Usa ba ka Bag-ong Panahon Alang sa mga Hudiyo ug mga Kristohanon?
“Ang paglutos matapos kon ang Papa mosulod sa sinagoga.”—Usa ka sanglitanang Hudiyohanon.
NIADTONG Abril 13, 1986, si Papa Juan Paulo II nahimong unang papa sa Roma nga natala nga nakasulod sa usa ka simbahan sa Hudiyo. Giduyogan sa masipang palakpakan, gilig-on pag-usab sa papa nga ang Katolikong iglesya “nasubo sa pagdumot, sa mga paglutos ug sa mga pasundayag sa batok-Semitismo nga gitumong ngadto sa mga Hudiyo sa bisan unsang panahon ug ni bisan kinsa.” Siya miingon nga ang iyang ‘pagduaw maoy sa katuyoan sa pagwagtang sa daang mga pagpihig ug sa pagseguro sa labi pang bug-os nga pag-ila sa giambitang espirituwal nga panulondon nga naglungtad sa mga Hudiyo ug sa mga Kristohanon.’
Sa mga katuigang dili pa dugay ang ubang mga relihiyon sa Kakristiyanohan naninguha usab sa paghusay sa dugay na kaayong kabingkilan tali kanila ug sa mga Hudiyo. Sa Hunyo 1987 ang mga iglesya nga Presbyterian sa T.B. miluwat ug usa ka dokumento nga nagpahayag ug paghinulsol sa dugay nang pag-apil-apil sa iglesya sa “batok-Hudiyong mga tinamdan ug mga aksiyon.” Misunod sa maong lakang, ang United Church of Christ mipasa ug iyang kaugalingong resolusyon. Kini mideklarar nga “ang Hudaismo dili kapuli sa Kristiyanidad” ug nga ang “pakigtugon sa Diyos uban sa mga katawhang Hudiyo wala kanselaha.”
Kakristiyanohan ug ang Holocaust
Unsay nagpaluyo niining talagsaong mga paningkamot? Walay lain kondili kini maoy usa ka pagsulay sa bahin sa Kakristiyanohan nga mapalayo gikan sa Holocaust sa Nazi. Sa mga tuig human gilayon sa Gubat sa Kalibotan II, ang kadaghanang mga lider sa iglesya naningkamot sa pagsalikway sa mga kalisang sa Holocaust nga gipahinabo sa nagaangkong mga Kristohanon. Hinunoa, ang kahulogan niining makatugaw nga kamatuoran nasabtan sa mga katawhang Hudiyo.
Sa milabay ang mga katuigan, ang nangaluwas sa Holocaust nagsugod sa pagsulti sa ilang mga hunahuna. Giyagyag sa mga libro, mga magasin, ug mga pelikula sa kalibotan ang mga kalisang sa kampong konsentrasyon. Ang pakig-away sa Nasod sa Israel alang sa kaluwasan nagpunting usab sa pagtagad sa kalibotan diha sa katilingbang Hudiyo. Ingong sangpotanan, ang Kakristiyanohan dugang nailalom sa pag-atake. Sumala pa sa gisulat ni G. Peter Fleck diha sa The Christian Century: “Duna gayoy dakong deperensiya ang . . . usa ka relihiyon ug usa ka sibilisasyon nga nagpahinabo ug nagtugot ug ingon niana nga kangil-aran [sama sa Holocaust]. Ug duna gayoy dakong deperensiya ang usa ka iglesya nga bug-os nagpakahilom ug walay gihimo sa panahon sa kalisang.”
Ang Hudiyong mga lider miuyon. Si Rabbi Stuart E. Rosenberg nangutana kon ngano, human sa Gubat sa Kalibotan II, ‘nga pipila lang ka iglesya o ilang mga lider ang nakakita nga dunay usa ka relasyon tali sa dugay ug padayong kasaysayan sa pagbatok sa Kristohanon sa Hudaismo ug sa resulta sa Nazismo—ang tinuyo nga pagpatay sa ikatulong bahin sa mga katawhang Hudiyo.’ Siya miingon nga daghang mga sakop sa iglesya “wala magpakabana, o, mas grabe pa, hilom nga midawat sa kalaglagan sa sayis milyones diha sa Uropa ni Hitler ingong usa ka paghukom sa Diyos tungod sa ‘dili pagtuo sa mga Hudiyo kang Jesus.’”—The Christian Problem.
