Ang Talagsaong mga Molupyo sa Langob sa Kenya
Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Kenya
AMONG gitungas ang nabantok nang agianan. Ang nagkanaas nga tubig diha sa mga sanga sa kalasangan sa kahoyng pino nagpaila nga hapit na kaming moabot sa among destinasyon. Sa ibabaw nagnganga ang baba sa langob, nga diha niini naghipi ang mga linalang nga maoy among gianhian aron tan-awon—ang mga elepante sa Elgon.
Ang entrada sa langob maoy 8 metros ang gitas-on ug 8 metros ang gisangkaron. Mikubakuba ang among dughan sa kahinam samtang misulod kami. Apan, ang among gidudahan nakompirmar tungod sa naglagitik nga tingog sa nanglupad nga mga kabog. Tingali sayo ra kaayo kami o kaha ulahi ra kaayo. Ang abugong salog sa langob nga daghang tunob sa siki, nagpakita nga dinhi na ang mga elepante ug karon nakalakaw na.
Nan, nganong gusto man kaming motan-aw ug mga 2,000 ka metros nga gihabugong elepante dinhi niining lunaa sa bukid, ug langob pa? Kini ang naghimo sa sugilanon nga katingalahan.
Ang Langob nga mga Puy-anan sa Bukid
Natunga sa utlanan sa Kenya-Uganda mao ang habog nga bolkanikong taluktok sa Bukid Elgon. Diha sa 4,320 ka metros, kini maoy ang usa sa labing habog mingaw nga kabukiran sa Sidlakang Aprika. Ang uban nagbanabana nga sa wala pa kini madaot tungod sa pagkankan sa yuta, tingali ang taluktok niini nangawankawan nga mimubo ang habog kaayong taluktok sa punog-niyebeng Kilimanjaro. Ang bukid nagbantaaw ibabaw sa talagsaon kaayong kalasangan, mga hot spring, ug bugnawng mga linaw. Tingali ang labing maanindot nga talan-awon sa Elgon mao ang daghan kaayong mga langob niini. Dinhi namuyo ang mga elepante nga maoy among gustong tan-awon.
Diha sa usa sa mga langob niini mao ang puy-anan sa mga tawong Kony, o Elgon Masai. Ang uban nagtuo nga ang bukid ginganlan gikan kanila. Ang Kony unang miabot dinhi kapin sa 300 ka tuig kanhi. Sa dihang si Joseph Thomson, ang unang tawong puti nga nakasuhid sa lugar, mitaak sa 1883, segurado gayod nga nahibulong siya sa pagkakitag komplikado kaayong mga baryo nga gitukod diha sa pipila ka mga langob.
Sa kadaghanang bahin, gibiyaan sa Masai ang ilang gipuy-ang langob, apan ang pipila ka Masai nagpuyo gihapon sa ubos-ubos nga mga langob sa tiilan sa Bukid Elgon. Sa kataposan ang mga hayop nga nagapanibsib sa mga kakahoyan dinhi maoy mipuyo sa walay sulod gibiyaang mga langob. Dili gayod makabiya ang mga buffalo sa madanihong mga yanang diha niana. Ang mga sayaw ug mga gitgit malipay kaayong mosulod ug manakop sa lamiang mga insekto nga nabihag sa mga linaw sa langob.
Katingalahan, ang mga langob madanihon usab sa dili-katuohang mopuyo sa langob kanilang tanan—ang mga elepante. Hangtod karong adlawa kining dagko kaayong mga elepante mangusog sa pagtungas sa ilang upat- ngadto sa sayes-toniladas nga kasko diha sa titip ug hiktin nga mga dalan-dalan aron maabot ang mga langob. Unsay nakaaghat kanila sa pag-anhi dinhi?
