Unsay Imong Nahibaloan Mahitungod sa Temperatura?

UNSA pa man ang mas makaparelaks kay sa pagkaligo sa init nga tubig sa bugnaw nga panahon? Apan kon ang tubig init kaayo o bugnaw kaayo, tingali bation mo ang kagil-as ug moundang ka dayon sa pagkaligo. Unsay makapahimo sa pagkaligo nga usa ka makawiwili nga buhat inay makahasol? Siyempre, ang temperatura sa tubig.

Ang temperatura sa hangin sa gawas usa usab ka adlaw-adlaw nga kabalaka. Ang pagkahibalo sa temperatura makatabang kanato sa pagtino kon unsa ang isul-ob ug unsay atong himoon sa maong adlaw. Sanglit ang pagkahibalo sa temperatura mapuslanon man kaayo, ipasundayag usahay kini diha sa publikong mga tinukod uban ang oras.

Apan, depende kon diin ikaw nagpuyo, ang numero nga makita mahimong magpakita sa nagkalainlaing mga kahimtang. Ngano, pananglitan, nga ang mabasa nga 40 degrees sa Tinipong Bansa magkinahanglan man nga magsul-ob ug suwiter, samtang ang 40-degree nga mabasa sa Uropa nagkinahanglan man ug manipis nga besti?

Mga Sukod sa Temperatura

Yano kaayo, kon ang Fahrenheit nga degrees ang gigamit, sama sa Tinipong Bansa, ang 40 degrees bugnaw, dili halayo sa pagkabagtok sa tubig. Apan sa Uropa, diin ang Celsius nga sukod ang sagad nga gigamit, ang 40 degrees nagpakitag usa ka temperatura nga init kaayo. Niining artikuloha atong konsiderahon lamang kining duha ka degrees nga gigamit sa publiko. Diin man gikan ang sukod nga Fahrenheit ug ang Celsius?

Niadtong 1714 si Gabriel Daniel Fahrenheit, usa ka Aleman nga pisiko, migamit ug merkuryong termometro aron sa paghimog usa ka sukod sa temperatura. Nagtino siya ug tulo ka permanenteng mga punto. Buot niya nga ang sero nga punto sa iyang sukod ubos gayod kaayo. Busa nagsagol siya ug yelo, tubig, ug usa ka klase sa asin, ug ang temperatura sa sinagol mius-os sa pinakaubos nga punto nga iyang nakuha. Ang maong temperatura nahimong 0 degrees diha sa iyang sukod. Pagkahuman niana, si Fahrenheit mipilig temperatura sa usa ka himsog nga lawas sa tawo nga maoy pinakataas nga punto sa iyang sukod. Iyang gibutang kining maong temperatura nga 96 degrees. (Apan, sukad niadto ang temperatura sa lawas sa usa ka himsog nga tawo nakita nga mga 2 1⁄2 degrees nga mas taas kay sa iyang gitino na.) Aron makab-ot ang permanenteng punto, iyang gisukod ang punto nga mibagtok ang tubig ug nakita nga 32 degrees kini. Sa ulahi, ang sukod giaplikar diha sa nagbukal nga tubig. Ang temperatura misangpot nga 212 degrees sa lebel sa dagat, diin si Fahrenheit sa ulahi misugyot ingon nga taas nga punto diha sa iyang bag-ong sukod.

Usa ka katalirongan ni Gabriel Fahrenheit mao si Anders Celsius, usa ka taga Sweden nga astronomo, nga nabuhi gikan sa 1701 ngadto sa 1744. Sa 1742 si Celsius mihimo ug usa ka sukod sa temperatura nga nailhan sa iyang ngalan. Ang sukod gibase sa duha ka permanenteng punto: Ang 0 degrees mao ang pagbagtok nga punto sa tubig, ug 100 degrees mao ang nagbukal nga punto sa tubig sa lebel sa dagat. Sanglit gibahin ni Celsius ang iyang termometro sa managsamang 100 ka bahin, nailhan usab kini nga centigrade temperature scale. Ang Celsius nga sukod gigamit usab diha sa mga dapit nga gigamit ang metriko nga sistema sa pagsukod.

Sanglit ang Fahrenheit ug Celsius nga mga sukod mao may kasagarang gigamit karon, kinahanglan ang pagbali sa usa ngadto sa usa. Sa unsang paagi kini mahimo? Buweno, matikdi nga ang deperensiya sa punto sa pagkabukal ug sa pagbagtok sa tubig sa Fahrenheit nga sukod maoy 180 degrees (212 degrees kuhaag 32 degrees). Apan sa Celsius nga sukod, kini maoy 100 degrees. Busa, ang proporsiyon tali sa duha ka sukod maoy 180/100, o 9/5.

Busa, ang pagbali gikan sa Fahrenheit ngadto sa Celsius, una kuhaa ang 32 gikan sa Fahrenheit nga temperatura. Dayon pilopiloa ang deperensiya sa 5/9. Ingong pananglitan, ingnon ta nga ang Fahrenheit nga temperatura maoy mainit nga 104 degrees. Aron makab-ot ang Celsius nga temperatura, kuhaa ang 32 gikan sa 104, nga mohatag ug 72. Dayon piloa ang 72 sa 5/9. Ang resulta maoy 40, nga mao ang Celsius nga temperatura. Tinuod, ang 40 degrees sa Celsius init kaayo!

