Ang Tawo ug Mananap Makapuyo ba Diha sa Pakigdait?

“Gibati ko nga samag ako didto sa pultahan sa paraiso; ang tawo ug mananap may nagsaligay nga panag-uyon.” Kana ang pagbatbat ni Joy Adamson sa usa ka talan-awon sa tampi sa Subang Ura sa Kenya samtang siya nagtan-aw sa nagkadaiya nga kalanggaman ug kahayopan nga nanganha aron moinom. Ang usa ka makalingawng bahin sa talan-awon mao ang hayop nga naglingkod nga malinawon sa iyang tapad​—usa ka dako nang bayeng leyon!

May butang bang talagsaon bahin niadtong linaing bayeng leyon, si Elsa, nga nailhan sa minilyon pinaagi sa librong Born Free, nga gisulat ni Joy Adamson? Wala, siya ordinaryo nga bayeng leyon. Ang kalainan mao nga siya nakakat-on sa pagpuyong makigdaiton uban sa mga tawo.

Sa ulahi, sa dihang gigama ang pelikulang Born Free, ang ubay-ubayng aghop bayeng leyon gigamit sa pagdula sa papel ni Elsa. Ang usa gitawag Mara. Sa sinugdan siya matahapon, ug dayon siya mapanag-iyahon kaayo, nga dili motugot nga mawala sa iyang panan-aw ang iyang bag-ong mga higalang tawo. Aron makalma siya, ang bana ni Joy, si George Adamson, nagbalhin sa iyang tolda dip-ig sa tangkal ni Mara. Sa kadugayan, gibalhin niya ang iyang tolda sa sulod sa tangkal! “Sa sunod tulo ka bulan,” siya misulat diha sa iyang basahong Bwana Game, “siya regular nga natulog sulod sa [akong tolda], nga sagad naglubog sa salog tapad sa akong higdaan ug usahay ibabaw niana. . . . Siya wala gayod maghatag kanakog hinungdan sa kabalaka mahitungod sa personal nakong kasegurohan.”

“Usa sa paborito namong mga dula,” misulat si Gn. Adamson, “mao nga ako mohigda sa yuta nga nasalipdan sa kasagbotan. Si Mara mangukoy nako uban sa tinagotagong paagi, nga ang tiyan masaghid na sa yuta sa tukma lineyong pamaagi ug dayon anaa ang samag-kilat nga kakalit ug siya motugpa sa ibabaw nako. Sa kanunay iyang gipugngan ang iyang makahadlok nga mga kamas ug wala gayod makakawras kanako.”

Ang laing bayeng leyon nga nagdula sa bahin ni Elsa ginganlag Girl. Sa nahuman ang pelikula, gibalik si Girl sa lasang, diin siya nakigkastahay ug nanganak sa duha ka itoy. Nakit-an sa duha ka higala ni Adamson ang gidugmonan. Si Adamson misulat: “Uban ang labing talagsaong pagsalig ug pagkamaayohon gitugotan ni Girl ang duha ka lalaki, nga nagbaton sa dakong riyesgo, sa pagduol sa usa ka metro o kapin pa sa gidugmonan . . . Ang gawi ni Girl labi pang talagsaon kay [usa sa mga lalaki] maoy estranghero kaniya.” Bahin kang Adamson, gitugotan pa ni Girl nga siya mohikap sa iyang mga itoy, samtang ang ubang leyon iyang giabog.

Pagpaaghop sa Usa ka Madagmalong Leyon

Lainlain ang mga kinaiya sa mga leyon. Samtang si Joy Adamson nagpadako kang Elsa, sa halayong habagatan sa Northern Rhodesia (karon Zambia), ang usa ka magbalantay sa kahayopan, si Norman Carr, nagbuhat sa sama sa duha ka laking itoy nga leyon. Usa sa mga itoy, si Big Boy, mahigalaon kaayo. Ang lain, si Little Boy, may kiling nga mahimong sapoton. Bahin sa naulahi, si Carr misulat sa mosunod diha sa iyang basahong Return to the Wild:

