Mga Pagtaktak sa Trabaho—Ang Daotang Kasinatian sa Empliyado
“Nahisama kadtog nadat-ogan ako ug dako kaayong bato. Ako nakuratan pag-ayo.”—Manedyer sa komunikasyon, 44 anyos.
“Kadto usa ka grabe nga pagdaot sa imong pagsalig-sa-kaugalingon. Mobati ka nga walay pulos.”—Hepe sa panalapi, 38 anyos.
“Unsang matanga sa ekonomiya ang atong namugna nga nagasakripisyo sa mga tawo nga anaa sa ilang pagkabatan-on?”— Ehekutibo sa kompaniya sa sinina, 47 anyos.
UNSANG kasinatian ang samang naagian niining mga tawhana? Ang matag usa nakaagi sa makaguol nga kasinatian sa pagkataktak sa trabaho.
Tan-awa pag-usab ang mga edad sa maong mga trabahante. Sila dili mga bag-ohan, mao nga lagmit sila mibati nga may kasegurohan sa trabaho. Ug sila anaa sa maisip sa daghan nga ilang katuigan sa kinatas-ang kita. Apan ang pagkatapos sa ilang trabaho maoy dali ug wala damha. “Giingnan ako nila sa paghinlo sa akong talad-trabahoan ug paghipos sa akong mga butang,” matud sa manedyer sa komunikasyon nga gihisgotan sa ibabaw. “Ako gitaktak na, ingon ra niadto ka dali.”
Unsay Nahitabo?
Ang pagkadili-piho sa ekonomiya dili bag-o. Sa daghang nasod, sa kanunay may mga yugto nga mauswagon nga sundan sa mga pag-us-os sa ekonomiya o sa mga depresyon. Ug ang bag-o pang mga pag-us-os sa ekonomiya nga naagoman sa tibuok kalibotan, bisan una sa gubat sa Persianhong Gulpo, nagpadayag unsa ka mahuyang ang mga ekonomiya bisan tapos sa katuigan sa kauswagan. Daghang tawo, nga ang pipila sa unang panahon, nakaamgo nga dili mahimo nga ibale-wala nila ang ilang mga trabaho ug mga kita.
Ang epekto sa mga paghinay sa ekonomiya diha sa mga trabahante maoy makalilisang. Napugos ang mga kompaniya sa pagkunhod sa mga gastos sa labing gamay kutob sa mahimo, nga kasagarang misangpot sa daghang mga pagkataktak sa trabaho. Bisan diha sa mas dato, industriyalisadong mga estado nga membro sa Organization for Economic Cooperation and Development, ang katibuk-ang gidaghanon nga mga 25 milyong tawo ang walay trabaho sa usa ka panahon.
“Halos kada adlaw ako may mga tawag sa telepono gikan sa mga higala sa dagkong kompaniya nga gitaktak sa trabaho,” matud sa usa ka home-interior designer. “Ang daghang kompaniya nga akong gikauban sa trabaho mius-os ngadto sa katunga sa mga transaksiyon nga ilang nabatonan usa ka tuig nga miagi.”
Ang mga pagkataktak sa trabaho sa kanunay bahin sa kinabuhi sa obrero. Sa usa ka bag-ong pag-us-os sa ekonomiya, ang mausbawong gidaghanon sa mga trabahanteng de-opisina nawad-an usab sa ilang mga trabaho. “Kini sila mao ang mga trabahong gipakabililhon pag-ayo,” matud ni Dan Lacey, editor sa sulat-balita nga Workplace Trends, “ang mga trabaho nga mihatag kanamo sa katakos sa pagpalit ug usa ka balay diha sa nindot nga silinganan ug pagdrayb ug duha ka kotse.”
Daghan sa maong mga trabaho nawala sa miaging pila ka tuig. Ug ang mga trabahanteng nataktak, sumala pa sa Newsweek, nakadiskobre nga sila “nabug-atan sa mga datadatang bayranan sa balay, mga gagmay pang anak, dagkong mga utang ug sa mausbawong dili-pihong ugma-damlag.”
Unsa ang mga Epekto?
Adunay duha ka pilo nga epekto niining tanan: Ang mga trabahanteng gitaktak apektado sa pinansiyal ug sa emosyonal nga paagi. Dayag ang kalisdanan sa salapi. Tungod kay gamay ang kita, kinahanglang usbon ang sukdanan sa pamuyo sa usa. Ug ang pagkawalay-trabaho may emosyonal usab nga epekto.
Pananglitan, mabalhin ang panglantaw sa mga batan-on bahin sa kasegurohan sa trabaho. Ang panagsang panarbaho nahimong normal, dinawat nga paagi sa kinabuhi. Ang The Wall Street Journal miingon nga ang panagsa nga pagkawalay-trabaho naghimo sa daghang batan-on sa Britanya nga “permanenteng mga tin-edyer.”
