Pagkadili-makakitag Kolor—Usa ka Katingad-anang Depekto

NAKUGANG kaayo ang mga kalmado-ug-hunahunang mga Quakers sa dihang ilang nakita si John Dalton nga nagsul-ob ug pula kaayong medyas! Kasagarang nagsul-ob ug dulom nga mga kolor​—abohon, kaki, ug itom​—nakurat kaayo siya sa gisul-ob ni John, sa lain nga pagkasulti. Unsa ang nahitabo?

Si Dalton, natawo sa 1766 sa Eaglesfield, Inglaterra, naghubit sa dugo ingong “berde” ug giisip ang dahong laurel nga “maayong iparis sa pangpahid nga pulang waks.” Oo, si Dalton, nga nahimong inilang kemiko, nag-antos sa pagkadili-makakitag kolor, o sa mas tukma, depektoso ug panan-aw sa kolor.

Alang kang Dalton, ang pula maorag abohon nga tan-awon ug lahig gamay sa berde. Dili katingalahang giilisan sa iyang siaw nga amigo ang iyang medyas nga nakapahinabo ug kagubot! Makaiikag, sa pipila ka Uropanhong mga nasod, ang pagkadili-makakitag kolor nailhang Daltonismo.

Usa ka Tibuok Kalibotang Problema

Sa 1980, si Dr. Janet Voke sa City University, London, nagbanabana nga kapin sa duha ka milyong mga tawo sa Britanya ang adunay depekto ug panan-aw sa kolor. Diha sa ubang hilit nga mga komunidad, pipila lamang ang nagaantos niining maong sakita. Sa Fiji, usa lamang sa matag 120 ka tawo ang dili-makakitag-kolor, samtang sa Canada, kada ika-9 nga tawo, sa aberids, depektoso ug panan-aw sa kolor.

Ang panan-aw sa kolor lahi gikan sa matag tawo. Sumala sa kaylap nga gidawat nga teoriya, ang imong panan-aw normal kon imong makita ang puti kon ang tulo ka bidlisiw sa kahayag​—usa nga pula, berde, ug asul​—angay nga pagkakombinar. Sa dihang ang tulo ka bidlisiw masagol sa nagkalainlaing proporsiyon, ubang mga bulok nga imong makita ang mogula.

Apan, kon ang tanang mga bulok nga makita nimo mapaangay pinaagi sa pagsagol sa duha lamang ka primaryang mga kolor, ug ang pagdugang sa ikatulo nga kolor dili mamatikdan, nan ang imong panan-aw sa kolor depektoso. Ikaw gitawag nga dichromat. Si John Dalton maoy usa ka buta-sa-pula nga dichromat.

Ang mga depekto nga nagaapektar niadtong gitawag mga monochromat mas grabe. Kadtong aduna niining depektoha dili makaila ug kolor. Alang sa mga monochromat, ang de-kolor nga TV sama rag walay-kolor nga modelo.

Ang kadaghanan sa mga tawong dili makakitag-kolor maoy mga anomalous trichromat. Ang mga bulok nga makita niining mga tawhana maoy panagsagol gihapon sa tanang tulo ka primarya nga mga kolor, apan ang mga anomalous trichromat lahi sa proporsiyon sa mga primaryang mga kolor nga ilang makita. Kon kini mao ang imong problema, ang pagpahiangay sa kolor diha sa imong TV mopahinabog mga reklamo nga “Pula ra kana kaayo!” o “Berde ra kana kaayo!” gikan sa imong normal-sa-kolor nga mga kauban.

Ang Mga Hinungdan

Unsay nakapahinabo sa maong mga depekto? Ang The New Encyclopœdia Britannica nagpaila sa usa nga maoy sad-an nga mao ang imong “wavelength o gitas-on sa pag-ila sa balod nga aparato.” Ang matag usa sa imong mata adunay duolan sa 130 ka milyong mga tigdawat ug kahayag diha sa retina, apan 7 ka milyon lamang niini ang mohatag kanimo ug de-kolor nga panan-aw. Kining mga tigdawat ug kolor gitawag cones tungod sa ilang cone nga porma.

