Pagpaniid sa Kalibotan
Unsa ka Luwas ang mga Ospital?
Ang mga ospital ba ug mga doktor makahatag kapeligrohan sa inyong panglawas? Bisan dili na isulti pa nga mas daghang kaayohan ang ilang mahatag kay sa kadaot. Apan, nakaplagan sa usa ka pagtuon sa Harvard University sa Tinipong Bansa nga kapin sa 2,500,000 ka pasyente nga nakagawas sa mga ospital sa Estado sa New York sa usa ka tuig, hapit 100,000 ang nag-antos sa “dili maayong mga hitabo,” o mga pagkasamad nga gipahinabo sa medikal nga tagdumala nga walay labot sa sakit. Sa 27,179 niining mga kasoha, ang pagkadanghag ang nalangkit. Ang mga risgo sa maong mga aksidente doble diha sa mga pasyente nga 65 anyos ang edad o mas gulang pa. Sa susama, gisusi sa mga tigdukiduki sa Alemanya ang 780 ka patayng mga lawas sa tuig 1977 ug 1990; ilang nakaplagan nga sa 25 porsiento sa mga kaso, ang mga pasyente namatay tungod kay nasayop ang ilang mga doktor sa paghiling. Ang gidaghanon sa mga sayop wala mokunhod sulod sa 13 ka tuig sa pagtuon, bisan pa sa kauswagan sa siyensiya.
Mas Dakong Bahin Alang sa HK?
Ang mantalaan Le Figaro sa Paris nagtaho nga ang pito ka labing gamahanang industriyalisadong nasod sa kalibotan mihimog opisyal nga deklarasyon nga nanawag sa Hiniusang Kanasoran aron sa pagdula ug mas dakong bahin sa pagpatunhay sa kalinaw diha sa internasyonal nga komunidad. Ang deklarasyon sa lakbit nag-ingon: “Maoy among panaad nga himoon ang Hiniusang Kanasoran nga labi pang gamhanan ug labi pang epektibo kon bahin sa pagpanalipod sa tawhanong mga katungod, sa pagpatunhay sa kalinaw ug kasegurohan, ug sa pagsanta sa pag-atake.” Gipasiugda sa deklarasyon ang panginahanglan ug kausaban sa tradisyonal nga hunahuna bahin sa nasodnong pagkasoberano, ug kini nagapaluyo sa pagpangilabot sa HK sa mga nasod diin ang paglapas sa tawhanong mga katungod nagahulga sa kalinaw sa kalibotan.
Ang Aprika Naghingutas
◻ “Ang World Health Organization [WHO] nagbanabana nga ang mga babaye maoy naglangkob sa 1.2 ka milyon sa 1.7 ka milyong babaye nga natakdan sa Human Immunodeficiency Virus (HIV), ang virus nga maoy hinungdan sa AIDS,” nag-ingon ang Nigerian Sunday Concord. Ang mga bata nga gihimugso niining mga babayehana may 20 ngadto 45 porsientong may posibilidad nga matakdan sa virus, kini nagpakita nga ang “mga kaayohang nahimo alang sa kaluwasan sa bata ug kaugmaran sa miaging duha ka dekada mabali sa dili madugay.” Diha sa usa ka Silangang nasod sa Aprika, 14 porsiento sa tanang mga biktima sa AIDS maoy upat ka tuig ang edad.
◻ Ang kolera misilhig usab sa ubay-ubayng mga nasod sa Aprika “sa malaglagong gikusgon,” sumala pa sa WHO. Bisag pipila ka kaso lamang ang gikataho sa Aprika kay sa Habatagang Amerika, diin mihampak ang epidemiya sayo sa tuig, ang gidaghanon sa mga nangamatay mas taas. Sa Hulyo 18 niining tuiga, dihay 3,488 ang gitaho nga nangamatay. Ang Zambia adunay kapin sa 11,000 ka kaso sa kolera, 981 ang nangamatay; ang Nigeria maoy kapin sa 7,600 ka kaso, 990 ang nangamatay; ug Ghana mga 6,500 ka kaso, 181 ang nangamatay.
