Ang Pagkat-on Mosugod Sulod sa Tiyan

ALANG kang Aristotle ang utok sa bata inigkahimugso maoy usa ka tabula rasa, usa ka blangko nga pisara. Kapin sa duha ka libo ka tuig sa ulahi, ingon gihapon niana ang paglantaw sa kadaghanan. “Inigkatawo sa bata,” misulat ang usa ka propesor sa medisina sa University of Pennsylvania sa 1895, “kini samag salabotan sa usa ka utanon.” Ang estorya sa karaan wala mouyon ug miangkon nga ang usa ka bata may makat-onan sa tagoangkan ug may kaamgohan sa mga hitabo sa gawas niini. Ang siyensiya karong adlawa nag-ingon nga si Aristotle ug ang propesor sayop ug nga husto ang mga tigsugilanon sa karaan.

Ang utok gamay ug sinugdanan, apan pagkakahibulongan kini sa dihang matibuok! Ang kaugmaran niini magsugod sa ikatulong semana sa pagsabak ingong nipis nga patong sa mga selula nga gitawag neural plate. Ang neurologong si Richard M. Restak nagtug-an kanato kon unsay mahitabo niini sa kataposan sa pagsabak: “Apan sugod nianang dili-masaarong sinugdanan mougmad ang labing katingalahang organo sa nailhang uniberso.” Ang proseso magsugod seguro uban sa mga 125,000 ka selula ug modaghan sa gikusgong 250,000 sa usa ka minuto. Si Restak midugang: “Sa ulahi kini modaghan ngadto sa duolan sa usa ka gatos ka bilyong mga neuron nga maoy sukaranan sa tanang mga obra sa utok.”

Sa magtubo ang utok, ang mga koneksiyon maporma tali sa mga neuron niini. Sa ikawalo ka semana, kining mga koneksiyona, nga gitawag synapses, nagaugmad ug sa ulahi modaghan sa minilyon samtang himoon nila ang hilabihan ka daghang mga obra diha sa utok sa bata sa tiyan. Niining higayona usab​—sa kataposan sa ikaduhang bulan sa pagsabak​—nga “ang tanan nga makita sa ugmad nang utok sa tawo . . . matukod,” sumala sa kaylap nga giilang libro nga A Child Is Born. Ang tanang mga parte sa lawas niini napahimutang na sa lugar, ug dili na kini usa ka binhi nga nagtubo sa tagoangkan. Ang ang-ang sa pagtubo ug kahingpitan sa detalye sa pagkahimong bata sa tiyan nagsugod na. Bisan pa niini, ang mga aborsiyonista o tigkuha ug batang gisabak mangahas sa pagsulti nga kini wala magkinabuhi.

Ang labing sayo nga mga paglihok sa bata sa tiyan magsugod sa pito ug tunga ka semana. Sa pagka 13 ka semana ang mga panglami niini nagaobra na, ug sa ulahi kon dugangan ug kalamay ang tubig sa inunlan, ang gikusgon sa pagtulon modoble. Apan kon lain ug lami ang isambog, mohunong ang bata sa tiyan sa pagtulon ug mokulismaot nga nagpakita nga wala kini makaangay sa lami. Sa pagka 15 ug 16 ka semana, ang pagginhawa, pagsid-ok, pagsupsop, pagtulon, paghuy-ab, paglihok sa mata​—ug sa mosunod nga mga semana ang REM nga pagkatulog​—nagaobra na. “Sa gamay nga bahin,” miingon si Restak, “ang bata sa tiyan makadungog, makakita, makatilaw, makapanimaho, ug makabati diha sa kalibotan sa matris.” Apan dili gihapon kini usa ka buhi nga linalang, nagpasalig kanato ang mga aborsiyonista.

Ang bag-ong-natawo nga bata makahinumdom sa mga butang nga naandan niini diha sa tagoangkan​—ang pinitik sa kasingkasing sa inahan, pananglitan. Kini makatulog sa mao nga tingog, makamata niana, makapahulay niana, molihok duyog sa maganoyong kumpas niini. Kadto maoy kauban kanunay niini, mopabatig kalinaw ug may kasegurohan. Napamatud-an sa mga tigdukiduki ang mahupayong gahom niini diha sa usa ka eksperimento sa maternity ward. Ang mga bata nga gipadungog kanunay sa usa ka rekording sa pinitik sa kasingkasing sa tawo dili hilakon ug mas himsog kay sa mga masuso nga wala padungga niini. Makaiikag, “ang mga tingog diha sa matris ug ubang mga tingog mopakalma lamang (sa kutihan nga mga masuso) kon padunggon ug samang gidaghanon nga makaplagan sa matris.”

