Ang Leopardo—Usa ka Malilongong Iring
SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA KENYA
ANG adlaw talisalop na. Ang among adlaw nagugol nga nagsud-ong ug nagletrato sa talagsaong ihalas nga kahayopan sa Masai Mara Game Reserve sa Kenya. Una mopahulay alang sa kagabhion sa sak-anang tolda, nakasinati pa kami ug usa pa ka kulbahinam nga talan-awon. Ang maong talan-awon gihikay sa dihang usa sa mga kawani sa sak-anan mitabok sa Subang Talek agi sa pising taytayan, nga gisinang-ay ang usa ka paa sa karne sa kanding. Iyang gibugkot ang karne ngadto sa usa ka gingi sa sanga sa taas sa usa ka kahoyng akasya.
Samtang ang mga bulok sa kadiyot rang kilomkilom sa tropiko naawop sa kangitngitan, usa ka dakong laking leopardo mahilomong misaka sa kahoy ug misugod pagbira ug pagkusnit sa karne. Gidan-agan siyag kusog nga mga suga gikan sa tan-awanang balkon. Bisan pa niana, kay determinado nga magpahimulos sa iyang pagkaon, kami wala tagda sa leopardo samtang kami misud-ong nga nahingangha ug nahibulong. Gisultihan kami sa ulahi nga ang iyang pagduaw sa gipaonang kahoy maoy usa ka gabhion nga batasan, nga gisunod niya sulod nag mga unom ka tuig. Busa sa sunod nga gabii kami gilingaw sa usa ka gisubling pasundayag!
Kami tinuod nga nakaapresyar kon nganong ang leopardo gihubit nga “ang labing hingpit sa dagkong mga iring, nga matahom sa dagway ug ambongan sa linihokan niini.” Kay may timbang nga 60 kilos o labaw pa, ang leopardo maoy usa sa labing kusgag-kaunoran nga kahayopan, nga adunay aberids nga kapig 60 sentimetros sa kahabogon abot sa abaga ug 200 sentimetros sa gitas-on gikan sa ilong hangtod sa tumoy sa ikog. Sa pagsud-ong sa timaan nga itom nga mga kabang nga nahan-ay samag mga rosas sa hilaw kapeng balhibo niini, kami gipahinumdoman sa pangutana nga kas-a gisukna sa propetang Jeremias: “Makailis ba ang usa ka Kusihanon sa iyang panit? o ang usa ka leopardo sa mga kabang niini?”—Jeremias 13:23.
Talagsaon ilabina ang iyang sihag berdeng mga mata. Kana sila nasangkapan ug linaing hut-ong sa mga selula—ang tapetum—nga mohatag kaniyag talagsaong panan-aw sa gabii. Ang leopardo makakita sa ikaunom nga bahin sa gidak-on sa kahayag nga gikinahanglan sa mga mata sa tawo. Ang maong hut-ong sa selula, nga mopabanaag sa kahayag agi sa retina, magmugna sa masidlak nga epekto nga makita inigkapunting sa usa ka silaw sa kahayag sa iyang mga mata sa magabii.
Kon panid-an nimo ang leopardo nga nagpahulay sa maadlaw, imong himatikdan nga siya nagkutas nga daw siya nahago pag-ayo. Bisan pa niana, ang iyang pagkutas maoy bahin sa usa ka hanas nga sistema sa pagpabugnaw. Pinaagi sa iyang pagkutas nga abot ug 150 ka beses sa usa ka minuto, ang umog mahimong mogawas gikan sa iyang dila, baba, ug mga bangag sa ilong.
Ang leopardo, ang labing mapasiboon sa dagkong mga iring, makaplagan sa mga desyerto ug kalasangan; sa kabukiran ug sa katupong sa dagat; sa kayutaan nga magkalahi sama sa India, Kenya, ug Tsina. Bisan pa sa paghilabot sa tawo sa kinadak-ang bahin sa puy-anan sa leopardo, gibanabana sa mga siyentipiko nga adunay duolag usa ka milyon sa Aprika ug sa Asia lamang. Bisan pag ingon niana, sa daghang siglo nalikayan sa leopardo ang ugdang nga siyentipikanhong pagtuon. Tagda, pananglitan, ang leopardo sa Sinai. Hangtod sa pagkadiskobre pag-usab karong bag-o pa sa kamingawan sa Judea, dugay nang giisip nga napuo ang maong leopardo!
