Pagpamati sa mga Pasidaan sa Lawas

Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Ireland

ALANG kang Una ug sa iyang bana, si Ron, ang kasinatian makahadlok ug masakit. Usa ka matugnaw nga gabii sa Enero, si Una gikuyapan. Mitawag si Ron ug doktor, nga naghunahuna nga ang suliran mahimong kadili-balanse sa hormone nga miapektar sa iyang obaryo ug siya gipasulod sa ospital. Gihatod ni Ron ang iyang asawa sa sakyanan​—nga naghemoreds ug gibatig labihang kasakit​—agi sa libaongon, mangitngit nga karsada sa bukid paingon sa usa ka ospital nga 80 kilometros ang gilay-on.

Ugaling, ang maong ospital dili makatambal sa sakit, mao nga siya gibalhin ngadto sa dakodako, mas modernong ospital sa duol. Didto siya malamposon nga gioperahan ug daling naulian.

Si Ron ug Una mapasalamaton sa mga trabahante sa ospital tungod sa kahanas ug pag-atiman nga nakaluwas sa kinabuhi ni Una. Samtang ilang gipahayag ang maong pasalamat ngadto sa tig-anestisya, siya miingon nga nalipay kaayo siya nga maayo ang sangpotanan sa kaso. Unya siya mipahayag ug makaiikag nga komento: “Pila ra ka daot nga matris ang kalit nga mobuto. Kadaghanan niana abante kaayong mohatag ug ilhanan.” Unsa ang iyang gipasabot?

Mga Ilhanan nga Pasidaan

Si Una misaysay nga nakabaton siyag suliran sa duha ka tuig nga miagi. Sa panahon sa regla, mogawas lang ang iyang dugo kon may buhaton siya nga hago, ug unya kana kadaghanan apol-apol. Siya miingon: “Angay na unta ako nga mangitag medikal nga tambag, apan ako wala magtagad, kay naghunahuna nga tingalig ako sayo nga nagmenopos. Apan unya, sa Enero, mihunong ang akong regla tapos sa duha ka adlaw, ug tulo ka adlaw sa ulahi, migawas na usab nga kusog kaayo ug dagkong apol-apol. Wala kaayo ako mabalaka, apan sa ikaduhang adlaw, kinahanglan nga mohigda ako, kay lain kaayo ang akong gibati. Apan kami wala pa gihapon motawag ug doktor. Kadto mao ang gabii nga kinahanglan nga ako madala dayon sa ospital.”

Ang iyang kasinatian mapugngan ba sa pagkaugmad ngadto sa emerhensiya nga nagpameligro sa kinabuhi? Si Una nagtuo nga tingalig mapugngan unta kadto kon nahibalo pa siya kon unsay pangitaon nga simtoma ug kon siya milihok pa dayon. Ikasubo, matud niya, “sama sa daghang babaye, kanunay nga gibale-wala ko ang maylabot sa regla, nga wala kana isipa nga seryoso.” Hinunoa, sa pagkamatuod ang mga simtoma ni Una maoy kasagaran sa sakit sa obaryo nga nagkinahanglag dihadihang pagtagad.

Sa matag bulan ang mga babayeng makapanganak pa dunay timailhan sa ilang katibuk-ang panglawas: ang kinaiyanhong pagregla. Ang bisan unsang iladong pagkadili-regular maoy sama sa usa ka pasidaan. Sa pila ka kaso, ang paglangan sa pagpamati sa pasidaan mahimong magpasabot sa kalainan tali sa naandang medikal nga pagtambal ug sa operasyon.

Nan, nganong ang maong mga ilhanan kasagarang dili balehon o ibale-wala lang? Sa daghang pamilya, ang asawa mao ang nagaplano sa diyeta sa pamilya, nagahatag ug medisina, ug nagasusi sa panghinlo sa pamilya. Sa paghimo niana, mahimong mapasagdan niya ang iyang kaugalingong mga suliran. Tingali, sama sa kaso ni Una, siya wala makapiho bahin sa kahulogan sa iyang mga simtoma. O mahimo kaha nga limitado ang salapi alang sa pag-atiman sa panglawas, ug ginauna niya ang iyang mga anak o ang iyang bana, nga naglaom nga sa usa ka paagi ang iyang suliran mamaayo ra. Basin siya mahadlok, nga mopalabi sa iyang presenteng kaalingasa sa lawas kay sa gihanduraw nga kalisod sa ospital. Basin siya usa ka inahan nga may trabahong sekular, nga dili makapalta sa trabaho alang sa iyang kaugalingong kaayohan.