Dili lamang nalangkit ang utok sa bata sa tiyan sa mga kalihokan sulod sa matris kondili kini nagamatikod ug nagahinumdom sa mga butang nga nagakahitabo sa gawas. “Si Vivaldi maoy usa sa paboritong tigkomposog-honi sa usa ka wala-pa-matawo nga bata,” miingon si Dr. Thomas Verny. “Si Mozart maoy lain nga paborito. Sa matag higayong ipatokar ang ilang matugbawong mga honi, mitaho si Dr. Clements, ang pinitik sa kasingkasing sa bata sa tiyan regular ug ang pagpatid magkamenos. . . . Ang tanang porma sa rock, sa laing bahin, makapaalingasa sa mga bata sa tiyan.”

Si Dr. Anthony DeCasper, usa ka sosyologo sa University of North Carolina, midesinyo ug tsupon nga nagabantay sa gikusgon ug kahugoton sa pagsupsop sa masuso. Pinaagi sa pagbag-o sa sumbanan sa pagsupsop niini, ang masuso nakakat-on sa pagpili sa narekord nga mga tingog nga gustong pamatian niini​—pipila ka mga tingog ug mga estorya, pananglitan. Ang usa ka bag-ong natawong bata nga usa o duha ka adlaw pa lamang ang edad nakapili sa tingog sa iyang amahan, nga nakigsulti niini sa makahumpay nga mga pulong samtang diha pa sa tiyan. Dili lamang nakapili ang masuso sa tingog nga pamatian kondili misanong usab sa emosyonal nga paagi ug mihunong sa paghilak, mibating may kasegurohan. Sa samang paagi, kini mipili sa tingog sa inahan nga pamatian, ug sa pinitik sa kasingkasing sa inahan, nga maoy iyang naandan diha pa sa tiyan.

Diha sa laing eksperimento, gipabasa ni DeCasper ang 16 ka mabdos sa makusog sa estorya sa mga bata nga nag-ulohang The Cat in the Hat. Ilang gibasa kini duha ka beses kada adlaw sa kataposan sa unom ug tunga ka semana sa ilang pagsabak. Wala magdugay dihang natawo ang mga masuso, sila gikonektar sa usa ka gamit sa pagsupsop, ug gipatokaran sila ug mga rekording sa teyp sa duha ka estorya, ang The Cat in the Hat ug ang The King, the Mice and the Cheese. Pinaagi sa gikusgon sa ilang pagsupsop, ang mga masuso sa matag kaso mipili sa The Cat in the Hat ingong ilang gusto nga pamatian, ang estorya nga ilang nadunggan diha sa tiyan. Balikbalik nga ilang gipili kini imbes ang The King, the Mice and the Cheese, nga wala nila hidunggi diha sa tiyan. Ang mga bata sa bisan unsang pangedaron sama usab niini, nga gustong mamati sa ilang paboritong estorya nga balikbalik, inay mamati ug bag-ong mga estorya.

Si DeCasper mihinapos: “Mopatim-aw nga ang gusto nga madunggan human ipanganak impluwensiyado sa ilang madunggan diha sa tiyan.” Si Dr. Restak, nga maoy mitaho niining mga nadiskobrehan, miingon: “Ang bata makakat-on diha sa tiyan, makaila sa tingog sa iyang inahan, bisan ang iyang linitokan ug ang mismong libro nga iyang gibasa.” Siya mihinapos: “Ang mga bata sa tiyan, sa laing pagkasulti, may katakos sa pagkat-on pinaagi sa pagsabot sa madungog diha sa tiyan sa mga bulan sa dili pa sila sa aktuwal magkinahanglan niini o malaoman nga mogamit niana.”

Ang bata daghag makat-onan diha sa sulod sa tiyan. Kini nasangkapan ug maayo alang sa pagkakat-on. Ang tanang gipakita sa nag-una nagpasundayag nga bisan diha sa tiyan ang utok kahibudnganan. Samtang atua pa didto, kini makabaton sa bug-os nga kinahanglanon niini nga mga neuron. “Inigkahimugso, ang utok sa bata nga mao pay pagkatawo dunay mas daghang mga neuron sa pagporma ug mga network kay sa mabatonan niini pag-usab,” sumala pa sa mga neurosiyentipiko. Sukad sa yugto sa pagsamkon kining bag-ong kinabuhi sa tiyan okupado kaayo sa walo ka bulan sa paghimog bilyonbilyong mga neuron ug nagamugnag bilyonbilyong mga koneksiyon sa taliwala niini, nga nagpaposible sa paglihok, pagginhawa, pagsupsop, pagtulon, pagtilaw, pag-ihi, pagpamati, pagkakita, pagkat-on, ug paghinumdom. Sa unsang paagiha makaingon ang tawong may salabotan nga kining linalanga wala magkinabuhi?

Daghang siyentipiko ug minilyon pang uban makataronganong nagtuo nga ang kinabuhi nagsugod sa tagoangkan sa panahon sa pagsamkon. Diha sa iyang librong The Mind, si Dr. Restak nag-ingon: “Ang tinuod nga sinugdanan ug labing malisod nga hitabo sa atong mga kinabuhi sa dayag mao ang yugto sa gisamkon kita. Gidawat kini sa mga Intsik pinaagi sa pagkalkulo sa edad gikan sa maong gutloa; ang usa ka bata ginaisip nga usa ka tuig ang edad inigkatawo niini.”