Ang Tig-inusarang Iring
Sa unsang paagi ang leopardo nakalikay sa pagmatikod sa tawo? Ginahimo niya kini pinaagi lamang sa pagkagabhion nga mananap—ug dugang pa, kini tigkawatkawat ug malilongong mananap. Sa mga dapit diin ang tawo usa ka kapeligrohan, ang leopardo sa mabinantayong paagi maoy mahilomon. Sa diha lamang nga pasuk-on nga iyang ipagawas ang mabaharon samag-leyon nga mga pagngulob ug mga ubo. Ubos sa normal nga mga kahimtang, ang iyang paningog dili kaayo kahadlokan: usa ka langgis nga tingog—sama kaayo sa tingog sa paggabas ug kahoy. Sumala sa librong Animals of East Africa, ni C. T. Astley Maberly, kini samag “Grunt-ha! Grunt-ha! Grunt-ha! Grunt-ha! nga paminawon—nga sagad matapos sa langgis nanghayhay nga nota.” Nahiuyon sa iyang gusto sa pagkamalilongon, ang leopardo mopagawas usab ug nagkadaiyang ubos nga mga tingog, nga kadaghanan niana dili mabatian sa mga tawo.
Dugang pa, lahi sa tigpanon nga leyon, ang leopardo dili sosyal nga iring. Bisan tuod matag karon ug unya ang mga parisan makita, ang mga leopardo maoy tig-inusarang mga mangangayam. Aron mamenosan ang wala-dahoma o mabatokong mga pagharongay, ang leopardo magtino sa mga utlanan sa kaugalingong teritoryo nga tingali mosakop gikan sa 25 ngadto 65 ka kilometro kuwadrado. Isabwag niya ang usa ka inawas gikan sa espesyal nga mga glandula aron mailhan ang mga utlanan sa sakop sa iyang puy-anan. Ang linaing baho gikan sa inawas nga magtimaan sa teritoryo mahimong magpahibalo sa ubang mga leopardo kon bahin sa sekso, edad, seksuwal nga kahimtang, ug lagmit bisan sa ilhanan sa “tag-iya.”
Ang pagpangayam ginahimo uban sa kinaiyanhong pagkawatkawat sa leopardo. Sa kapanahonan sa Bibliya siya nasayrang tigbanhig duol sa mga lungsod, nga andam mokupog sa aghop nga mga hayop uban ang labihang katulin. (Jeremias 5:6; Oseas 13:7; Habacuc 1:8) Sa pagpanalipod sa iyang dinakpan gikan sa mga kumakaon ug patay, sama sa mga hyena ug mga jackal, iyang ipondo ang iyang dudagkong mga pinatay sa gingi sa usa ka kahoy mga 9 o 12 metros ibabaw sa yuta. Apan unsaon niya pagguyod ang patayng lawas sa usa ka antelope o sa usa ka metros ug tunga nga batang giraffe sa maong gitas-on? Kini usa ka sekreto nga dili daling ipadayag sa leopardo. Apan ang mapailobong mga maniniid nangangkon nga kini mapalampos pinaagi lamang sa pisikal nga kusog. Mopalabi ang mga leopardo sa pagkaon nga hinay, nga ang mga lawas nagbitay ibabaw sa mga sanga sa kahoy, ug bug-os nga natago, nga tinakpan sa mga sanga ug kadahonan.
Kon dili mahagit, ang leopardo lagmit nga maulawon ug hilomon ug molikay sa pagpakigharong sa tawo. Busa bisag ang pipila ka leopardo nawad-an sa ilang kahadlok sa mga tawo ug nahimong mga kumakaon ug tawo, ang kadaghanan dili peligroso alang sa mga tawo. Ugaling, kon masamdan o maapekhan, ang leopardo dili gayod mahadlok sa iyang kaaway. “Ang usa ka nasukong leopardo,” misulat si Jonathan Scott diha sa The Leopard’s Tale, “mao ang kahugpongan mismo sa kabangis, . . . nga takos sa pagbug-os sa tibuok nga dakong kusog niini ngadto sa duol nga pag-atake sa katulin sa kilat.”
Mga Inahang Leopardo
Nan, dili katingalahan nga ang mga leopardo magaatiman usab sa ilang mga anak sa tinagong paagi. Ang bag-ong natawong mga anak tagoan, kasagaran sa usa ka langob, sulod sa unang duha ka bulan sa kinabuhi. Bisan pag ang amahan walay bahin sa pag-atiman sa mga anak, ang inahan mahimong suod kaayo kanila pinaagi sa pagpakaon ug paghinlo kanila ug pagpainit kanila. Sa ngadtongadto, ang inahan tingali magbalhin sa iyang mga anak nga tagurha o tagutlo ngadto sa usa ka bag-ong puy-anan, nga magtangag kanila kon sila gigming pa o yanong tawgon sila sa pagsunod kaniya kon sila dudagko na.