Sa daghang kaso, ang mga doktor nagaingon, ang usa ka asawa napasagdan ra nga mag-antos sa iyang mga suliran sa panglawas. Ang iyang bana tingali dili kaayo mabalak-on bahin sa “mga suliran sa mga babaye.” Bisan pa niana, ang mga bana nga nahigugma sa ilang mga asawa angay mahibalo nianang mga butanga aron sila makabantay sa kaayohan sa ilang mga asawa. Ang Bibliya nagaawhag sa mga lalaki. “Ang matag usa kaninyo maghigugma sa iyang asawa sama sa iyang kaugalingon.” (Efeso 5:28, 33) Busa, sa unsang paagi ang mga bana ug mga ginikanan makatabang sa ilang mga asawa ug mga anak babaye sa paglikay sa wayhinungdang mga emerhensiya?

Pagbantay sa mga Ilhanan

Magmaigmat sa dili kasagaran nga mga hitabo nga mamahimong mga pasidaan. Pananglitan, ang dili-regular nga pagdugo ug mga inawas, bisan pag wala duyogig sakit, angay susihon.a Mao usab ang talagsaon nga pangapoy, kusog nga pagdugo, ug mga suliran sa pag-ihi. Kini basin mga simtoma sa fibroids, nga mas sayon nga tambalan kon matiktikan nga sayo.

Dili pasagdan mao ang kanunay nga mga sakit sa likod, pagbati sa kabug-at diha sa kinatawo, o pagkawala sa ihi panahon sa pagpangusog. Kini mahimong pasidaan sa usa ka kondisyon nga usahay mamaayo pinaagi sa ehersisyo sa sayong mga ang-ang niini nga basin magkinahanglag operasyon sa ulahi.b

Dugang sa pagsanong ngadto nianang mga simtomaha, ang mga babaye nga kapin sa edad nga 25 maayong magbaton sa naandang medikal nga pagsusi, uban sa pasiugda sa pagsusi sa mga suso ug sa tiyan ug pelvic nga mga organo. Kini mahimong himoon matag duha ka tuig o subsob pa kon kinahanglanon, binase sa ipaila sa kasaysayan sa panglawas sa pamilya sa babaye ug sa personal.

Sulod Nianang Espesyal nga mga Panahon

Hinumdomi usab ang tulo ka ang-ang sa kinabuhi sa usa ka babaye sa dihang kadtong nahigugma kaniya angay maghatag kaniyag espesyal nga pagtagad: ang menarche (dihang magsugod sa iyang regla ang usa ka batan-ong babaye); parturition (ang pagpanganak); ug menopause (sa dihang mohunong ang regla). Panahon sa matag usa niining mga ang-anga, ang mga kahimtang mahimong motungha diin ang dinaliang medikal nga tambag o tambal makasanta sa usa ka emerhensiya.

MENARCHE: Gikinahanglan sa mga batan-ong babaye ang edukasyon bahin sa panglawas sa pagtabang nila sa pagsabot sa mga kalihokan sa ilang mga lawas ug aron mas masabtan nila ang pagsugod sa regla. Mga ginikanan, ilabina ang mga inahan, angay magbatog prangka ug madayganong mga panaghisgot uban sa ilang mga anak babaye. Kon may suliran, ang mga batan-ong babaye dili angay pasagdang mahibulong kon unsay deperensiya o mobati nga kinahanglan nga sila mag-antos sa kusog kaayong regla o grabeng panakit nianang panahona sa bulan. Kon ang ilang mga ginikanan dili makaarang sa pagtabang, tingali ang tigulang nga babayeng higala makahatag giya bahin sa angay medikal nga tambag.

Sa unsang paagi masayran sa usa ka batan-ong babaye kon kaha normal ang iyang mga regla? Diha sa mao mismong indibiduwal, kana basin mag-usab-usab. Ang pagkadili-regular sa regla kasagaran diha sa unang unom ka bulan ngadto sa usa ka tuig (o sa duha pa ka tuig sa pila ka kaso) human sa menarche ug kasagaran maoy tungod sa ginagmay nga kausaban sa hormone. Kon tapos nianang unang katuigan, adunay panagsang kausaban sa gidugayon sa binulan nga regla o sa kinaiya sa pagdugo, kini giisip nga normal. Ang mas dagkong kausaban mahimong pasidaan nga gikinahanglan ang medikal nga pagpasusi.

