Usa ka Gabii sa Panimalayng Hapon
Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Hapon
IKAW ba interesadong makighimamat ug nagkalainlaing mga tawo, masayod sa ilang mga batasan, ug sa pagtan-aw sa paagi sa ilang pagkinabuhi? Nan, uban kanako, kay kami gidapit alang sa panihapon sa usa ka pamilyang Hapon. Samtang magpaingon didto ipatin-aw ko sa daklit kon unsay atong madahom.
Apan una, mopalit usa kitag gamay nga gasa. Kana maoy dahomon kanato. Ang usa ka kahon sa wagashi (pinulbos nga asukar sa Hapon) o senbei (ampaw) maoy angay. Apan, kay ting-init man, usa ka bukag sa prutas na lay atong pilion. Mapalit nato kini sa tindahan sa prutas, nga maanindot nga pagkaputos diha sa bukag, ug rinibonan, alang niini nga katuyoan.
Sa Among Pag-abot
Ang tibuok pamilya nag-atang sa pultahan sa pag-abiabi kanamo. Ang kaukyab sa mga bata nagpakita kanamo nga kini maoy usa ka espesyal nga okasyon sa pamilya. Tan-awa ra! Ang mga sinelas maayong pagkahan-ay sa gawas sa pultahan—usa ka tipikal nga pag-abiabing Hapon. Ang mga Hapon dili magsul-ob ug mga sapatos sulod sa balay. Dili lamang maghupot kini sa balay nga hinlo kondili malikayan usab niini nga madaot ang gihanig nga banig nga uhot (tatami) nga gigamit sa kadaghanang mga balay sa Hapon.
Busa among gibilin ang among sapatos dinhi sa genkan (balkon) sa wala pa kami mosulod sa balay. Tan-awa ra! Gikulob ni Lola ang among sapatos ug gilinya nga andam alang sa among pagpauli. Kon nagkinahanglag pasinaw ang imong sapatos o paspasan ug abog, kana usab, maoy kinaandan, sa dili ka pa mopauli.
“Isilbi ba Diay ug Una ang Panam-is?”
Ang itaas maoy kasagarang sanong sa mga langyaw sa dihang ilang makita ang tsa ug mga panam-is nga idalit sa dili pa manihapon. Kadtong kapeg-kolor nga samag-gulaman nga daw chocolate fudge hinimo gikan sa gipatam-is nga beans nga gitawag yōkan. Lami kining iparis sa o-cha (berdeng tsa).
Apan sa dili pa nimo kaonon ang yōkan ug imnon ang tsa, papreskohi usa ang imong kaugalingon sa gipabugnaw, basa nga labakara nga gitunol kanimo sa tig-abiabi. Gitawag kinig o-shibori, sa literal nagkahulogang, “gipug-an.” Sa tingbugnaw, ang mga dinapit hatagan ug mainit nga labakara.
Matikdi ang matahom nga hardin ug ang linaw sa isda sa gawas sa madailos nga bildong bentana. Halos ang tanang balay sa Hapon adunay usa ka matang sa hardin, dato man o pobre. Daghang Hapon mogasto pag-usab ug katunga alang sa hardin sama sa ilang paggasto alang bag-ong balay.
Ang paagi sa pagkaareglar sa mga bato, sa gagmayng mga kahoyng pino, ug ubang mga tanom nagpahimo sa hardin nga samag gamay natural nga talan-awon sa bukid. Ang busay ug ang linaw nga puno sa dagko, mabulokong karpa gidesinyo aron marelaks ka ug modugang ang imong pagkalingaw sa kagabhion. Dayon, kasagarang ipasiyo sa tig-abiabi ang mga bisita sa ubang bahin sa hardin.
Ang lawak nga among nahimutangan maoy linain. Kini gitawag o-kyakuma, o lawak sa mga bisita. Imo bang nakita ang naitaas ug diyutay nga lubhang sa bungbong? Gitawag kinig tokonoma. Sa mga tuig nga nangagi, makita dinhi ang hinagibang samurai [sa manggugubat nga Hapon] ug ang altar sa Buddhistang pamilya. Karong mga adlawa kini maoy usa ka dapit alang sa mga dekorasyon nga dinhi gidispley ang mahalong mga plorera, mga binitay nga linukot nga basahon, ug upan pang kabilin sa pamilya.
Sanglit ikaw ang pinasidunggang bisita, tino nga palingkoron ka duol sa tokonoma. Matikdi ang maayo kaayong pagkakulit nga poste sa kilid sa tokonoma. Ang poste gitawag nga tokobashira. Hinimo kini gikan sa bantolinaw o sandalwood, nga gipasinaw ug gibarnisan sa paagi nga molutaw ang natural nga grano ug katahom sa kahoy. Ang usa ka poste mokantidad ug usa ka libo ka dolyar o kapin pa!
Andam na ang Panihapon
Ang among tig-abiabi nagpahibalo nga maandam ang among panihapon sa dili madugay. Apan naghunahuna siya kon gusto ka bang maligo una. Dili, dili buot ingnon nga gikinahanglan mong maligo, apan nakita sa mga Hapon nga ang init nga pagkaligo sa dili pa mahinapon makapapresko kaayo. Kasagaran dapiton ang bisita nga maoy mouna sa pagtuslob. Dili ka gustong maligo sa dili pa manihapon? Walay sapayan, apan tan-awa usa ang o-furo, o kaligoanan.
Bisag duna gihapoy publikong mga kaligoanan, ang kadaghanang balay sa Hapon karon adunay ilang kaugalingong o-furo. Lawom kini nga dulang nga hinimo sa kahoy, tisa, o plastik ug sinangkapan alang sa sugnod nga kahoy o propane, nga mopainit sa tubig sa mga kuwarenta ka grado Sentigrado.