Karong adlawa, daghan ang gustong motuo nga ang mga bata dili isipong usa ka kinabuhi, usa ka tawo, hangtod nga ipakatawo, apan ang Pulong sa Diyos supak niini. Kon ang bata tuyoon sa pagkuha, ang balaod sa Diyos mao: ‘Usa ka kinabuhi alang sa usa ka kinabuhi.’ Kini gipamatud-an diha sa Exodo 21:​22, 23: “Kon may mga tawo nga mag-away ug makaangin sila ug usa ka babayeng mabdos ug siya nakuhaan apan walay kadaot nga nahitabo, ang nakaangin multahan ingon sa igapahamtang sa bana sa babaye; ug magabayad siya sumala sa gimbut-an sa mga maghuhukom. Apan kon adunay kadaot nga mahinabo, nan magabayad ka ug kalag alang sa kalag [o, “kinabuhi alang sa kinabuhi,” King James Version].”

Samtang ang bata anaa pa sa tiyan, gilantaw kini ni Jehova nga usa ka buhi nga tawo. Nga kini may kinabuhi dayag gikan sa tanan niyang mga kalihokan sulod sa matris. Ang siyensiya karon nahibalo nga ang iyang tanang bahin anaa na ug nagaobra sa kataposan sa ikaduhang bulan, nga kini nagabati, nagatuon, ug nagahinumdom. Sa pagkamatuod ang hunahuna sa bag-ong natawong bata dili usa ka ‘blangko nga pisara’ sumala sa giingon ni Aristotle, ni ang kahibalo sa bata sama ra sa ‘utanon’ sumala sa giingon sa propesor sa unibersidad. Nabatonan na niini ang tanang mga neuron nga gikinahanglan niini, ug kini andam na sa pagtimaan sa tanang bag-ong mga talan-awon ug mga pagbati nga nagalibot niini karon. Kini andam na sa paggawas! Kaha?

Dako ug mahimo ang inahan alang sa kaayohan sa bata sa iyang tiyan, o makahatag siya ug kadaot niini. Ang iyang mga hunahuna makaapekto niini, alang sa kaayohan o sa kadaot. Dili buot usab ingnon nga ang bata sa tiyan maghunahuna sa hunahuna sa inahan; apan ang mga hunahuna nga ginapalandong sa inahan makapukaw ug mga emosyon, ug ang bata sa tiyan maapektohan sa emosyonal nga kahimtang nga ginapukaw sa maong mga hunahuna, kon sa kasegurohan man, kalinaw, ug kahilom o kabalaka, kahadlok, ug kasuko. Labing grabe, ang sakit nga makatakod mapasa gikan sa inahan ngadto sa bata sa tiyan pinaagi sa inunlan. Ang mga sakit nga ginapasa sa sekso, bisan ang AIDS, mapasa. Ang mga inahan kinsa sa panahon nga nagsabak nagagamit ug tabako, marijuana, alkohol, morpina, cocaine, heroina, ug ubang mga droga makaanak ug mga bata nga giyanon sa mga droga, kulangkulang, daot ug mga utok, depektoso ug mga lawas, makaagom ug mga stroke, mga atake sa sakit, ug ubang dili maayong mga resulta.

Ang bata sa tiyan dili protektado sa gawas nga kalibotan sumala sa gituohan sa kadaghanan. Samtang anaa pa sa tiyan, kini mahimong mahigugmaong amomahon o mapintason nga himoong biktima. Unsang pagtagad ang nagahulat niini dihang mogawas na kini sa tagoangkan? Ang pagkat-on niana magsugod diha sa tiyan, apan unsay iyang makat-onang mga eksperyensiya dihang moabot siya niining kalibotana? Sa malaomon, ang malipayong nagminyo mahigugmaong magtiayon magahimo sa maong mga eksperyensiya nga maayo.

[Blurb sa panid 14]

“Ang labing katingalahang organo sa nailhang uniberso”

[Blurb sa panid 14]

Walo ka semana, ug ang tanang parte sa lawas niini napahimutang na sa lugar

[Blurb sa panid 15]

Sa unsang paagiha makaingon ang tawong may salabotan nga kining linalanga wala magkinabuhi?

[Blurb sa panid 17]

Daghang siyentipiko nagtuo nga ang kinabuhi magsugod sa yugto sa pagsamkon

[Hulagway sa panid 16]

Walo ka semana, 4 sentimetros ang gitas-on, ug ang tanang parte sa lawas niini napahimutang na sa lugar

[Credit Line]

Letrato: Lennart Nilsson alang sa A Child Is Born - 1976 ed./Dell Publishing Co. (sa panid 2 usab)