Mga Magmimina sa Asin
Diha niining mga langoba makita ang suplemento sa pagkaon nga gikinahanglan sa ilang dagkong mga lawas. Sa kinaiyanhon, ang mga sagbot igo nang makataganag asin sa ilang pagkaon, apan diha niining habog nga lugar, ang asin mabanlas sa yuta tungod sa ulan. Busa mobaklay ang mga elepante dinhi aron makakuhag sodium sulphate (Glauber’s salt) nga makita diha sa humok nga mga tipak nga bato nga nahanig sa bungbong sulod sa langob.
Aron makuha ang asin, gamiton sa mga elepante ang talagsaong paagi. Ilang itusok ang ilang bangkil diha sa giwang sa bungbong sa langob. Sunod, tungod sa kusog nga pagduso gikan sa ilang samag-buldoser nga lawas ang mga bato mangatangtang. Human ihungit ang bato sa ilang baba pinaagi sa ilang liksi nga sungo, galingon kini sa elepante pinaagi sa ilang kusgang mga bag-ang aron tunlon ang bato ug asin. Magpadayon silag kaon hangtod nga sila matagbaw. Human niana matulog sila diha sa ngitngit, ang bugnawng minahan daw nagatabang sa paghilis sa ilang gikaon.
Makaiikag, bisan pa nga ang bangkil sa elepante magpadayon sa pagtubo sa tibuok nilang kinabuhi, daw napodpod kini—ang kabayaran tungod sa dosis sa asin.
Human magpabilin ang mga elepante palibot sa mga langob sa pila ka semana, ang gana sa paglibodlibod pag-usab mabati. Magpanon sila sa kawayanan nga mangitkit sa dabong nga kawayan o sa mausap nga panit. Makagugol ang mga elepante ug duolan sa 18 oras sa usa ka adlaw sa pagkaonkaon, makahurot ug mga 180 ka kilong dahon. Dili madugay magapangamay kanila ang mga langob sa Elgon tungod sa ilang kahidlaw ug asin.
Tungod sa ilang kanunayng paglaaglaag ug sa ilang diyutayng gidaghanon (tingali ang usa ka gatos daghan na), dili ikahibulong nga wala namo makita kining libodsuroyng mga bangkilan.
Mga Elepante sa Kataposan!
Mipaingon sa kampo sa pagkasunod buntag, hilom kaming nagmaneho latas sa hamogong lasang, nga puno sa mga unggoy nga kolobus ug mga langgam nga nag-awit. Kalit, dihay milagapak nga kusog kaayo, gisundan sa kalit nga pag-uyog sa mga kasagbotan sa duol! Nagpaduol kami ug pipila ka yarda gikan sa kasaba.
Hilom nga naghulat, among nadungog ang hinay nga tingog sa naglakawng mga lawas sa likod sa bagang kasagbotan nga nag-ambihas sa among dalan. Sa kataposan, ang usa niining maulawong mga mananap, nga nati, gikapoyan sa among pagtagotago ug mibutho sa mga 3 metros gikan sa among sakyanan. Siya matahom ug tigson, ang iyang pulahong kolor misanag sa kahayag sa adlaw. Bisan pa nga mubo, ang iyang isog nga panan-aw takos tahuron.
Maayo nang pagkaposisyon ang akong kamera nga makakuha na unta ug maanindot nga hulagway. Apan miungot ang shutter; nahutdan diay ako ug film! Unya usa ka inahang elepante migawas ug gikuyogan ang iyang nati nga miagi sa atubangan sa among sakyanan. Sa panahon nga akong nabutangan ug film ang akong kamera, layo na kaayo ang mga elepante alang sa usa ka maanindot nga pagkuhag letrato sa duol, apan nakakuha akog letrato nga labing menos mopamatuod nga nakakita ako niining maikyasong mga higante.
Pagkakatingalahang mga mananap! Makamaong mohilom sama sa minyak, apan bug-at pa kay sa kotse. Mas dako kay sa ubang mga trak, apan talagsa rang makita. Apan ayaw pagpapugong niana gikan sa pagduaw sa pinuy-anan sa talagsaong mga molupyo sa langob sa Kenya.