Ang mga tawo nga adunay normal nga panan-aw sa kolor adunay tulo ka matang sa cone. Ang ubang mga cone mosanong ug maayo sa taas nga wavelength sa kahayag (pula). Ang ikaduhang grupo makamatikod sa tunga nga mga wavelength (berde), ug ang nahibilin ang mubomubong mga wavelength (asul). Kon ang usa ka grupo sa mga cones kulang o dili kaayo mosanong sa iyang kaubang wavelength, ikaw may depekto. Kon dili kaayo ka makaila sa pula, pananglitan, dili kaayo ka makamatikod sa gamay nga kausaban sa kolor sa dihang ang mga kamatis mohinog gikan sa berde ngadto sa kahil ug kolor ngadto sa pula.

Ang kadaot sa optic nerve nga nagaapektar sa mensahe sa mga cone ngadto sa utok mopahinabog pagkadili-makakitag kolor. Bisan ang ubang mga paagi sa pagtambal, sama sa ubang mga tabletas batok sa malarya, nahibaloang modaot sa panan-aw sa kolor. Ang ubang ginainom nga kontraseptibo ginatahong makausob sa pag-ila sa asul, berde, ug mga dalag. Diha sa librong Colour Vision Testing, si Dr. Voke milista sa tabako ug alkohol nga maoy hinungdan sa pipila ka permanenteng pagkadili-makakitag pula-ug-berde.

Ang pagkatigulang usab makaapektar, ilabina sa pagkasensitibo sa usa ka tawo sa asul nga suga. Ang tigdukiduki nga si R. Lakowski mikomento nga ang pag-ila ug kolor moabot sa tayuktok sa panahon sa pagkabatan-on, ug molungtod sa edad 35. Dayon ang pag-ila sa tawo sa kolor anam-anam nga madaot, ilabina human sa edad nga 60.

Bisan kon ang depektosong panan-aw sa kolor moabot sa paglakat sa kinabuhi sa tawo, ang kadaghanan sa mga tawong dili-makakitag-kolor maoy sukad pa sa pagkabata. Ngano?

‘Ang Apo, Liwat sa Apohan’

Ang normal nga panan-aw sa tawo sa kolor maoy usa ka espesyal nga gasa. Kon maayo ang pag-obra sa imong mga cone ug ang imong optic nerves matinumanong nagahatod sa mga mensahe ngadto sa utok, nan de-kolor ang imong panan-aw. “Ang nabansayng mata sa tawo makamatikod ug duolan sa 150 ka bulok,” nag-ingon ang librong How Animals See. “Daghang mga mananap. . . . tingali dili makakita ug mga kolor sama kanato. Apan ang maong kondisyon normal sa ilang mga mata, dili depektoso,” nagaingon ang The World Book Encyclopedia.

Kon ang imong panan-aw depektoso nang daan, walay duhaduha nga imong napanunod kining maong hiyasa. Gikan kang kinsa? Ang Health and Disease naghubit sa pagkadili-makakitag-kolor ingong usa ka “nalangkit-sa-sekso” genetikanhong abnormalidad nga “napasa sa mga babaye apan kasagarang motungha sa sal-ang nga kaliwatan sa mga lalaki.” Busa, sagad, ‘ang apo naliwat sa apohan.’

Pagkadili-Makakitag Kolor? Unsaon sa Pag-ila

Ikaw ba nagduda nga ang imong mga anak dili-makakitag kolor? “Kon imong namatikdan nga ang imong 5- o 6-anyos nga anak maglisod sa pag-ila sa mga kolor; kon siya mogamit ug dili paris nga medyas; o kon siya dili makapili sa hustong krayola sa dihang pakuhaon ug usa ka kolor,” nan, ang librong Childcraft nag-ingon, “kinahanglang imong ipasusi ang iyang panan-aw.” Sa unsang paagi?

