa-estado nga programa bahin sa alkohol, nakig-inom ug nagmaneho sa iyang pickup trak sa sayop nga bahin sa karsada sa usa ka haywey sa Kentucky. Nabangga siya sa usa ka bus nga punog mga tin-edyer ug naghatod sa 27 ka tawo​—24 ka batan-on ug 3 ka hamtong—​ngadto sa nagkalayo nga kamatayon. Sa pagkamatuod, gitino nga kapin sa un-kuwarto niadtong nahukmang sad-ang hubog nga mga tigmaneho maoy nangaging mga malapason.

Alkohol​—Usa ka Legal nga Droga

Daghang awtoridad nagadala sa pagtagad sa publiko nga ang alkohol maoy usa ka legal nga droga. Gitumbas nila ang alkohol sa ubang makagiyang mga droga.

Sa usa ka espesyal nga pahimangno sa White House, ang U.S. nga presidente si Bush mipahayag nga ang pagmaneho samtang hubog maoy “makapainutil sama sa crack. Tigpanalagma sama sa kabangisan sa gang. Ug mas daghang batan-on ang ginapatay niini kay sa tapoon ang duruha.” Gipasiugda usab niya nga “kinahanglang tudloan nato ang atong mga anak nga ang alkohol maoy usa ka droga.”

Kon wala ka mag-isip sa alkohol nga droga sa nangagi, wala ka mag-inusara. “Dili kana ilangkit sa daghang tawo,” matud ni C. Graziano, usa ka direktor sa pagkaluwas sa trapiko, nga midugang: “Mga abogado, mga doktor, mga huwes. Ang tanan apektado sa alkohol . . . Kini maabot. Kini sayon kaayong makuha!” Kay legal kini diha sa kadaghanang nasod, mapalit kini diha sa lainlaing matang sa tindahan. Kasagaran nga adunay pila ra ka restriksiyon.

Sa teknikal nga paagi, ang alkohol maoy pagkaon tungod sa unod niining calories. Apan kinahanglang klasipikahon usab kini nga droga kay kini mopukgo man sa sentral nga sistema sa nerbiyos. Sa dagkong dosis kini may narkotikong epekto diha sa lawas sama ra sa barbiturate. Tungod sa iyang “kinaiyahan nga makapausob sa buot, kini tigpakunhod sa tensiyon,” matud ni J. Vanderwood. “Kini makapalugak sa imong mga pagpugong, makausob sa palakaw sa imong hunahuna. Ikaw mobati nga ikaw makahimo sa dihang sa pagkamatuod ikaw dili makahimo.” Anaa nahiluna ang problema sa pag-inom ug pagmaneho. Sumala sa iyang gihinapos: “Ikaw nagbaton sa usa ka tawong nadaot nga nagahimog nadaot nga panghukom mahitungod sa nadaot nga kahimoan.”

Ang pipila nga nalangkit sa lisod nga mga kahimtang​—diborsiyo, pagkawala sa trabaho, mga suliran sa pamilya—​kasagaran moliso sa kusog nga pag-inom sa paninguhang makasagubang sa pagpiit ug tensiyon. Niining kahimtanga sila magagawi sa “dili-makataronganon, dili-responsableng mga paagi, apil ang DWI,” matud sa Journal of Studies on Alcohol.

Hinunoa, sa alkohol ang usa dili kinahanglang mahubog aron maapektahan ang kahimoan sa usa. Ang usa o duha ra ka pag-inom makadaot sa panghukom sa usa ka tigmaneho ug maghimo niyang peligroso sa iyang kaugalingon ug sa uban.

Makapasubo gayod kining hampaka diha sa katilingban, nga naghilo sa kaugalingon pinaagi sa makapatayng panag-uban sa komersiyal nga kadalo ug matinugotong tinamdan bahin sa legal pero lagmit peligroso kaayong substansiya. Nan, unsay kahupayan alang niadtong nanagbalata sa maong trahedya? Unsa ang tinuod nga paglaom nga makaplagan ang usa ka tambal?

[Blurb sa panid 10]

Ang mga tin-edyer nga kusog nga mga tig-inom makaugmad sa pagkagiyan sa usa ka tuig

[Blurb sa panid 10]

Dili kinahanglan nga mahubog aron ang katakos sa pagmaneho sa usa maapektahan

[Hulagway sa panid 9]

Pinaagi sa lainlaing galamiton, sama sa telebisyon, ang pag-inom gihimong madanihon