Narcolepsy​—Ang Sakit sa Katulog

SI Ebba usa ka batan-on, maayog-panglawas nga babaye. Apan sige siyang mahikatulog​—sa kalit, nga walay pasidaan​—sa mga takna sa maadlaw.

Sa pag-aginod sa mga katuigan, migrabe ang iyang kondisyon; siya mahikatulog sa daghang beses sa usa ka adlaw. Nagsugod siya sa pagkabatig mga tingog ug pagbaton sa kahadlokang mga panghanduraw. Siya malup-og sama sa usa ka balaybalay sa karton sa wala lamay hinungdan. O siya kaha kalit nga mawad-ag kusog sa iyang mga kamot ug mahulog ang iyang pitaka. Si Ebba nahibulong kon siya ba may sakit sa pangutok o giatake sa demonyo.

Tapos sa 32 anyos ang emosyonal nga kasakitan ni Ebba misangpot sa iyang pagkaospital. Ang mga doktor naghunahuna nga siya may sakit nga schizophrenia ug misugod sa pagtambal kaniya pinaagi sa mga droga kontra sa sikosis. Maayo ang iyang reaksiyon sa tambal, apan ang iyang mga doktor wala gihapon makapunting kon unsa ang iyang sakit. Ug ang tambal naghimo kaniya nga gikapoy ug dili-matinagdanon.

Milabay ang napulog-tulo ka tuig. Usa ka adlaw ang iyang bana, si Louis, nakabasag artikulo sa usa ka magasin nga naghisgot bahin sa duha ka babaye nga may samang mga simtoma sa iyang asawa. Ang ngalan sa maong sakit? Narcolepsy.

Ang Kinaiya sa Narcolepsy

Ang narcolepsy maoy usa ka sakit nga makapahinabo nga ang mga biktima niini sigeng atakehon sa katulog. Nagpatin-aw ang tigdukiduki sa katulog nga si Wilse B. Webb: “Ang mga tawong may narcolepsy, samtang magbuhat sa kasagarang adlaw-adlawng mga buluhaton, kalit ug dili-tinuyong mahikatulog nga molungtad gikan sa pila ra ka minutos ngadto sa mga yugtong abot sa 15 minutos.” Ang mga pag-atake mahimong moabot sa halos bisan unsang oras​—panahon sa usa ka lektura, samtang nag-estoryahay, o samtang nagdrayb ug kotse. Ang ubang mga simtoma kasagarang mag-apil sa kalit nga kaluya sa kaunoran, paralisis samtang natulog, ug makahadlok nga mga panghanduraw.

Gibanabana sa pipila nga ang Tinipong Bansa lamang tingali maoy dapit sa tinagpulo ka libong masakiton sa narcolepsy. Ug bisan tuod ang sakit dili makapatay, ang kapeligrohan sa pagkaaksidente may pagkaseryoso.

Sa daghang katuigan wala kaayo hatagig pagtagad sa mga doktor ang narcolepsy ingon nga kono sakit lang sa pangutok. Gitawag kana sa mga sikyatrista ingong usa ka paagi sa pag-eskapo, usa ka matang sa sobrang kakuyaw, usa ka pagbakwi sa garbo. Bisan pa niana, misugod pagkatigom ang ebidensiya nga ang narcolepsy may pisikal nga kinaiya. Pananglitan, nasayran nga ang sakit daw sulundon diha sa mga pamilya ug ang sakit motakboy gani sa pila ka kaliwat sa mga iro. Busa ang American Journal of Psychiatry mihinapos: “Sa pagkakaron ang narcolepsy giisip nga sa panguna usa ka organiko neurolohiko [utok] nga kadaot inay psychogenic [naggikan sa hunahuna] nga kadaot.”a

Bisan pa niana, ang pagkanganlan nga “tapolan” o “buang” pa sa mga higala ug mga sakop sa pamilya mahimong makapahinabog kadaot sa hunahuna. Sa usa ka pagtuon sa 24 ka masakiton sa narcolepsy, bug-os dos-tersiya may mga suliran sa hunahuna, sama sa depresyon o alkoholismo. Ang sakit nakabungkag usab pag-ayo sa ilang mga kinabuhi sa ubang mga paagi. Sa 24 ka lalaki nga gitun-an, 18 napamatud-ang “dili mapatrabaho.”

