Gikinahanglan Mo ba ang Air-Conditioning?
MAIGANG, ug alindanga ang adlaw. Grabe kaayo ang kainit sa adlaw samtang mipauli ka gikan sa trabahoan. Apan sa dihang imong giabrehan ang pultahan sa imong balay, usa ka mabugnaw, makapapreskong hangin ang misugat kanimo. Ah-h-h-h, air conditioning! Kamakahuhupay kana!
Apan ingnon tang bugnaw, tingtugnawng adlaw kini, ug sa pagbukas nimo sa pultahan sa imong balay, gisugat ka sa mainit, makahupayng hangin. Dili ba mopasalamat ka sa imong kaugalingon: ‘Ah-h-h-h, air conditioning’?
Tingali dili. Bisan pa, husto kini nga tubag. Ang “air-conditioning,” nagsaysay ang World Book Encyclopedia, “mopabugnaw sa hangin kon init ang panahon. Kini mopainit sa hangin kon bugnaw ang panahon.”
Apan, ang terminong “air-conditioning” sa kadaghanan gipadapat sa pagpabugnaw sa hangin diha sa usa ka siradong palibot, sa balay man, o sa opisina, o usa ka awditoryom, o sinehan, o awto, bus, tren, o ubang siradong luna. Hinunoa, daghan pa ang mahimo sa air-conditioning kay sa pag-usab sa temperatura sa hangin; kini mokontrolar usab sa kalihokan sa hangin, kahinlo, ug kaumogon, o kabasaon sa hangin.
Pagmugnag Kagil-as
Apan unsay nakamugnag grabeng kainit ug kaumogon diha sa usa ka siradong palibot? Siyempre, ang pangunang tuboran sa kainit kasagaran mao ang adlaw. Bisan pa, ikaw o ang ubang mga tawo nga kauban mo sa balay, sa opisina, sa awto, o sa ubang siradong luna maoy responsabli usab. Tungod kini kay kita nga mga tawo maoy mga makinang nagapatunghag init ug kaumog. Kon kita dugang nga mangusog, dugang kainit ug kaumog ang atong mapatungha. Bisan hilom kitang naglingkod, ang atong lawas mopagawas ug igong kainit ug kaumog.
Aron haruhay ang atong panimati, ang kainit ug ang kaumog nga atong ipagawas kinahanglang kuhaon sa samang gikusgon nga kini gipagawas. Kon kuhaon kini nga hilabihan ka kusog, mabugnawan ra kaayo kita. Kon kuhaon kini nga hinay kaayo, mainitan kaayo kita. Ang pagkuha lamang sa kainit ug kaumog nga ginapatungha sa ginatos ka tawo nga hilom nga naglingkod diha sa usa ka dakong lawak nagkinahanglan, sa teknikal nga mga termino, ug duolan sa tulo ka toniladang pagpabugnaw, o 36,000 Btu’s (British thermal units) kada oras.
Ang usa ka Btu halos katumbas sa kainit nga ipagawas sa nagsiga nga posporo. (Ingong pagtandi, ang 252 ka kaloriya naghawas sa samang gidaghanon sa kainit sa usa ka Btu.) Busa, ang kainit nga ipagawas sa usa ka tawong naglingkod halos katumbas sa 360 ka nagsigang posporo! Apan dugang sa kainit nga ipagawas sa usa ka pundok sa mga tawo diha sa usa ka siradong luna mao ang kainit nga napatungha sa mga suga ug ubang mga kasangkapan nga de-koryente nga nagaandar. Busa ang bentaha sa air-conditioning makita dayon.
Bentaha ug Disbentaha
Gawas nga makahatag ug haruhay kaayong palibot sa sulod, ang air-conditioning hayan makaayo sa imong panglawas, ilabina kon ang kasangkapan gamiton sa hustong paagi ug mintenahon. Makawala kini sa bungag-singot, ug kay kini mosala man sa mga pollen, kini mohatag kahupayan sa nanag-antos sa hay fever. Ilabina sa mga edaran, ang pagpaangay sa pagsobra sa temperatura mohatag kaayohan sa panglawas, ug maingon man ang pag-ilis sa lang-ob nga hangin ug preskong hangin ug ang pagwala sa hugaw ug abog, nga mahimo sa air-conditioning.