Ang pagkaligo sa Hapon lahi sa Kasadpanhon nga pagkaligo sa pagkaagi nga manabon usa sila ug dayon manghinawnaw sa dili pa motunlob sa mainit nga tubig sa dulang. Niining paagiha gamiton sa tibuok pamilya ang mao gihapong tubig sa pagkaligo, painiton una kinig diyutay sa matag gamit. Ang dulang lawom kaayo nga iniglingkod sa tawo diha niini, moabot sa iyang liog ang tubig. Makaparelaks kaayo kini ug gikinahanglan sa dili pa matulog sa gabiing tingtugnaw.
Usa ka Kombira nga Panihapon
Nanawag ang among tig-abiabi ug miingon nga andam na ang panihapon, o tawgon kong kombira. Tan-awa ang pagkaon nga gihukad sa lamesa! Mabulokon kaayong tan-awon ang pagkaon ug maayong pagkapahimutang. Sa Hapon ang pagkaon maoy usa ka obra maestra, diin ang pangdani sa mata maoy sama ka importante sa kahumot ug sabor. Ang hugpong sa mabulokong mga pagkaon nga gibutang sa itom, sinaw nga bandeha mao ang paborito sa mga Hapon, ang sushi. Ang matag piraso maoy maayo kaayong pagkapormang pundok-pundok sa kan-on nga sinagolan ug diyutayng asukar ug suka ug gipatongag pula o puti nga hiwa sa hilaw nga tulingan o ubang mga kinaham sa dagat.
Ang laing putahi nga giandam mao ang sinugbang tai, o mayamaya, nga maanindot nga pagkahapnig diha sa plato sa porma nga tunga nga bulan, nga wala kuhaig ulo ug ikog. Ang sabaw nagbukal sa kainit nga gisagolan ug guso nga dunay kuwadro-kuwadrong pagkahiwang humok nga tofu. Ug siyempre, daghan kaayo ang kan-on alang sa tanan. Ang lab-as berdeng atsara anaa usab sa lamesa, ug ang mga prutas nga giandam sa paaging Hapon nagkompleto sa pagkaon. Pagkalamian nga dalit!
Ang Matinahurong Kokabildo
Human sa pagpangaon gidalit ang berdeng tsa, nga imnon samtang nagkokabildo. Apan unsay inyong pakig-estoryahan? Buweno, ang mga Hapon interesado kaayo kanimo ug sa imong nasod. Gusto usab silang masayod kon unsay imong hunahuna kanila ug sa ilang nasod, mahitungod sa pagkaon, ug sa Hapones nga pagkaon sa katibuk-an. Sila mahimuot kon interesado ka sa mga butang sa Hapon ug sa pagkat-on sa pipila ka pulong sa ilang pinulongan.
Karon tingali ang tig-abiabi moingon, “O-kuchi ni awanakute gomen nasai,” nga nagkahulogan, “Pasensiya ka na kon wala ka ganahi sa pagkaon.” Igo lang siya nangayog pasalig nga giganahan ka sa pagkaon. Busa, sultihi siya, “Oishikatta desu!” (Lamian gayod kadto!) Ang laing bisita mahimong modugang sa pagdayeg, “Gochiso samadeshita,” nga nagkahulogan sa literal, “Salamat sa imong pagdagan ug kusog [gikan sa kosena ug sa komedor] sa pagsilbi kanamo.”
Imong makaplagan nga alang sa mga taga Kasadpan ang Hapon daw dili moklaro kon sila maghisgot bahin sa ilang kaugalingon ug managana nga motubag nga espisipiko sa pila ka butang. Pananglitan, kon imong pangutan-on ang asawa kon sa unsang paagi nagkita sila sa iyang bana, siya motubag pinaagi lamang sa maulawong agik-ik. O tingali makadayeg ka sa maanindot nga plorera ug mangutana labot sa prisyo. Tingali ang tubag mao, “Chotto takakatta desu.” (Mahal ug diyutay.) Dili klaro? Tingali. Apan mao kanay matinahurong kokabildong Hapones. Busa magtuon kita nga dili maghinobra ka pamilyar o masukitsukiton sa atong isulti o ipangutana.
Usa ka Makalingaw nga Gabii
Wala magdugay panahon na sa pagpanamilit sa among matinagdanong mga tig-abiabi. Samtang among gisul-ob ang among sapatos diha sa balkon, ang tig-abiabi ug ang iyang inahan miyukbo kanamo nga nadapat ang ilang mga kamot ug tuhod, ug ang ulo sa salog. Ilang gipugos usab kami sa pagdala sa balay sa salin nga pagkaon nga gisulod sa dako, hayag ug kolor nga furoshiki, o panyo. Apil niini, usab, ang gamay nga gasa alang sa matag usa kanamo.
Sa dihang migula ang tibuok pamilya alang sa kataposang sayonara, tingali ikaw naghunahuna sa akong gihunahuna, ‘Unsa ka makalingaw nga gabii!’ Palandonga ang panahon ug kahagong nalangkit sa pagpangandam sa pagkaon. Ingong mga bisita kami, gipabati nga tinuod gayod nga inabiabi, espesyal. Pagkamahunahunaon nila! Ang ilang katagbawan sa walay duhaduha nagagikan sa kasayoran nga napalipay nila kaayo kami.
Wala ka ba malipay nga miuban sa pagbisita? Basin bation mo nga may nahibaloan ka nag diyutay sa Hapon karon. Buweno, kinahanglang mobalik ka pag-usab ug magtuon ug dugang mahitungod niining talagsaong nasod ug maabiabihong katawhan.