◻ Tungod sa hulaw ug sa ginatos ka libong tawo nga mikalagiw gikan sa sibil nga mga gubat sa Somalia, Ethiopa, ug Sudan, “giatubang sa milyon-milyong mga tawo ang mga kahimtang sa kagutmanan,” diha sa Horn of Africa, matud pa ni James C. Ingram, ehekutibong direktor sa World Food Program. Gikahadlokan nga ang gutom mas grabe pa unya kay sa mihampak sa rehiyon sa tunga-tunga sa tuig 1980, dihang kapin sa usa ka milyong mga tawo ang namatay sa kagutom.
Pag-abusar sa Bata sa Japan
“Ang gidaghanon sa mga bata nga ginabun-og, ug ginapasagdan o ginaabusohan sa sekso sa ilang mga ginikanan ug mga tigbantay nagkadaghan sa Japan,” sumala pa sa Mainichi Daily News. Mitriple ang gidaghanon sa mga kaso nga gikataho sa dili pa dugay nga lima ka tuig nga yugto. Sumala sa The Daily Yomiuri, sa dihang gisurbi sa usa ka grupo sa mga propesor sa kolehiyo ang 350 ka babayeng estudyante nga nagpaenrol sa kurso bahin sa seksuwal nga kapintasan, ilang nakaplagan nga 68 porsiento niadtong mitubag naabusohan sa sekso sa bata pa. Apan, ang Mainichi Daily News miingon nga bisan pa sa sukod ug pagtubo sa problema, “ang katilingbang Hapones wala magtagad sa isyu, nga nagapabanaag sa kamatuoran nga ang pagpatay sa wala planohang ipanganak nga mga bata sa bisan haing sekso ug ang pagbaligya sa mga anak nga babaye ngadto sa mga balay sa budok maoy komun nga buhat hangtod sayo niining sigloha.” Ang mga eksperto nagpasidaan, hinunoa, nga ang pag-abusar sa bata dili na unya mapugngan gawas kon may himoon dayon nga mga paagi sa pagsanta. Ang Japan karon adunay daghang organisasyon ug mga hotline sa telepono nga gitukod sa pagtabang sa mga biktima.
Ang Multong AIDS Nakahatag Kalisang sa mga Hemophiliac
Ginapatay sa AIDS ang mga hemophiliac (may dugo nga dili mobagtok) sa Espanya. Sumala sa report sa mantalaan sa Madrid nga El País, kapin sa 200 ang namatay sa AIDS; dugang 300 ang natakdan niining makalilisang nga sakit. Ang kahimtang mosamot pa. Dunay kapin sa 2,730 ang narehistrong mga hemophiliac sa Espanya, ug duolan sa 90 porsiento niadtong adunay factor VIII deficiency—ang labing komung porma sa hemophilia—natukian nga dunay virus sa AIDS. Gibasol sa mga eksperto sa medisina kini nga trahedya sa hugaw nga mga produkto sa dugo. Ang usa ka positibo nga bahin, diha sa dili pa dugay nga tigom sa mga hemophiliac, gipahibalo nga usa ka sentitikong factor VIII blood fraction ang mapalit sa dili madugay sa Espanya.
Mga Tigbulad sa Adlaw Pag-amping
Ang hapin nga ozone sa ibabaw sa Uropa kusog nga nagkanipis. Sumala pa sa magasing New Scientist, ang Stratospheric Ozone Review Group dili pa dugay mipatik ug report nga nagpakita nga ang hapin nga ozone ibabaw sa Uropa nag-antos ug 8 porsiento nga pag-us-os gikan sa 1979 ug 1990. Kana maoy duha ka pilo nga mas kusog sa gikusgon sa pagkanipis nga maoy gipanagna sa mga siyentipiko. Hayan, ang Uropa mao ang labing napildihan ug ozone kay sa mga nasod sama sa New Zealand, Australia, ug Habagatang Aprika, nga duol sa “lungag” sa ozone nga nagaporma tuig-tuig sa ibabaw sa Antarctica. Maoy naandan sa kadaghanang mga tawo niining mga nasora sa Habagatang Hemisperyo ang paggamit ug mga haplas aron dili modulot sa panit ang init sa adlaw, tungod kay ang nipis na nga hapin nga ozone mobuga ug mas daghang makamatay nga sidlak nga ultraviolet-B. Sumala pa sa Guardian Weekly sa Inglaterra, ang ubang mga siyentipiko sa Britanya nagarekomendar nga kinahanglang mohimog samang mga panagana ang mga taga Britanya kon magpabulad sa adlaw.