Apan, sa samang higayon, ang modernong air-conditioning, ang paggamit sa pagpabugnaw, mopahinabog mga suliran sa panglawas. Daghan ang nagkasakit tungod sa sobra nga pag-usab sa temperatura sa gawas nga kapin sa kuwarenta degrees Centigrade ug sa sulod nga temperatura nga ubos sa 26 degrees Centigrade nga ipatungha sa air-conditioning. Gani, tungod niini nga katarongan nga ang uban dili mogamit ug modernong mga air-conditioner apan bentilador sa kisame lang ang gigamit ug nakabaton ug kaayohan ingong resulta.
Sa laing bahin, ang air-conditioning ginaingon nga nakaamot sa mga trabahante sa opisina nga daghang mahimo. Kini nagatabang usab sa mga delegado nga nagatambong ug mga kombensiyon diha sa natad sa sulod o awditoryom nga labi pang maminaw. Tino ikaw mouyon nga dakong paningkamot ang pagpabiling igmat kon ang maong mga pasilidad init ug alimuot.
Ang air-conditioning hinungdanon usab sa malamposong pagpadagan sa daghang mga industriya. Diha sa industriya sa pagkaon, ang air-conditioning dako ug tabang. Kini nagpaposible sa pagtipig sa mga pagkaon sa tibuok tuig pinaagi sa pagsumpo sa pagtubo sa bakteriya nga makapan-os. Kini ang nagpahimo sa harina nga dili agop-opon diha sa mga panaderiya. Ug gigamit kini sa paghimog mga keso. Sa usa ka higayon ang Roquefort nga keso himoon lamang diha sa pipila ka langob sa Pransiya nga adunay bugnaw, umogong hangin. Apan tungod sa air-conditioning, nga nagakopya sa temperatura sa palibot sa mga langob, ang samang mga keso magama na bisan asa.
Ugaling, ang modernong air-conditioning nalangkit usab sa kamatayon ug sakit sa daghan. Pananglitan, niadtong 1976, sa panahon sa kombensiyon sa American Legion, 182 ka Lehiyonaryo nga nasakit nianang gitawag sa ulahi nga Legionnaires’ disease, ug 29 ang namatay. Mahitungod sa pagkaylap niining sakita, ang The New Encyclopædia Britannica miingon: “Gidudahan nga ang hugawng tubig sa mga gamit sa sentral nga air-conditioning nagpakaylap sa Legionella pneumophilia nga mga tinulo diha sa palibot nga atmospera.” Ang kakulang sa mentinasyon sa mga sistema sa sentral nga air-conditioning maoy nakaamot niining hugawng hangin nga kini nagpahinabo usab ug uban pang mga sakit.
Nagatagana sa Panginahanglan
Gibati sa kadaghanang tawo ang tinuod nga panginahanglag air-conditioning. Sa miaging mga panahon, ang basa nga mga banig ibitay diha sa mga bintana o sa mga pultahan inigka ting-init, ug ang hangin nga mosulod mabugnawan kay gialisngaw niini ang kaumog. Sa duolan sa 500 ka tuig kanhi, ang unang mekanikal nga bentilador nahimo. Kini naghatag kaharuhay gikan sa kainit pinaagi sa pagpalibot sa hangin. Bisan karon nakita sa daghang mga tawo nga ang ilang gikinahanglan lang sa pagpabiling bugnaw sa panahon sa ting-init mao ang bentilasyon nga ikahatag sa maayong bentilador.
Diha sa mga lugar nga samag disyerto diin menos kaayo ang kaumog, gipahimuslan sa daghan ang dili-mahal nga paagi sa pagpabugnaw. Niini nga sistema, ang hangin sa gawas suyopon agi sa basang banig nga lanot, ug busa ang hangin bugnaw na inigsulod sa tinukod. Ugaling, niining paagiha sa pagpabugnaw, ang hangin sa sulod kinahanglang pagawason sa samang gikusgon sa pagsulod sa napabugnawng hangin. Kasagaran igo nang buksan ug diyutay ang mga bintana. Hinuon, kining matanga sa air-conditioning dili makatagbaw tungod kay mosamot man ang kaumog sa hangin nga dili na mohatag ug kaharuhay.