Usa sa pinakapopular nga mga paagi sa pagsusi sa panan-aw sa kolor mao ang Ishihara nga pagsulay. Pakitaan sa tig-eksamin ang imong anak ug usa ka seryal sa mga kard nga puno sa mga tuldok sa lainlaing mga bulok. Gihan-ay taliwala sa mga tuldok mao ang mga dibuho ug mga numero nga makita sa tawo nga normal ang panan-aw sa kolor. Ang imong bata ang magsulti unsang dibuho o hulagway ang iyang nakita. Magtan-aw sa usa ka tsart, ang usa ka bata nga dili makakitag-pula makakita ug “6,” ang usa ka bata nga dili makakitag-berde makakitag “9.” Kon ang imong anak makakita ug “96,” siya normal ug panan-aw sa kolor, sumala sa maong bahin sa pagsulay.

Tungod sa nagakauswag nga paggamit sa kolor diha sa mga materyal nga ginagamit sa pagtudlo sa mga bata, maalamong mahibaloan kon depektoso ba ang panan-aw sa imong anak. Apan samtang ang napanunod nga pagkadili-makakitag kolor sa pagkakaron dili-mabag-o ug dili matambalan, may mahimo ka ba bahin niana?

Mga Panaganang Himoon

Si Hazel Rossotti, awtor sa librong Colour, unang nagarekomendar sa sayong pagsusi. Dayon ang tawo nga dili-makakitag-kolor “pahibal-on sa mga kahimtang nga mopahinabog kalibog ug tudloan sa pagsalig kon mahimo sa mga butang gawas sa dili-maklaro nga mga kolor.”

Imong matudloan ang imong anak nga dili-makakitag-kolor sa kahulogan sa de-kolor nga signal sa trapiko sa mga dalan. Bisan kon siya mahibalong moila sa pula nga stoplight gikan sa berde nga “go” nga suga tungod sa iyang relatibong posisyon, tabangi siya sa pagbantay sa nagkalahing kadulomon o kahayag sa matag usa. Unya, kon siya mag-inusara, siya makabasa sa mga signales sa tukma bisan sa ngitngit.

Kon ikaw dili-makakitag-kolor, maayong dili magsalig sa mga kolor lamang dihang maghimog mga desisyon. Sanglit ang utok mobawi man sa mga depekto sa kolor, suplementohi ang iyang pundo sa impormasyon pinaagi sa paghatag ug dugang pang pagtagad sa kasiga sa usa ka butang, posisyon, ug porma. Ayaw pagpanuko sa paghangyo sa imong mga higala ug paryente nga normal ug panan-aw sa kolor alang sa tabang.

Sa paghimog importanteng mga desisyon, sama sa matang sa trabaho nga imong himoon, maalamong tagdon ang mga disbentaha nga ipatungha sa depektosog panan-aw sa kolor. Sa ubang mga trabaho, ang pagkadili-makakitag kolor maoy usa ka dakong kakulian. Kini, pananglitan, maoy usa ka babag alang sa mga kemiko, parmasista, pag-imprinta nga de-kolor, ug mga letratista. Ang maayong panan-aw sa kolor maoy usa ka kaayohan sa mga dentista sa dihang magpaangay sila ug artipisyal nga mga ngipon. Usab, ang mga matansero ug uban pa sa industriya sa pagkaon maabtik sa pag-alinggat sa mga kausaban sa kondisyon sa pagkaon kon sila adunay maayong panan-aw sa kolor. Ang kakulang sa pag-ila ug kolor nagapalisod sa mga nars ug doktor sa pagtino sa kahimtang sa panglawas sa ilang mga pasyente samtang nagasusi kanila.

Ang tanang tin-aw ug panan-aw adunay usa ka bililhong manggad. Kon ang imong panan-aw sa kolor katunga lamang, kinahanglang maghatag kag linaing pagtagad. Pananglitan, kinahanglan kang mahibalo nga ang pagtomar ug mga tambal nga wala kinahanglana, hinobrang pag-inom ug alkohol, o pagtabako makadaot sa pag-ila sa kolor. Kon maayo ang imong panan-aw sa kolor, nan ikaw adunay hamiling gasang pabilhan.