“Sa dihang gisapot si Little Boy, miyaka ako tapad kaniya samtang siya mingulob kanako, nga igo rang wala maabot sa iyang mga kamas nga lagmit iyang magamit ingong kaw-it uban sa duha ka pulgadang labahang kuko nga mituybo. Sa mapailobon misulay ako sa pag-alam-alam pinaagi sa pagsultig hinay samtang inanay ko siyang gipadul-an; ug sa dihang sa kadugayan ako nakaabot kaniya siya nagngulob pa apan dili na determinado. Samtang giagbay ko ang akong bukton sa iyang balhiboong abaga ug gihapyodhapyod ang iyang dughan, siya dayag nga narelaks nga samag napuypoy ang tanan niyang nanghugot nga kaunoran. . . . Gibutang niya ang iyang ulo sa akong sabakan, nga nagdapit kanako sa paghapohap kaniya.”

Sa pasiuna sa basahon ni Carr, ang Earl of Dalhousie, kinsa mao ang gobernador-heneral sa nasod, miasoy sa usa ka hitabo nga iyang nasaksihan sa dihang ang mga leyon maoy kapin pa sa duha ka tuig ug naglaroylaroy nga walay nagbantay sa usa ka kapatagan duol sa kampo ni Carr. Misilbato si Carr, ug kini mao ang pagbatbat sa Earl sa sanong: “Nangabot sila nga nagluksolukso sa silbato sa ilang agalon ug gibag-id ang ilang dagkong mga ulo kaniya, sa samang panahon nagpadahunog sa ilang masadyaon apan makahahadlok nga timbaya. Wala gayod makunhori ang ilang pagbati alang kaniya.”

Ang mga leyon may kinaiyanhong kahadlok sa tawo ug kasagarang magtinguha sa paglikay kaniya. Kining kinaiyanhong reaksiyon nga makaplagan diha sa mga leyon ug sa ubang mga mananap tukmang gibatbat diha sa Bibliya. (Genesis 9:2) Kon wala kini ang tawo maoy labing mahuyang nga tukbonon. Bisan pa niana, ang pila ka mananap nahimong mga kumakaon ug tawo.

“Mga Nalahi sa Kasagaran”

Usa ka eksperto niining ulohana, si Roger Caras, misaysay: “Taliwala sa halos tanang espisye sa dagkong mga iring mopatim-aw nga adunay ubay-ubayng dili-normal nga mga indibiduwal nga nagtinguha sa tawo ingong pagkaon. Sila maoy mga nalahi sa kasagaran . . . . Ang tawo sa malangkobon makapuyo diha gayod sa pakigdait uban sa [dagkong mga iring].”

Daghang kahayopan daw dili makaila sa tawo sa dihang siya maglingkod nga natago sulod sa usa ka behikulo. Niining paagiha ang mga tawo makakuhag mga letrato sa duol sa mga leyon. “Apan,” nagpasidaan ang basahong Maberly’s Mammals of Southern Africa, “madapit ang dakong kapeligrohan kon imong ablihan ang imong pultahan, o sulayan ang paggawas aron magpaduol sa mga leyon, kay ilang mailhan ang presensiya sa tawo, ug ang kalit nga pagtungha makadugang sa kalit nga kakurat nga mahimong dali kaayong makatukmod sa pag-atake diha sa gituohang pagdepensa-sa-kaugalingon. . . . Adunay menos nga kapeligrohan sa aktuwal nga pakig-atubangay sa usa ka leyon sa lasang kay sa kalit nga pagpakita gikan sa usa ka demotor nga sakyanan sa iyang atubangan!”

Komosta ang mga Leopardo?

Ang mga leopardo nga nahimong mga kumakaon ug tawo maoy mga lahi usab sa kasagaran. Si Jonathan Scott mipatin-aw diha sa iyang basahong The Leopard’s Tale: “Kon dili samokon ug anaa sa maayong panglawas, ang leopardo maoy maulawon, masibogong linalang nga nagpadayag ug iladong kahadlok sa tawo. Kon atubangon kini kasagarang mokalagiw ngadto sa labing duol nga salipod.”