Busa, usa ka panginahanglan natagan-an dihang namugna ang usa ka paagi sa panahong dili pa dugay sa pagpabugnaw sa hangin. Sa pagkamatuod, ang prinsipyo sa pag-andar sa usa ka modernong air-conditioning kaamgid nianang sa reprigeritor sa balay nga gigamit sa pagtipig sa pagkaon nga bugnaw. Busa, ang air-conditioned nga tinukod—tingali imong balay o opisina—sa ingon, nahimong usa ka dakong reprigeritor.
Aron moubos ang temperatura sa hangin sa sulod, ang mainit nga hangin pabugnawon samtang ginapalibot kini. Aron mahimo kini, ang mohungaw nga tigpabugnaw o Freon moagi diha sa hugpong sa evaporator coils. Samtang ang binugang hangin mohampak ibabaw niining maong mga coil, ang tigpabugnaw moalisngaw ug suphon ang init, busa mopabugnaw sa hangin. Kining napabugnaw nga hangin ibuga pabalik sa dapit nga gipabugnaw. Ang umog makuha usab inigkabugnaw sa hangin; kini manibug-ok diha sa mabugnawng evaporator coils ug ihaw-as.
Samtang, ang tigpabugnaw, nga mahimong alisngaw tungod sa pagtuhop sa init, moagi sa kompresor. Didto kini i-pressurize. Unya ipaagi kini diha sa condenser coils, diin didto ibuga niini ang kainit ug mobalik sa pagkatubig. Ang init ibuga pagawas sa tinukod, ug ang tigpabugnaw molibotlibot pag-usab pinaagi sa evaporator coils aron magpadayon ang paagi sa pagpabugnaw.
Ang paagi sa pagpabugnaw sa hangin pinaagi sa reprigerasyon dili pa dugay namugna. Ang usa ka air-conditioning nga gamit nga gihimo alang sa kaharuhay sa tawo unang gigamit sa sinehan sa 1922. Ang unang sistema sa air-condtioning alang sa mga tren gitaod sa 1931, ug sa 1939 unang gitaod diha sa mga awto. Sa pagkasunod tuig, ang maong mga gamit gitaod sa mga bus. Ang mga balay ug mga apartment nagsugod sa paggamit sa air-conditioning sa mga tuig sa 1930.
Ang panginahanglan sa mga tawo ug air-conditioning nagkalainlain. Apan, nagkalainlain ang temperatura nga komportable ang mga tawo. Gikan sa 22 degrees Centigrade ngadto sa 26 degrees Centigrade haruhay na, nga may gamayng kaumog gikan sa 40 porsiento ngadto sa 60 porsiento. Kon igo ang kabugnaw sa klima nga nagkinahanglag pagpainit, ang kadaghanang tawo komportable kon ang temperatura maoy 22 degrees Centigrade ngadto sa 24 degrees Centigrade.
Sa laing bahin, kon init gani sa gawas, ang kadaghanan komportable kon ipabilin sa air-conditioning ang temperatura sa sulod nga 24 degrees Centigrade ngadto sa 80 degrees Centigrade. Apan kon ang temperatura sa gawas taas kaayo ug adunay usa nga mogawas ug sulod kanunay, maalamon alang sa kaayohan sa panglawas sa usa sa paghimo sa temperatura sa sulod nga patas-an ug diyutay kay sa naandan.
Gikinahanglan Mo ba Kini?
Busa, depende sa imong mga sirkumstansiya, ang air-conditioning mahimong mohatag kanimo ug mas komportableng mga palibot. Matuod, dunay pila ka dapit sa kalibotan nga kini wala kinahanglana o tinguhaa. O ang pagpalit ug usa ka air-conditioner tingali dili nimo maabot.
Apan, tingali mohukom ka nga ang mga kaayohan nga imong makuha sa air-conditioning takos sa mga gastos nga gikinahanglan niana. Kon ang gamit maayong pagkapili, sa gidak-on, pagkataod, pagpaandar, ug pagkamentinar, kini moalagad kanimo sa dugayng panahon nga gamay rag gastos ug, sa pagkatinuod, mohatag kanimog dugang kaharuhay.