Kon Unsay Makapahinabo sa mga Simtoma

Kon ikaw may normal nga sumbanan sa katulog, sa 60 ngadto 90 minutos tapos ikaw makatulog, ikaw moabot sa ang-ang sa pagdamgo nga gitawag REM (Rapid Eye Movement) nga katulog. Bisan pag wala ka mahibalo niana, ang imong kaunoran hingpit nga mawad-ag kusog panahon sa REM nga katulog. Kini dayag nagasilbing panalipod nato gikan sa pagbuhat kon unsay atong mga damgo.

Ugaling, ang narcolepsy magbungkag sa normal nga sumbanan sa REM. Ang usa ka masakiton sa narcolepsy mahatumpawak sa REM nga kahimtang sa pagdamgo halos sa gutlo nga siya mahikatulog. Ug sa maadlaw​—nga halos walay pasidaan​—siya magbaton sa tinguhang matulog ug halos dihadiha mabalhin ngadto sa REM nga kahimtang. Ang pila ka doktor sa ingon nagbatbat sa narcolepsy ingong “REM dysfunction disorder.”

Ang narcolepsy makapahinabo usab nga dili magkadungan ang normal nga mga kahimtang sa hunahuna ug sa lawas. Ang usa ka pasyente tingali mahigmata uban sa iyang lawas nga anaa pa sa REM nga kahimtang ug makadiskobre sa iyang kalisang nga siya dili makalihok sa usa ka unod! O ang iyang lawas mahibalhog ngadto sa REM nga katulog samtang siya nagmata pa ug nagabuhat sa iyang matag-adlawng mga buluhaton. Sa wala lamay dayag nga hinungdan, ang iyang kaunoran kalit nga maluya o lumoy kaayo (paralisis sa unod nga gitawag cataplexy) nga siya mahilup-og. Gikan sa mga dos-tersiya ngadto tres-kuwarto sa mga masakiton sa narcolepsy ang makasinati niining makahadlok nga mga simtoma.

Halos ang bisan unsang emosyonal nga tigpukaw​—katawa, kasuko, kahadlok​—makabikil sa cataplexy. Ang basahong Sleep, nga gisulat ni Gay Gaer Luce ug Julius Segal, nag-ingon: “Sila dili makakatawa sa usa ka komedya, makapalo sa ilang mga anak tungod sa kasuko, makabangotan, o makapadayag sa kusganong mga pagbati nga dili sa literal maluya sa emosyon ug malup-og nga samag jelly.”

Ang REM nga mga kinaiya sa katulog tingali makabalda pa sa mga hunahuna sa usa ka pasyente samtang nagamata ug magpatong sa usa ka tin-awng damgo​—o makalisang nga pagdaman​—diha sa katinuoran. Basin siya makamata samtang naghigda, nga ang iyang lawas paralisado diha sa REM nga kahimtang, ug makabatig mga tingog ug makakitag makahadlok nga mga butang. Ang maong mga damgong makapahigmata (gitawag hypnagogic hallucinations) mahimong mahitabo usab sa maadlaw, ug halos katunga sa tanang masakiton sa narcolepsy makasinati kanila.

Busa hisabtan nga ang pila ka masakiton sa narcolepsy makiling nga magpalain sa uban kay mahadlok nga manganlang “tapolan,” “masakiton sa utok,” o “gidemonyohan.”

Pagsagubang sa Sakit

Kasagaran kaayong ang mga masakiton sa narcolepsy magbale-wala sa ilang mga simtoma ingon nga kono kalapoy lamang o balikbalik nga kakapoy ug dili magtinguha sa pagpatambal. Bisan pag sila magpatambal, ang narcolepsy dili sa kanunay sayong mailhan, ilabina diha sa unang mga ang-ang niini. Matud sa American Family Physician: “Ang mga pasyenteng may narcolepsy makasinati sa mga simtoma sulod sa aberids nga 15 anyos una pa magdawat ug tukmang pagrekonosir sa sakit.” Bisan pa niana, kon ikaw nagaantos sa balikbalik nga pagkakatulogon sa maadlaw, maalamon nga ikaw mokonsultag usa ka doktor ug dili mosulay sa pagrekonosir sa kaugalingon. Ang usa ka bug-os nga pagpasusi basin makapaila sa usa ka medikal nga suliran nga nagkinahanglag pagtagad.