Si Scott migugol ug daghang bulan sa Masai Mara Game Reserve sa Kenya nga nagtuon sa mga kalihokan sa usa ka bayeng leopardo nga iyang ginganlag Chui. Si Chui sa inanay naanad sa presensiya sa demotor nga sakyanan ni Scott, ug sa usa ka okasyon ang iyang mga itoy, nga ginganlag Dark ug Light, miduol ug misusi sa iyang sakyanan. Si Scott nagtuo nga luyo sa dili-mabinationg panggawas nga dagway sa leopardo nahiluna ang lagmit mabinationg kinaiya.

Nasinati sa uban ang mabinationg bahin sa kinaiya sa leopardo. Pananglitan, si Joy Adamson nagpadako sa usa ka nailo nga itoy sa leopardo nga gitawag niyag Penny. Tapos buhii sa lasang, si Penny nakigkasta ug nanganak ug ubay-ubay. Sa dihang ang iyang tawong mga higala diha sa silinganan, si Penny nagpadayag ug nag-awhag nila sa pagduol ug pagtan-aw sa iyang bag-ong natawong mga anak. Didto sa gidugmonan, nga naglingkod tapad sa magarbohong inahan, gibatbat ni Adamson ang makapahimuot nga talan-awon: “Iyang gitilapan ang among mga kamot samtang ang mga itoy nagdulog tali sa duha niya ka batiis sa atubang, ngatanan malipayon kaayo sa labihan. Ang malangkobong pagtuo mao nga ang mga leopardo mao ang labing peligroso sa tanang kahayopan sa Aprika, ug ang mga bayeng leopardo nga may mga itoy mabangis ilabina.” Apan mipahayag si Adamson nga ang iyang kasinatian uban kang Penny basin magpamatuod nga “ang kadaghanan sa dinawat nga mga pagtuo maoy kabakakan.”

Ang laing “maayohon” nga bayeng leopardo, nga ginganlang si Harriet, mihatag kang Arjan Singh sa amihanang India sa labi pang talagsaong kasinatian. Si Singh nagpadako kang Harriet sukad sa pagkaitoy ug nagbansay kaniya aron siya mabuhi sa iyang kaugalingon sa lasang nga tapad sa iyang umahan. Ingong bahin sa pagbansay, si Singh usahay magdasig sa leopardo sa pag-atake. “Sa dihang ako mohupo ug modasig kaniya sa pagdasmag,” siya misaysay diha sa iyang basahong Prince of Cats, “siya mohasmag nga deretso kanako . . . apan iniglukso niya kanako iyang tinoon nga siya moadto sa ibabaw, nga motuyok sa akong ulo ug mopadailos sa akong bukobuko, nga dili magbilin bisan kawras sa akong walay-tabon nga abaga.”

Ang paagi sa pagdula sa leopardo uban sa iro ni Singh si Eelie maoy talagsaon usab. Si Singh mikomento nga usa ka “pelikula nagpakita sa [leopardo] nga nagpuk-ong ug nakigboksing sa paghasmag sa iro kaniya​—apan siya wala mosulay sa pagpukan sa tig-atake. Ang iyang dagkong mga kamas miabot sa usa ka kilid sa liog ni Eelie, ibabaw sa iyang ulo ug paubos sa pikas nga kilid sa hinay sama sa pamaspas nga balhibo.”

Kining mahigalaong relasyon tali sa tawo, iro, ug leopardo nagpadayon tapos sa pagbiya ni Harriet sa balay aron magpadayon sa kinabuhi sa silingang lasang. “Kon may moingon nga ang mga leopardo dili pagasaligan,” mihinapos si Singh, “kinahanglang hunahunaon ko lang ang daghang beses nga si Harriet mianha sa [akong uma] sa tungang gabii ug hinay nga nagpukaw kanako aron makigbaylog timbaya samtang ako natulog sa gawas.”