Ang usa ka inahang leopardo mosulay usab sa pagtago sa iyang mga anak gikan sa mga kaaway, sama sa mga aliwas. Apan kon moatake ang mga aliwas sa iyang mga anak, siya ang mohasmag kanila, nga magpameligro sa iyang kaugalingon aron hatagag higayon ang iyang mga anak sa pagkalagiw ngadto sa luwas nga dapit. Mosagubang usab siyag dagkong mga kapeligrohan sa pagpakaon sa iyang mga anak. Ang kasagarang hilomong iring molatas sa usa ka panon sa nagabudyong nga mga elepante aron dad-an ug karne ang gigutom niyang mga anak.
Makaiikag, ang batang mga leopardo dili mopadayag sa ilang independenteng espiritu sa taastaas nga panahon. Ang mga anak lutason sa mga unom ka bulan apan dili mopatay sa ilang tukbonon hangtod nga sila usa na ka tuig sa edad. Ang mga laki dili mahimong tig-inusarang mga hamtong hangtod sa mga duha ka tuig ug tunga sa edad. Ang bayeng mga anak mahimong magpadayon sa pag-ipon sa kaugalingong teritoryo sa ilang inahan ingong mga hamtong.
Ang Leopardo—Sa Kataposan Makigdaiton?
Apan ang maong nindot-kugosong mga anak motubo nga mga tigpatay. Sa ingon tingalig lisod ang pagtuo nga ang mga pulong ni propetang Isaias mamatuman gayod: “Ang lobo moipon gayod sa makadiyot uban sa usa ka laking karnero, ug ang leopardo moipon paghigda sa nating kanding.”—Isaias 11:6.
Ang bag-ohayng mga paningkamot sa pagpaaghop sa mga leopardo may gamay lamang nga kalamposan. Si Sieuwke Bisleti van der Laan ug ang iyang bana nag-atiman ug mga anak sa ilang umahan sa Aprika. Ang mga anak nagpahimulos ug “hingpit nga kagawasan” ug sagad nga gipakaon pinaagi sa kamot. Apan wala gayod sila mapaaghop. Misulat si Sieuwke Bisleti: “Sa dihang ang usa ka leopardo bug-os nga hamtong na, siya magkinaugalingon na sa kinabuhi. Ang usa ka leyon sa tanang panahon mahigugma ug mosugot kanimo; ang leopardo sa tanang panahon makaila kanimo apan mohukom sa iyang kaugalingon kon unsay iyang pagsanong sa usa ka linaing gutlo.”
Sa ngadtongadto gihukom nga peligroso nga tugotan ang dagko nang mga anak sa pagpadayon pagsuroysuroy sa umahan. Gihimo ang desisyon nga sila ibalik sa kamingawan. Ang pagtubo taliwala sa mahigalaong mga tawo nakahimo ba sa batang mga leopardo nga pinatumanan? Wala gayod. Sulod sa tulo ka adlaw sa pagbuhi kanila, ang laki nakit-ang naglingkod tapad sa usa ka waterbuck nga iyang napatay.
Bisan pa niana, ang maong gamayng kalamposan sa pagpaaghop sa mga leopardo wala magpanulo sa dinasig nga tagna ni Isaias bahin sa pakigdait tali sa leopardo ug kanding. Kining makapakurat nga hitabo matuman, dili pinaagi sa paningkamot sa tawo, kondili pinaagi sa pagsalga sa Diyos. Hinuon, ang pagmando sa Diyos mohimog labaw pa kay sa pagdalag pakigdait sa gingharian sa kahayopan. “Ang yuta mapuno gayod sa kahibalo kang Jehova,” mitagna si Isaias. (Isaias 11:1-9) Busa bisan ang mga tawo magbiya sa hayopnong panggawi nga nagpatunghag gubat ug pagkabahinbahin. Sa samang panahon, ang tinamdan sa tawo bahin sa kahayopan mabag-o usab. Ang bisan unsang mga mananap dili na mahimong mga biktima sa patuyang nga pagpamatay. Ni ang tawo magdaot sa ilang puy-anan o magpameligro sa ilang paglungtad, tungod kay si Jehova ‘magalaglag niadtong nagalaglag sa yuta.’—Pinadayag 11:18.