Adunay labi pang laglom emosyonal nga mga kahulogan alang niadtong nataktak sa trabaho human sa katuigan sa mapinadayonong trabaho. “Sa dihang may pagtaktak sa trabaho,” matud sa sikologo bahin sa pagdumala nga si Neil P. Lewis, “kini dili lang pagkawala sa suweldo, kondili pagkawala sa gamayng bahin sa imong hunahuna-sa-kaugalingon.”
Sa pagkamatuod ang mga sikologo nag-ingon nga ang kasakitan sa pagkataktak sa trabaho maoy susama sa kasakitan nga nalangkit sa pagkamatay sa usa ka minahal ug sa diborsiyo. Ang unang kakurat mohatag luna sa kasuko, nga sa baylo mosangpot sa kasubo ug dayon pagdawat. “Ang pila ka tawo makasinati niana sa duha ka adlaw,” matud ni Lewis. “Sa uban mokabat ug daghang semana ug mga bulan.”
Ang emosyonal nga kadaot makita usab sa pagkaagi nga kadtong mataktak sa trabaho labaw nga madutlan sa pag-abusar sa alkohol ug sa droga. Ang pagkawala sa paglaom mahimong mosangpot pa sa pamilyahanong kabangis o panagbulag. “Ang maong mga pagbati sa pagkawalay paglaom may pagaadtoan gayod,” mipahayag si Stephen Pilster-Pearson, direktor sa pagtabang sa empliyado sa Unibersidad sa Wisconsin, U.S.A., “ug usa sa maong mga dapit, siyempre, mao ang balay.”
Sa labi pang makapasubong reaksiyon, ang usa ka graduwado ug unibersidad sa Hong Kong mipalabi sa pagtapos sa iyang kinabuhi tapos sa lima ka tuig nga pagkawalay trabaho. Siya mitikang paingon sa agianan sa umaabot nga tren.
Busa sa dihang mawala ang mga trabaho, apektado dili lamang ang pitaka. Sa ingon, kinahanglang motan-aw sa luyo sa pinansiyal nga bahin sa suliran. Nalangkit ang kusog nga mga pagbati, ug ang mga pamilya kinahanglang magtinabangay ug magkahiusa sa pagpangitag mga kasulbaran.
[Kahon sa panid 5]
Ang Pagkatapos sa Kauswagan nga Ekonomiko?
Sa miaging tuig, ang kahadlok sa balorong katubigan sa dagat sa panalapi gikataho sa tibuok nga kalibotan. Tagda ang ubay-ubay nga mga pananglitan:
Pransiya: “Nagsingabot ang kalibotan sa kataposan sa kinatas-ang yugto sa kauswagan sa ekonomiya nga nasayran niini sukad. . . . Kon ang Uropanhong kanasoran dili kaayo mabalaka sa mubong tagal, nga tungod sa pagduso nga gitagana sa pagkahiusa na usab sa Alemanya, dili sila makalaom nga makaikyas sa bug-os. . . . Nakita na sa mga baligyaan ang pag-abot sa kapeligrohan.”—Le Monde, Paris.
Brazil: Ang usa ka pag-us-os sa ekonomiya sa Tinipong Bansa “tinong mapasa ug bation diha sa ubang industriyalisadong kanasoran ug, ingong sangpotanan, magmugnag dagko pang mga restriksiyon alang sa pag-uswag sa mga eksportasyon gikan sa dili-kaayo-ugmad nga kanasoran.”—Fôlha de S. Paulo, São Paulo.
Britanya: “Ang Britanikong ekonomiya, tungod sa nakadulot ug lalom nga implasyon, dagkong mga tubo, ug hinay nga uswag, mopatim-aw usab nga dili madanihon.”—Financial Times, London.
Canada: “Ang diyutay ra kaayong mga tig-empliyo nagapangitag diyutay kaayong mga trabahante.”—The Toronto Star.
Alemanya: Ang mga katumbas sa 1973 dakong uswag sa mga prisyo sa aseite dayag na . . . ingon man ang mga ilhanan sa pag-us-os sa ekonomiya.”—Neues Deutschland, Berlin.
Hapon: Ang mga bili sa yuta karon nahisamag biklonon nga bomba nga nahimutang sa sentro sa ekonomiya sa kalibotan. Kon itugot nga mobuto ang bomba ug moubos ang mga prisyo sa yuta, ang Hapones nga mga bangko mobuto sa sulod kay ang mga [pahulam] nga nabatonan diha sa Hapones nga yuta mahimong halos walay bili. Kini, sa baylo, makabikil ug tibuok-kalibotang pag-us-os sa ekonomiya.”—Australian Financial Review, Sydney.
Bisan pa niana, ang pagkatapos sa Gubat sa Gulpo sa sinugdan sa 1991 nagpatunghag bag-ong kalaoman sa kauswagan sa kalihokan sa ekonomiya sa tibuok kalibotan. Sa gihapon, dayag nga ang nasodnong mga ekonomiya tinuod nga delikadong mga butang, ilabina sa pagpalandong sa dako kaayong utang nga nakapabug-at na sa daghang nasod.