Sa kadugayan, si Harriet nakigkasta ug nanganak sa duha ka itoy. Sa dihang ang iyang gidugmonan nameligro tungod sa baha, gidala sa leopardo ang iyang mga itoy sa iyang baba ug gidala sila nga tinagsa ngadto sa kasegurohan sa balay ni Singh. Sa mihupa ang baha, si Harriet misaka sa sakayan ni Singh, nga nagdasig niya sa pagbugsay ngadto-nganhi sa suba samtang gidala niya ang iyang mga itoy nga tinagsa ngadto sa usa ka bag-ong dugmonan sa lasang.

Ang Aprikanhong Elepante

Giingon nga ang Aprikanhong elepante ihalas kaayo nga dili mapaaghop. Bisan pa niana, gipamatud-an sa daghang tawo nga dili kana tinuod. Usa ka panig-ingnan mao ang makapatandog-sa-balatian nga relasyon tali sa tulo ka Aprikanhong elepante ug sa usa ka Amerikanong ginganlag Randall Moore. Ang mga elepante maoy bahin sa usa ka grupo sa mga nati nga nadakpan sa Kruger National Park sa South Africa ug gipadala ngadto sa Tinipong Bansa. Sa nahaigong panahon sila nabansay alang sa usa ka pasundayag sa sirkos ug maayong molingaw. Sa pagkamatay sa ilang tag-iya, si Moore gihatagan sa tulo ka elepante ug gibalik sila sa Aprika.

Ang duha ka baye, ginganlag Owalla ug Durga, gipasulod sa Pilanesberg Reserve sa Bophuthatswana niadtong 1982. Niadtong panahona ang parke may ubay-ubayng nailo nga nati sa elepante nga dili maayog kahimtang ug nagkinahanglag pag-atiman sa hamtong nga mga baye. Ang nabansay sa sirkos nga si Owalla ug Durga makaabaga ba sa maong papel?

Tapos sa usa ka tuig, nadawat ni Moore ang mga taho nga ang iyang mga elepante nagsagop sa tanang 14 ka ilo ug ang dugang mga ilo pasudlon sa parke. Tapos sa upat ka tuig nga pagkawala, si Moore mibalik aron sa pagtan-aw sa iyang kaugalingon. Kay nagdahom sa madugay nga pagpangita sa Pilanesberg nga Kabukiran, siya natingala, nga wala madugay sa iyang pag-abot, iyang nakit-an si Owalla ug Durga taliwala sa usa ka dakong panon sa kahayopan. “Ang akong una, dili-propesyonal nga tinguha,” siya misulat diha sa Back to Africa, “mao ang pagdalagan ngadto kanila, paggakos kanila ug paghatag kanila sa hinobrang pagdayeg. Gipulihan ko kanang tinguhaa sa mas maalamong pagduol.”

Nahauna, si Owalla ug Durga kinahanglang makatino sa presensiya sa ilang karaang higala. Gisusi nila ang iyang gituy-od nga kamot pinaagi sa ilang mga sungo. “Si Owalla,” misulat si Moore, “nagbuntaog ibabaw nako nga samag nagpaabot sa sunod nga sugo. Ang nahibilin sa kahayopan nga walay lihok nag-alirong. Ako mipahiuyon. ‘Owalla . . . Sungo IPATAAS ug TIIL!’ Dihadiha gialsa ni Owalla ang iyang atubang nga tiil sa kahitas-an ug gilukot ang iyang sungo paitaas sa klasikong posisyon sa pagsaludar niadtong dugay nang mga adlaw sa sirkos. Kinsa ba ang unang nag-ingon nga dili gayod malimot ang elepante?”

