Ang Dimahadlok nga Tigpatay ug Halas

GAMAY ug balhiboon, ang dagway sa mongoose dili sama sa usa ka tigpatayg halas. Bisan pa niana, matud sa awtor si R. O. Pearse, “tingali ang labing mapintas nga kaaway sa halas . . . mao ang mongoose.” Nagpadayon si Pearse: “Kining gamay nga linalang tinong nagbutang ug dakong bahin sa lunsayng kaisog diha sa gamay niyang lawas kay sa ubang linalang sa lasang . . . Ang iyang mga pag-atake sa mga halas maoy kasugiran.”

Unsa ba gayod kining talagsaog kaisog nga linalang? Ang mongoose sakop sa usa ka dakong pamilya nga nagasuroysuroy sa daghang bahin sa Aprika, Asia, ug habagatang Uropa. Adunay ubay-ubay nga klase ug kapin sa 40 ka espisye sa maong gamayng mammal. Nagkadaiya ang gidak-on niini gikan sa inano nga mongoose, nga kapin ra sa usa ka piye sa gitas-on, ngadto sa tigkaon-ug-alimango nga mongoose sa habagatan-silangang Asia, nga maoy 1.2 ka metros sa gitas-on. Ang kadaghanan may mugbong mga batiis, tag-as kalkag nga mga ikog, ug tag-as nga mga lawas nga nalukop sa baga, sapnot nga balhibo, nga abuhon ngadto kapehon sa kolor. Ang ilang mga dalunggan gagmay ug ang ilang mga ilong kasagarang talinis.

Ang pipila maoy tiglain gabhion nga mga linalang. Ang uban manggawas sa maadlaw ug makighugoy, sama sa dalag nga mongoose, nga nagapuyo sa mga koloniya nga abot sa 50. Ilang mga puy-anan? Sa panguna, batoong mga lungag o mga bangag sa yuta. Usahay sila ang magkuykoy niini, apan kasagaran ila lang banoson ang mga bangag nga gibiyaan sa ubang mga hayop. Sila nasayrang tigbanos sa waysulod nga mga balayan sa anay ug mga hulmigas.

Bisan tuod ang hitsura sa mongoose may pagkaaghop, ayaw pagkasayop niini: Kini tumutukob​—igmat, isog, ug abtik. Ang kalan-on sa pila ka espisye naglakip sa mga insekto, mga bakukang, mga ulod, mga hilahila, mga tabili, mga baki, ug mga alimango, ingon man mga itlog ug prutas. Ang mongoose intelihente ug malansison. Ang binandahang mongoose, pananglitan, giingong manglansis sa pagtindog nga tul-id sa mga batiis niini sa luyo ug dayon matumba patalikid. Ngano? Aron moduol ang natingalang guinea fowl​—ug hidakpan!

Ang dungog niini ingong tigpatayg halas, hinunoa, nakahatag sa mongoose sa kabantog niini.

Halas Kontra sa Mongoose

Apan kini bang gamitoyng linalang tinuod makapildi sa kahadlokang cobra sa pakigbugno? Ang manunulat nga taga-South Africa nga si Laurens van der Post mibatbat sa mahulagwayong halas-mongoose nga bugno diha sa iyang librong The Heart of the Hunter: “Nakita ko ang [usa ka mongoose], nga 33 sentimetros lang gikan sa ulo ngadto ikog ug tingali 13 sentimetros lang sa gihabogon, nga nakigbugno sa 1.8 metros nga cobra. Tapos sa sunodsunod inantigo ug inabtik nga mga paghana diin ang halas balikbalik nga milapdos, nga nasipyat sa usa ka milimetro, siya midasdas, nga gikupogan ang cobra sa luyo sa liog nga gipaak dihadiha pinaagi sa taludtod niini.”

Ang labawng pagsalig ug kaisog sa gamay nga mongoose, inubanan sa daw liti nga katakos sa paglikay sa mga hapak sa halas, maoy nakapaarang niini sa pagpildi sa iyang makapatayng kaaway.

Ang Paak sa Bitin

Apan, ang mongoose sa usa ka paagi dili ba madaot sa lala sa bitin? Dili sa bug-os. Apan gikinahanglan ang daghang hilo aron sa pagpatay sa mongoose. Ang usa ka awtoridad miingon nga walo ka beses sa makapatayng dosis alang sa usa ka koneho ang gikinahanglan sa pagpatay sa mongoose. Talagsa ra nga ang mongoose mamatay tungod sa pagpaak sa halas.

Mas lagmit ang mongoose mamatay tungod sa pagkaon ug malala nga halas! Oo, tapos sa pagpatay sa peligrosong kaaway niini, ang mananaog magkaon niini, sugod sa ulo. Matud sa The International Wildlife Encyclopedia: “Ang ubay-ubay nga [mga mongoose] nakaplagang patay ug ang pagsusi tapos mamatay nagpakita nga sila nakakaog halas kansang mga bangkil nakasamad sa pinakabungbong sa tungol mao nga ang hilo nakasulod sa sapasapa sa dugo.”

Ugaling, bisan tuod makapatay sa mga cobra, ang mga mongoose dili kaayo malamposon sa pagpatay sa viper o udto-udto. Sa usa ka butang, sila dili makaugmad sa pagkaimyun sa lala sa udto-udto. Dugang pa, ang mga udto-udto mas paspas kay sa mga cobra sa ilang katakos sa paghapak.

Mga Mongoose Ingong mga Binuhi?

Hinuon, ayaw paghinapos nga ang mongoose sa kinaiyanhon mapintas. Sa kasukwahi, ang pila ka espisye sa mongoose napaaghop ug nahimong hiligugmaon, intelihenteng mga binuhi. Diha sa Sauce for the Mongoose, ang awtor nga si Bruce Kinloch naghatag ug kahimut-anang pagsaysay bahin sa iyang binuhi, usa ka binandahang mongoose nga gitawag Pipa.a Si Pipa, nga puno sa guwatsi ug maukyabong mga kalaki maoy kanunayng tinubdan sa kalingawan sa pamilya. Usa ka kalaki​—nga kasagaran sa mga mongoose​—nakapaagik-ik sa pamilya sa unang panahong ilang nakita kadto. Gibatbat sa awtor kon unsay nahitabo:

‘Si Pipa nakakitag lingin punting kinhason ug nakameobra hangtod nga ang iyang bukobuko napat-od sa usa sa among mga kahon sa piknik. Gikuptan niyang hugot ang kinhason tali sa iyang mga pangunahang kamas, nga gipataas ug gipaubos, gipaatras ug giabante, nga sa tanang panahon gitabyogtabyog ang kinhason diha sa iyang pangunahang mga kamas, nga susama sa pag-andam sa usa ka pitser sa besbol sa paglabay sa bola. Sa kalit siya milukso ug gilabay ang kinhason paatras agi sa iyang mga batiis sa luyo nga nahapak sa kahon sa piknik uban sa kalanggis nga samag buto sa pusil. Sa kataposan kana among nasabtan. Si Pipa, tungod sa instinto, naningkamot sa pagbuak sa kinhason sa paagi nga gamiton sa mongoose sa pagbuak sa itlog.’

Ang among balhiboong higala sa ingon hiligugmaon​—ug lisod dag-on. Ug bisan tuod ang panagsang papel niini ingong tigpatayg halas tingali makapahadlok ug diyutay kanamo, kini makapahimuot kanamo tungod sa iyang mga kalaki.

[Footnote]

[Picture Credit Line sa panid 17]

Johannesburg Zoological Gardens