Sa laing bahin, sa pagbali gikan sa Celsius ngadto sa Fahrenheit, i-multiply nimo ang degrees Celsius sa 9/5 ug dayon dugangag 32. Busa, ingong pananglitan, ingnon ta nga ang temperatura maoy 20 degrees Celsius. Unsa ang katumbas niana sa Fahrenheit nga sukod? Ang pagmultiply sa 20 ug 9/5, makuha nimo ang 36. Pinaagi sa pagdugang sa 32 sa 36, imong maabot ang Fahrenheit nga temperaturang 68 degrees.

Unsa ang Temperatura?

Ang temperatura maoy usa ka sukod sa kainit ug sa kabugnaw. Apan unsay makapahimo sa usa ka butang nga init o bugnaw? Kon ikaw makakita pa sa molekula ug sa atomika nga gambalay sa mga materya kon sila moinit, imong makita ang nagkalainlaing kausaban nga mahitabo. Tagda ang usa ka kaserolang tubig sa dihang moinit kini inigbutang diha sa kosenilya.

Ang mga molekula sa tubig dugang ug dugang molihok nga paspas. Dayon ang tubig mobukal. Kini mahitabo sa dihang ang mga molekula sa tubig molihok nga kusog kaayo nga sa ingon sila magkabanggaay sa usag usa ug dili na motapot sa usag usa ingong likido. Ang tubig sa aktuwal nagsugod sa pagkahimong gas, nga makita nato ingong alisngaw.

Ang mga bolabola sa gas moporma una diha sa ilalom sa kaserola sanglit init man kaayo ang temperatura diha. Bisag nagadugang ang kainit niining panahona nga nahimo ang tubig nga alisngaw, ang temperatura dili mobalhin. Tungod kini kay nagkinahanglag enerhiya ang pagbulag sa mga molekula gikan sa likido nga kahimtang ug ibalhin sila diha sa pagkahimong gas. Ang dugang nga kainit maoy mohatag niana nga enerhiya. Busa inay sa paghimo sa tubig nga mas init, naghimo lamang kini sa mas daghang molekula sa tubig nga mahimong gas.

Ang mga molekula sa tubig sa gas nga kahimtang dugang nga mokusog paglihok, nagauyog ug nagabalhinbalhin ang posisyon sa motaas ang temperatura. Kon ang temperatura sa gas motaas kaayo, ingnon ta sa mga tinagpulo o sa gatosan ka minilyong degrees, bisan ang mga electron mobulag sa mga atomo. Sa maong taas nga mga temperatura, ang nuclei, ang gagming nga mga uyok diha sa sentro sa atomo, kusog nga magkabanggaay nga gumikan niana mahitabo ang nukleyar nga mga reaksiyon. Gani, mao kini ang ideya luyo sa tumong sa paggamit sa nuclear fusion aron sa pagpatunghag enerhiya.

Ang Maabot sa Temperatura

Sumala sa nahibaloan, ang temperatura walay limiti sa kainit. Sa laing bahin, kini adunay limiti sa kabugnaw. Ang absolute zero o bug-os sero gitino sa -459.67 degrees Fahrenheit, o -273.15 degrees Celsius. Kini ang punto diin ang mga molekula ug mga atomo sa usa ka substansiya adunay pinakakubos nga enerhiya.

Ang nawong sa planetang Pluto gibanabanang may temperatura nga mga -350 degrees Fahrenheit, o -210 degrees Celsius. Sa 1965 ang mga astronomo nakahibalo nga ang kaitom sa kawanangan adunay temperatura nga mga -455 degrees Fahrenheit, o -270 degrees Celsius, mga 3 degrees labaw sa absolute zero sa sukod nga Celsius. Sa pikas tumoy, ang sentro sa adlaw gituohan nga mga 15 milyones degrees Celsius. Apan ang mga bitoon nga mas dako sa adlaw​—ug adunay mga bitoong linibo ang labaw nga gidak-on​—tingali adunay mas taas nga temperatura.

Unsa na man mahitungod sa sukod sa temperatura dinhi sa yuta? Sila mousab-usab sa gamay lang nga sukod. Diha sa Antarctica ang temperatura nga -128.6 degrees Fahrenheit, o -89.2 degrees Celsius, ang nasukod sa Hulyo 21, 1983. Ug ang labing taas nga temperatura nga 136 degrees Fahrenheit, o 58 degrees Celsius, ang natala sa El Azizia Tripolitania, sa Amihanang Aprika sa Septyembre 13, 1922. Apan ang kinabag-an sa katawhan wala pa makaagig mga temperaturang sobra pa sa nahisgotan. Mapasalamaton kita sa atong Maglalalang, si Jehova nga Diyos, nga ang sukod sa temperatura dinhi sa yuta nagpabilin sa ubos nga sukod. Ingong resulta, ang kinabuhi dinhi sa yuta makalilipay.

[Diagram sa panid 13]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Fahrenheit Celsius

98.6 37 Normal nga temperatura sa lawas

32 0 Tubig mobagtok

-460 -273 Absolute zero