Ugaling, unsa man kon ang usa ka doktor magpamatuod sa imong kondisyon ingon nga narcolepsy?b Bisan tuod ang sakit dili mamaayo, ang mga doktor nag-angkon nga adunay ubay-ubayng tambal nga makatabang sa masakiton sa pagkinabuhi sa may pagkanormal nga kinabuhi. Ang mga tigpukaw sa sistema sa nerbiyos sentral kasagarang ireseta sa pagtabang sa pasyente nga magpabiling nagmata sa maadlaw. Ang mga antidepressants gigamit sa pagpugong sa mga suliran sa cataplexy.

Ang ubay-ubayng bag-ong paagi ginasulayan usab. Ang pila ka tigdukiduki nag-angkon nga ang codeine, nga makapaduka, may katugbang nga epekto diha sa mga may narcolepsy. May pagkamalaomon usab bahin sa panukiduki sa usa ka tambal nga kasagarang gitawag GHB (gamma-hydroxybutyrate) nga mahimong epektibong galamiton sa pagbuntog sa pagduka sa maadlaw ug sa kaubang mga simtoma. Hinuon, ang pagtambal pinaagi sa droga basin mosangpot sa pagkagiyan o pagkadili-madutlan sa droga, o basin may mga segundaryong epekto. Busa maalamon nga ikaw magmabinantayon ug mahibaloon kon bahin sa pagtomar sa tambal. (Proverbio 14:15) Hinuon, ang usa ka doktor makapamenos sa maong mga riyesgo pinaagi sa mabinantayong pagbantay sa reaksiyon sa usa ka pasyente sa tambal ug paghimog mga pagpasibo kon gikinahanglan. Sa bisan unsang paagi, ang Kristohanon dili kinahanglang mobati nga siya nagalapas sa mga prinsipyo sa Bibliya kon siya nagatomar ug tambal ubos sa pagdumala sa usa ka doktor, dili alang sa kalingawan kondili sa paghupay niining lagmit peligrosong kondisyon.

Adunay praktikal nga mga lakang nga imong mahimo. Dawata ang kamatuoran nga ikaw may usa ka seryosong sakit ingon man ang mga limitasyon nga igapahamtang niini. (Proverbio 11:2) Ang pagdrayb, pagpaandar sa makina, o bisan paglangoy basin peligroso kaayo. Mahimong maghunahuna ka usab sa pag-ilis sa imong trabaho o pagretiro kaha.

Kon ang imong kaso dili kaayo grabe, basin makatabang kon ikaw mohimog ubay-ubay kadiyut nga pagkatulog sa maadlaw. Kini makapamenos sa posibilidad nga ikaw mahikatulog sa dili-kombenyenteng mga panahon. Ug kon ang pagpasundayag sa kusog nga mga emosyon makabikil sa pagkaluya sa kaunoran, basin kinahanglang ikaw magtuon sa pagpugong pag-ayo sa imong mga pagbati. Hinuon, ang tanang Kristohanon kinahanglang magpugong sa ilang espiritu. (Proverbio 16:32) Apan ang paglikay sa tanang emosyonal nga mga pasundayag nagkinahanglag talagsaong paningkamot! Basin kinahanglang pahinumdoman nimo ang imong kaugalingon nga mapinadayonon nga ang kinabuhi ug panglawas nameligro. Ang imong mga minahal mahimo usab nga dakong pagpaluyo kon sila natabangan sa pagsabot sa imong kahimtang ug sa mga limitasyong tingali dala niini.

Si Ebba, nga gihisgotan sa sinugdan, sa kataposan tukmang narekonosir ug gitambalan sa tambal nga epektibo kaniya. Ug bisan pag ang iyang sakit nagpahinabog daghang katuigan sa pag-antos alang kaniya, siya nahupayan sa pagkahibalo nga siya dili buang o biktima sa mga atake sa demonyo. Siya nahibalo, usab, nga ubos sa Gingharian sa Diyos “walay molupyo ang magaingon: ‘Ako masakiton.’” (Isaias 33:24) Ang sakit sa katulog nga gitawag narcolepsy mawala na sa walay kataposan.

[Mga footnote]

[Hulagway sa panid 20]

Ang masakiton sa narcolepsy mahimong mahikatulog bisan samtang nagaestoryahay