Ug si Elie Wiesel miingon diha sa iyang librong A Jew Today: “Unsay ilang ikapangatarongan kon nganong wala man nila iekskomunikar si Hitler ug si Himmler sa iglesya? Nga wala ba magtuo si Pio XII nga kana gikinahanglan, sa pagtunglo sa Auschwitz ug Treblinka? Nga taliwala sa S.S. ang kadaghanan maoy mga magtutuo nga nagpabiling matinumanon sa ilang Kristohanong kalangkitan hangtod sa kataposan? Nga dihay mga mamumuno nga nangompisal sa matag mga pagpamatay? Ug nga silang tanan maoy gikan sa Kristohanong mga pamilya ug nakadawat ug Kristohanong edukasyon?”
Nan, dili ikahibulong, nga ang mga lider sa iglesya napugos sa pagtimbangtimbang pag-usab sa ilang baroganan sa Hudaismo. Usa ka bag-ong teolohiya sa Kakristiyanohan mitungha diin ang mga Hudiyo wala hisgoti ingong ‘mga mamumuno ni Kristo’ o ingong ‘usa ka tinunglo nga katawhan’ kondili gihatagan ug pag-ila ug dignidad. Gani duna pay hungihong nga ang Kristiyanidad ug Hudaismo tingali nagsilbi ingong ‘lahi nga mga dalan paingon sa Diyos.’
Usa ba ka Sinugdanan sa “Bag-ong Panahon?”
Kining bag-ong mga kaugmaran gipasidunggan sa pipila ingong sinugdanan sa “usa ka bag-ong panahon sa relasyon” sa mga Hudiyo ug sa mga Kristohanon. Si Rabbi Leon Klenicki mipahayag gani nga ang mga Hudiyo karon kinahanglan “magpalandong sa kahulogan ni Jesus ug sa misyon sa Kristiyanidad ingong usa ka dalan sa pag-agak sa tanang katawhan ngadto sa Diyos.” Siya midugang: “Ang gipangayo sa Diyos mao ang pagtinabangay.”—The New York Times, Hulyo 24, 1988.
Apan dili tanan malaomon. Nakita sa mga teologong Ebanghelikal sa Kakristiyanohan ang bag-ong liberal nga hunahuna sa Hudaismo ingong pagbiya sa sukaranang Kristohanong doktrina. Daghang Hudiyong mga lider may pagduhaduha usab sa bag-ong mga pasumbingay sa kalinaw, gilantaw kana ingong hanap ug nagkasumpaki o sa yano usa ka bag-ong pagtakoban sa daang taktika sa pagsulay sa pagkombertir ug mga Hudiyo.
Aron adunay tinuod nga kalinaw, ang Hudiyong mga lider nagtuo nga kinahanglang biyaan sa Kakristiyanohan ang nangaging mga polisa niini batok sa Semitismo, apil ang papel niini diha sa Holocaust. Sila nagpangayo nga kinahanglang bug-os wagtangon sa mga lider sa iglesya ang ideya nga ang mga Hudiyo magapanubag sa kamatayon ni Jesus. Buot nila nga ilhon ang Hudaismo ingong balidong dalan sa kaluwasan, dili lamang usa ka yanong pasiuna sa Kristiyanidad. Buot nila nga hunongon sa Kakristiyanohan ang mga paningkamot sa pagkabig sa mga Hudiyo. Ug sa kataposan, daghan ang nagpangayo nga bug-os ilhon ug suportahan sa Kakristiyanohan ang Nasod sa Israel.
Apan sama sa ipadayag sa sunod nga artikulo, bisan kon himoon ang maong talagsaong mga lakang, usa ka dakong kal-ang magpabilin gihapon.
[Hulagway sa panid 4]
Ang Kakristiyanohan dili makapangulipas sa iyang papel diha sa Holocaust
[Credit Line]
Bundesarchiv Koblenz