“Labing Hinganak nga Inahan”
Si Leontina Judith Espinoza nalista ingon nga mao “ang labing hinganak nga inahan sa kalibotan” diha sa Guinness Book of World Records. Sumala sa mantalaan sa Brazil nga O Estado de S. Paulo, siya karon talianak sa iyang ika-74 nga anak sa edad 60. Siya namamdos 35 ka higayon ug nakapanganak ug 73 ka anak, diin 39 maoy triplets ug 24 mga kaluha. Ang edad sa kamagulangan sa 61 ka anak nga buhi maoy 44. “Natawo sa Argentina ug lungsoranon sa Chile sukad sa 1963,” nag-ingon ang mantalaan, “si Leontina makasaranganon nga nagkinabuhi uban sa iyang bana ug 32 ka anak sa baryo duol sa Rancagua, 90 kilometros sa habagatan sa Santiago.”
Pedido sa Koreo nga Kabangisan
Gisaway sa magasing The Economist sa Britanya dili pa dugay ang Amerikanhong katalog nga nagpaanunsiyo ug mga libro kon unsaon sa paghimo sa nagkalainlaing kriminal nga mga buhat. Ang katalog ginaingon nga nagtanyag ug mga libro nga may mga topiko sama sa: kon unsaon sa paghimog mga granada, mga bomba, mina, ug bala sa shotgon; kon unsaon sa pakig-away ginamit ang kutsilyo o sa pagpakiglamoklamok diha sa mga bar; kon unsaon pagpatay ug tawo sa hilom; kon unsaon sa pag-ilad ug tawo sa ilang kuwarta; kon unsaon sa pagbukas ug mga kandado ug sa pagbutang ug mga mga aparato sa kuwarto aron mabatian ang mga estorya sa elektronikong paagi; ug kon unsaon sa pagtago ug mga armas ug sa pagpayuhot ug mga kontrabando diha sa mga checkpoint. Gipaigoan sa katalog ang mga panginahanglan ni bisan kinsa nga nagkagumon sa balaod tungod sa paggamit niining impormasyona. Kini dunay mga libro kon unsaon sa pagsugod ug bag-ong pagkatawo, kon unsaon sa pagkapasar sa lie-detector test, ug kon unsaon sa paggamit sa balaod aron makalikay sa sistema sa hustisya.
Walay Kataposang Suylas
Taliwala sa tanang mga tawo, kinsa ang labing nagkinahanglan ug dili daling mapodpod nga suylas sa ilang sapatos? Ang pangutana gibangon sa usa ka dili pa dugay nga tudling sa Daedalus sa magasin sa siyensiya nga Nature sa Britanya. Gihunahuna pa niini ang paggamit ug usa ka monomers nga, sa teoriya, moagak sa paggamag usa ka “nagabag-o sa kaugalingon nga goma nga dili gayod mapodpod.” Ang magasin miingon nga ang maong teknolohiya, kon magama, makasuplay pa gani ug sapatos para sa pagdagan nga may suylas nga nabaga-o sa kaugalingon! Apan, ang Nature nag-ingon nga ang “kadaghanang mga sapatos para sa pagdagan gipanag-iya sa mga mahiligon sa uso nga walay laing gihimong trabaho kondili ang paglingkod.” Ang magasin sa ingon naghinapos nga kining “walay kataposang” suylas mas mapuslanon diha sa “mga sapatos sa mga tawo nga tinuod gayod nga nagagamit sa ilang mga tiil—mga ginang sa panimalay, mga tigpamaligya ug mga saksi ni Jehova.”