Bahin sa edukasyon sa panglawas ang mahitungod sa diyeta. Ang mga pagkaong waysustansiya, nga nagpasiugda sa kalami inay sa sustansiya, ug pagkamabalak-on kaayo sa timbang, kasagarang magpugong sa mga tin-edyer nga babaye sa pagbaton ug tukmang gidaghanon sa daghang sustansiya, ilabina ang calcium ug iron. Ang batan-ong mga babaye nga wala pa makaestablisar ug regular nga mga siklo sa pagkagulang sa binhi sa babaye kasagarang may labaw-sa-kasarangang paggawas sa dugo panahon sa regla, ug kini mopauswag sa panginahanglan sa iron. Busa hinungdanon kaayo ang pagkaon ug balanse kaayong mga pagkaon ug likayan ang daghang mga pagkaon nga giproceso pag-ayo. Usahay ginasugyot ang mga suplemento sa iron.

PARTURITION: Ang mga obstetrician o doktor sa panganak mosugyot ug sayo una-manganak nga pagsusi sa mga babayeng mabdos. Masusi nila ang dugo sa pagsusi kon gikinahanglan ba ang mga suplemento sa iron o folic acid. Sanglit ang usa ka babaye nga mabdos kalagmitan kaayong maghemoreds, ang pagpamati sa mga pasidaan labi pang hinungdanon.

Bisan ang labing diyutay nga pagdugo panahon sa pagmabdos nagkinahanglan ug medikal nga pagbanabana. Ang ubang mga pasidaan sa kapeligrohan sa maong panahon mao ang mga panakit sa bat-ang, diyutayng dugo diha sa ihi, ug sakit sa pagpangihi. Apan ang bisan unsang mga pagkadili-kasagaran o mga simtoma angay itaho nga sayo ngadto sa obstetrician. Kon kulang ang kuwarta, ang usa ka bana dunay espesyal nga responsabilidad sa maayong panglawas ug sa kinabuhi sa usa nga uban kaniya siya “usa ka unod,” nga dili tugotan nga ang iyang kinabuhi mahianod sa kapeligrohan.​—Mateo 19:5, 6; Efeso 5:25.

MENOPAUSE: Kini ang medikal nga pulong alang sa normal, kompletong pagkatapos sa pagregla. Kini nailhan usab nga climacteric, o kausaban sa kinabuhi, ug kinaiyanhong ang-ang sa kinabuhi sa usa ka babaye. Sa mas dakong diwa, nagkahulogan usab sa mga bulan o bisan katuigan una ug tapos niining kinaiyanhong hitabo. Daghang babaye ang makasinatig alingasa pisikal nga mga simtoma niining panahona​—sama sa dili-regular nga pagregla ug kalit nga pag-init sa lawas​—apan kini sa kadugayan mohunong ra. Kon adunay tagdugay o hinobrang pagdugo o laing regla unom ka bulan o kapin pa tapos sa mipatim-awng kataposang regla, angay konsultahon dayon ang usa ka doktor.

Tinuod, dili tanang emerhensiya ang madahom. “Ang panahon ug wala-makita-daan nga hitabo” mahitabo kanatong tanan. (Ecclesiastes 9:11) Apan, sumala sa giingon sa tig-anestisya ngadto kang Una: “Pila ra ka daot nga matris ang mobuto sa kalit.” Ang maayong edukasyon bahin sa panglawas ug pagkaamgo sa mga mekanismo sa lawas makapanalipod sa mga babaye gikan sa posibleng emerhensiya sa matris. Labi pang maayo ang paglangan sa usa ka emerhensiya kay sa dili pagtagad sa mga pasidaan hangtod nga kinahanglang atubangon ang usa ka krisis. Busa, mga asawa ug mga bana, pamatii ang mga pasidaan sa lawas!

[Mga footnote]

[Hulagway sa panid 23]

Ang mabination nga bana makatabang sa iyang asawa sa pagpamati sa mga pasidaan sa iyang lawas