Tulo ka tuig sa ulahi, sa Oktubre 1989, ang panumdoman ni Owalla gihatagag laing pagtigi. Niadtong panahona mihukom si Moore sa pagsulay sa butang wala niya mahimo sukad sa pagpasulod sa mga elepante ngadto sa parke pito ka tuig nga miagi. Gisugot ni Owalla ang iyang sugo nga molubog ug gipasaka siya sa iyang bukobuko. Ang mga tumatan-aw ug telebisyon sa South Africa nahimuot sa pagkakita niya nga misakay kaniya taliwala sa kapin sa 30 ka ihalas nga elepante. “Gibuhat ko kadto,” misaysay si Moore diha sa usa ka interbiyo uban sa Pagmata!, “dili ingong usa ka pasundayag alang sa publisidad kondili tungod kay ako maikagon nga masayod sa gidak-on sa pagbinatiay ug intelihensiya nga posible uban sa usa ka elepante.” Ang mga ilo sa Pilanesberg milambo ubos sa intelihenteng pag-atiman ni Owalla ug Durga.

Matuod, ang mga kaso sa panaghigala sa tawo ug sa mapintas nga mananap karong adlawa dili mao ang kasagaran; kinahanglan kanag mainampingong pag-ugmad. Binuang gayod nga ang tawong kasarangan mangahas sa pag-adto sa lasang ug pagsulay sa pagduol sa mga leyon, mga leopardo, ug mga elepante. Apan bisan tuod ang maong panaghigala tali sa mapintas nga mga mananap ug mga tawo talagsaon karong adlawa, komosta ang umaabot? Mao ba kini unya ang kasagaran?

[Kahon/Mga hulagway sa panid 8]

Mapaaghop ang mga Leyon!

“DALI ug kuhai akog mga letrato uban sa akong mga leyon,” matud ni Jack Seale, direktor sa Hartebeespoortdam Snake and Animal Park sa South Africa. Ako, nga gikulbaan, minunot kaniya paingon sa koral sa mga leyon, nga naglaom nga motugot siya kanako sa pagkuhag mga letrato gikan sa gawas sa manalipod nga alad.

Ang koral limpiyo, nga landong kaayo tungod sa mga kahoy sa palibot. Ang siyam ka himsog nga leyon nakaila dayon sa ilang magbabansay sa pagtikang niya sa koral uban sa usa ka luyoluyo. Ang mga leyon mihimog mahigalaong mga ngulob ug milibotlibot nga maukyabon.

“Sulod,” matud ni Jack. Nagpakaaron-ingnon akong wala makabati. “Sulod,” siya misubli nga mas kusog. Sa pagdepensa sa ilang kaugalingon batok sa mga leyon, ang ila lang gidala mao ang mga kahoy nga igpapalo! Nagkubakuba ang akong dughan samtang gibuntog ko ang katalaw, nga sa kataposan misaka sa pagsulod. Gisugdan ko dayon ang pagpapitik sa akong kamera samtang gihapyodhapyod ni Jack ang pipila sa iyang nindot kaayong mga ginalam. Dako kaayo ang akong kahupayan sa dihang kaming tanan didto na sa gawas nga layo sa peligro! Apan dili unta kinahanglan nga ako mahadlok.

“Ang hinungdan nga kami mosulod nga may mga kahoy nga igpapalo,” mipatin-aw si Jack tapos niadto, “mao nga ang mga leyon mabination ug magpaakpaak nga paangga. Among itunol ang mga kahoy aron sila makakagat niana inay sa among mga bukton.” Si Jack ug ang iyang garbo bag-o pang nahiuli gikan sa Etosha National Park sa Namibia. Nganong iya mang gidala sila nga layo kaayo nganha sa lasang? Siya mipatin-aw:

“Sila gigamit sa pagpelikula sa usa ka dokumentaryo mahitungod sa ginabuhat sa mga siyentipikong tigdukiduki sa pagkontrolar sa populasyon sa mga leyon sa lasang sa Namibia. Apan ang akong mga leyon mopalabi sa kinabuhi nga ilang naandan dinhi. Sa Namibia, sa pagkakita dayon nila sa akong trak, sila nanuol niini. Walay kalisdanan ang pagpauli kanila.”​—Tinampo.

[Credit Line]

Kortesiya sa Hartebeespoortdam Snake and Animal Park

[Hulagway sa panid 9]

Si Randall Moore, uban sa iyang mga giatimang elepante sa lasang sa Aprika